‘Taal verbindt meer dan een grens kan scheiden’

Gert Verwilt van Vlinks blikt terug op de Frankfurter Buchmesse en de week van het Nederlands.

‘Ben je naar het buitenland geweest dit jaar?’, vroeg men mij. ‘Nee, we zijn wel een paar keer naar de kust geweest, drie dagen naar Leiden en Amsterdam’, antwoordde ik. Rationeel gezien klopt dit uiteraard niet maar het gaat om het gevoel. Op reis gaan associeer ik gevoelsmatig met het spreken van andere talen, een hobby die ik met plezier beoefen. Bij onze noorderburen wordt dat genoegen me ontzegd, tenzij het spreken met een Noord-Nederlands accent -tot ergernis van mijn zoon- als zodanig wordt gepercipieerd.

Nederland en Vlaanderen waren afgelopen week samen het gastland op de Frankfurter Buchmesse, het grootste evenement rond boeken in de wereld. Het was een gezamenlijk initiatief van het Vlaams Fonds voor de Letteren en het Nederlands Letterenfonds, die aan Vlaanderens bekendste jeugdauteur -en ook de meest vertaalde nog levende Vlaamse schrijver- Bart Moeyaert hadden gevraagd om de rol van artistiek intendant op zich te nemen.

Het motto was even simpel als veelzeggend: ‘Dit is wat we delen’. De directeur van de Buchmesse Juergen Boos verwoordde treffend de onderliggende gedachte: ‘Het benoemt waar het om gaat bij taal. Ik kan de dagen zien voorbijgaan, ik kan in mijn verbeelding leven, ik kan van mensen houden, maar mijn binnenwereld krijgt pas echt betekenis als ik iemand anders meeneem in mijn verhaal. Pas als we iets delen, gaan gedachten leven.’

Week van het Nederlands

Het thema van het gastlandschap begon bij de Noordzee, die Vlaanderen, Nederland en Duitsland met elkaar verbindt. In een omvattende golfslag vloeiden naast literatuur ook verschillende andere kunstvormen en genres in elkaar over. Uiteraard stond de Buchmesse centraal in het verhaal, maar deze Vlaams-Nederlandse samenwerking ging en gaat nog verder. In zeven steden in Duitsland zullen Vlaamse en Nederlandse auteurs alle belangrijke literatuurhuizen en festivals aandoen met een uitgebreid literair en cultureel programma. Een mens kan zich alleen maar verheugen om die mooie dingen. Nog warmer werd het me – als minnaar van taal in het algemeen en mijn moedertaal in het bijzonder- om het hart tijdens de week van het Nederlands.

Radio 1 en de Nederlandse zender NPO Radio 5 sloegen naar aanleiding daarvan de handen in elkaar en organiseerden een bevraging bij hun respectievelijke luisteraars. De bedoeling was om een lijst samen te stellen van de 100 populairste Nederlandstalige nummers uit de muziekgeschiedenis van Nederland en Vlaanderen: ‘de Lage Landenlijst’. Dit initiatief weekte een massaal enthousiasme los dat met de snelheid van een veenbrand door de Lage Landen raasde. Iedereen was weer even in de ban van het Nederlandstalige lied en de persoonlijke voorkeurslijstjes werden op grote schaal gedeeld via de sociale media.

Onverstaanbare Vlaming

Het geheel werd op de site van Radio 1 opgeleukt met enkele grappige filmpjes, Nederlanders kregen Vlaamse nummers van ‘Het zesde Metaal of de ‘Ertebrekers’ te horen, waar ze, hoe kan het anders, geen pepernoot van begrepen. Persoonlijk vond ik dit laatste minder geslaagd. Het frame van de onverstaanbare wat boerse Vlaming is nogal goedkoop, alsof je enkele groepjes die in hermetisch West-Vlaams zingen als een pars pro toto voor de Nederlandstalige muziek in Vlaanderen kan beschouwen.

Dit vederlichte gevoel van onbehagen had echter geen invloed op de staat van extase waarin ik me bevond zaterdag 15 oktober 2016. De plaats waar werd uitgezonden kon niet meer symbolisch worden gekozen: een bistro in Baarle, het dorp dat Vlaanderen en Nederland delen maar gescheiden wordt door een staatsgrens. Het Vlaams-Nederlandse presentatieduo radio-icoon Jan Hautekiet en Hans Schiffers praatten de nummers aaneen. Heerlijke man overigens, die Schiffers. ‘Is die Wally dan Eddy Wally?’, vroeg hij aan Hautekiet bij de nabespreking van ‘Horizon’ Van Tourist LeMC featuring Wally. Om maar te zeggen, we kunnen nog wat van elkaar leren.

Van 9 tot 18 uur zaten duizenden luisteraars van Groningen tot Halle en veel verder aan het radiotoestel gekluisterd. Op Facebook was een stroom van berichten merkbaar, waarbij men zijn voorkeur uitsprak voor een nummer en er meestal een persoonlijke anekdote aan koppelde.

Zelfs de nieuwsuitzending gebeurde gezamenlijk, het nieuws uit België werd voorgelezen door de Nederlandse Marjet Krol, dat van Nederland door Lode Roels.

Pracht en kracht van de Nederlandse taal

De apotheose van de lijst was ‘Pastoral’e, een psychedelisch aandoend lied uit 1969 van de pen van Lennaert Nijgh, op muziek gezet door Boudewijn De Groot, en gezongen door de grote Ramses Shaffy en zijn eeuwige muze Liesbeth List. Geen kat die weet waarover het gaat, maar door de pure schoonheid van de taal raakt het diep.

In de veronderstelling dat het lied gaat over de hunker van de aarde (Liesbeth List) naar de verschroeiende liefde van de arrogante zon (Ramses Shaffy) wordt het meer behapbaar voor de luisteraar. De te jong gestorven Lennart Nijgh -kan een Nobelprijs ook postuum worden verleend?- doet de pracht en de kracht van de Nederlandse taal als een orkaan doorheen het lied razen. Een vitalistisch levensgevoel spettert door elk woord en zin. Geniet u mee van dit minnespel tussen protagonisten aarde en zon:

Mijn hemel blauw met gouden hallen

Mijn wolkentorens, ijskristallen

Kometen, manen en planeten, aah alles draait om mij

En door de witte wolkenpoort tot diep onder de golven

Boort mijn vuur, mijn liefde, boort zich in de aarde

En bij het water speelt mijn kind

En alle schelpen die het vindt gaan blinken als ik lach

‘k Hou van je warmte op mijn gezicht

Ik hou van de koperen kleur van je licht

Ik geef je water in mijn hand

En schelpen uit het zoute zand

Ik heb je lief, zo lief

Ik heb ze ook lief, zo lief, de taal der Lage Landen. Dit is wat we delen. Want taal verbindt meer dan een grens kan scheiden.

Gert Verwilt is kernlid van Vlinks