‘Taxshift: De moeilijkste tegenstanders in het politieke spel zijn de leden van de volgende regering’

‘Een duurzame belastinghervorming gaat over meer dan winnaars en verliezers’, schrijven Ivan Van de Cloot en Karel Volckaert van Itinera. Zij pleiten voor een periode van fiscale vrede, en een pragmatische maar holistische kijk op het gehele stelsel van belastingen annex sociale zekerheid.

Een consistent beleid is niet altijd het beste beleid. De economen die deze cruciale kronkel opmerkten, gaven het volgende voorbeeld. Als de overheid mensen kon overtuigen dat er géén maatregelen zullen worden getroffen om huizen te beschermen die in overstromingsgebieden worden gebouwd, dan zou niemand er wonen. Maar als iemand daar toch zou bouwen, erop vertrouwend dat de overheid alsnog in de bres springt eenmaal er huizen staan, is de toekomstige beleidsmaker waarschijnlijk verplicht om inconsistent te handelen.

Je kan dreigen met een uitstap uit de eurozone om de ander tot toegevingen te dwingen; wanneer de ander uiteindelijk toch niet toegeeft, kan het misschien niet langer optimaal zijn om je dreigement uit te voeren. Het optimale plan voor de toekomst hoeft niet noodzakelijk de beste keuze te zijn eens die toekomst eraan komt.

Het probleem is niet dat politici van slechte wil of niet vooruitziend genoeg zouden zijn. Of dat hun horizon niet verder reikt dan de volgende verkiezing.

Ook wie niet in de maakbaarheid van de samenleving gelooft, zal akkoord gaan dat politici haast per definitie de economische omgeving veranderen. Waardoor andere keuzes zich opdringen rond consumeren of investeren bijvoorbeeld. Waardoor het beleid opnieuw moet worden “fijngestemd,” waardoor de randvoorwaarden opnieuw wijzigen enzovoort. Niets verzekert dat dit iteratieve proces noodzakelijk uitmondt in een optimaal beleid voor de langere termijn.

Dilemma’s over consumeren of sparen

Het dilemma bestaat erin dat onze keuzes vandaag om te consumeren of te sparen, om harder te werken of niet te werken, om te ondernemen en te investeren onder meer gebaseerd zijn op wat we denken dat het toekomstige beleid zal zijn. Terwijl die beleidsmakers van morgen omgekeerd niets meer kunnen wijzigen aan wat we vandaag beslissen. Zij hebben een politiek vraagstuk op te lossen dat niet alle effecten van hun beleid in rekening brengt: met name hoe dat beleid de huidige beslissingen beïnvloedt door middel van ons verwachtingspatroon.

Dat maakt dat de moeilijkste tegenstanders in het politieke spel de leden van de volgende regering zijn. Er is immers geen waterdichte manier om de toekomstige beleidsvoerders te verbinden om rekening te houden met de manier waarop mensen vandaag beslissingen nemen voor die toekomst. Je kan ze niet als Odyseus aan de mast vastbinden om te weerstaan aan de lokroep van de keuzes van morgen. Een beleid op lange termijn voeren dat bestand is tegen die ongrijpbare verwachtingspatronen is werk voor halfgoden.

Een beleid zonder onverwachte revolutie

En laat nu net dat zijn wat een succesvolle belastinghervorming nodig heeft. Fiscale vrede. Twee legislaturen zonder onverwachte revolutie. Het mogen er uiteraard altijd meer zijn. Een robuuste belastinghervorming kan er alleen maar komen wanneer alle spelers in het spel betrokken worden – de huidige en de toekomstige regeringen zeg maar. Die zullen onder elkaar een evenwicht moeten zoeken dat zo goed mogelijk gebruik maakt van zoveel mogelijk vrijheidsgraden. Iedere speler moet daarbij anticiperen op hoe toekomstige beleidsvoerders zullen reageren op de huidige “zet” tot er zich een evenwicht aandient waarin iedereen zijn beste kaarten op tafel legt, gegeven dat de andere dat ook doet. Alleen dan kan de politiek, die van vandaag én die van morgen, zich engageren om een stabiel fiscaal klimaat te scheppen op een manier die geloofwaardig is bij de bevolking.

Wij zijn ervan overtuigd dat er meer vrijheidsgraden in het fiscale debat te vinden zijn dan de politiek soms laat uitschijnen. Taboes en mythes rond afzonderlijke belastingmaatregelen drijven de discussie op de spits, terwijl het algemeen belang gediend zou zijn met een pragmatische maar holistische kijk op het gehele stelsel van belastingen annex sociale zekerheid.

Een schat aan wetenschappelijk onderbouwde bevindingen zou één en ander kunnen ontmijnen. Internationale vergelijkingen laten zien hoe andere landen de complementariteit nastreven tussen de verschillende belastinggrondslagen. Bevragingen bij de bevolking leren wat mensen “faire” belastingen vinden en wat ze van de overheid in ruil verwachten. Theoretische principes fungeren als leidraad om efficiëntie en herverdeling, eenvoud en stabiliteit in evenwicht te houden. Gevalstudies suggereren hoe gezinnen en ondernemingen hun gedrag bijsturen na de invoering van nieuwe belastingregels.

Een duurzame belastinghervorming gaat over meer dan winnaars en verliezers. Belastingen en bijdragen vormen één van de krachtigste instrumenten in het arsenaal van beleidsmakers om de samenleving en de economie op de juiste manier te prikkelen – lees: gedragswijzigingen uit te lokken die de economie en de samenleving in hun geheel beter maken. Dat vergt politieke keuzes, keuzes die noch fiscalisten, noch economen voor hun rekening kunnen of willen nemen.

Te vaak echter wordt een te rechtlijnig verband gelegd tussen doel en middel, tussen een ideologische keuze en het schijnbaar automatisch daarbijhorende subsidie-instrument of de te mijden individuele belastingsmaatregel. De economie – om nog te zwijgen van de samenleving – zitten ingewikkelder in elkaar dan dat. Fiscalisten en economen kunnen helpen om die complexiteit en die werking te doorgronden. We hebben niet gezegd: voorspellen. Een menswetenschap als de economie leent zich niet tot de valse schijn van precisie. Dat mag ons niet weerhouden om stap voor stap onze weg te zoeken.

Gewapend met die inzichten is het dan aan de bewindslui van vandaag én die van morgen om het evenwicht te vinden in het politieke spel.