‘Superdiversiteit in het onderwijs? Europa toont dat het kan’

‘Nog voor we (opnieuw) dromen van een revolutie van het huidige onderwijssysteem, kunnen we binnen die onderwijsmuren, op kleine schaal, al veel doen om echte ‘inclusie’ waar te maken’, schrijft Fatima Yassir van de Gezinsbond.

“We leven in de eeuw van de superdiversiteit. Er groeit steeds meer diversiteit binnen de diversiteit. Een grote uitdaging voor onze samenleving. Die superdiversiteit zie je het eerst en het sterkst in de kinderopvang en op de schoolbanken.” Zo schrijft socioloog Dirk Geldof in zijn boek: Superdiversiteit. Hoe migratie onze samenleving verandert.

Generatie op generatie blijven we ermee sukkelen, ook en zeker in het onderwijs. We moeten leren omgaan met superdiversiteit en niet wachten of hopen op die nieuwe generatie kinderen die de negatieve cyclus wel zullen doorbreken. De enkele succesverhalen wegen niet op tegen de destructieve machine die ongelijkheid maar blijft reproduceren. Nog voor we (opnieuw) dromen van een revolutie van het huidige onderwijssysteem, kunnen we binnen die onderwijsmuren, op kleine schaal, al veel doen om echte ‘inclusie’ waar te maken. Soms moet je hiervoor gewoon over het muurtje heen kijken, bij de buren.

Zij die luisteren hebben gelijk

De meeste Europese onderwijssystemen kenmerken zich, in mindere of meerdere mate, met een bepaalde ongelijkheid, als weerspiegeling van de ongelijkheid in de samenleving. Hele groepen of onderdelen van de bevolking boeken, over generaties heen, minder succes in het onderwijs, ondanks allerlei beleidsinitiatieven. De Europese Commissie probeert op verschillende fronten gelijke kansen in het onderwijs te bevorderen. Ze doet dit onder andere met een Europese toolkit voor scholen en met Europese fondsen die scholen stimuleren om ervaringen uit te wisselen op vlak van inclusie in de brede zin van het woord.

In Vlaanderen werd al veel zin en onzin gezegd en geschreven over de rol van het onderwijs binnen de steeds groeiende diversiteit in onze samenleving. Kunnen we vandaag in Vlaanderen echt spreken van gelijke kansen voor alle kinderen ongeacht het hebben van een , een bepaalde huidskleur, een religie of de sociale status van de ouders? De cijfers over (vroegtijdige) uitstroom, werkloosheid en de algemene sociaaleconomische positie van minderheden verplichten ons een duidelijke ‘neen’ te antwoorden. Het politieke discours blijft steken in een irrelevant “wie heeft nu gelijk” verhaal. Terwijl er vandaag nood is aan een constructieve aanpak waarbij we eerst naar elkaar luisteren, zonder te snel en te eenzijdig te (ver)oordelen.

Achtergrond bepaalt slagen of mislukken

Het NESET II, een Europees netwerk van experts dat werkt rond en advies geeft over sociale dimensie in onderwijs en opleiding, onderzoekt in opdracht van het Directoraat Onderwijs en Cultuur van de Europese Commissie de effecten van ongelijkheid in het onderwijs op de economische, professionele en sociale uitkomst van leerlingen. En omgekeerd, de effecten van armoede, ongelijkheid en socio-economische achterstelling op de onderwijsloopbaan en -resultaten. Volgens het NESET is onderwijsachterstand zowel een oorzaak als een gevolg van armoede en sociale uitsluiting.

Het rapport “Policies and Practices for equality and inclusion in and through education” van 2016 analyseert 20 Europees projecten die de factoren die ongelijkheid in het onderwijs creëren of in stand houden en de strategieën om die ongelijkheid te voorkomen of te overbruggen, onder de loep nemen. Het rapport belicht ook goede praktijken die achterstelling en uitsluiting in het onderwijs succesvol aanpakken.

Uit die analyse blijkt dat in alle lidstaten en op alle niveaus de socio-economische achtergrond van de leerling nog steeds dé meest bepalende factor blijft voor het slagen of mislukken op school. Kansarme kinderen komen disproportioneel vaker terecht in onderwijsloopbanen die leiden tot een lager kwalificatieniveau. De cyclus van kansarmoede wordt op die manier doorgegeven van generatie op generatie.

Diversiteit binnen de onderwijsplannen

Onderwijsplannen die de groeiende (super)diversiteit in de samenleving weergeven zijn één van de sleutelfactoren in de meer succesvolle onderwijssystemen op vlak van gelijke kansen. Een lerarenopleiding die een inclusieve pedagogie in zijn breedste betekenis promoot, integreert diversiteit als visie en niet als eenmalige module. Ze geeft leraars de juiste inzichten geven om onze complexe multiculturele samenleving beter te begrijpen. Dit versterkt hen in de omgang met hun leerlingen én met hun thuisomgeving.

Ook de aanwezigheid van leraars met een migratieachtergrond heeft een positieve impact op de algemene sfeer in de klas, zowel voor de kinderen met dezelfde achtergrond als voor de anderen. Dit effect speelt nog sterker wanneer ze lesgeven in een domein dat niet in verband staat met hun etnische achtergrond.

Euroclio, European Association of History Educators, is een internationale organisatie die sinds 1992 concrete tools en methodieken biedt aan onderwijsprofessionals. Deze organisatie ondersteunt de ontwikkeling van innovatieve lessenpakketten geschiedenis en erfgoed, die vertrekken vanuit een brede humanistische en holistische visie. Op die manier worden leerplannen ontwikkeld die etnische, linguïstische en religieuze minderheden volwaardig integreren en zo kritisch denken stimuleren.

Euroclio wijt het gebrek aan implementatie, ondanks al deze kennis en initiatieven rond gelijke kansen-onderwijs, onder meer aan het gebrek aan interculturele gevoeligheid en de nadruk die in de hoofden en in de discours steeds maar weer wordt gelegd op de problemen van de ‘ander’. Die polarisering voelen we ook in Vlaanderen heel duidelijk, waar het verhaal blijft hangen in een wij-zij denken. Niet alleen in de politieke discussies, maar ook in het dagelijkse leven in de klas, op de speelplaats en in de ouderraad.

Ongelijkheid aanpakken bij de wortel

België ondertekende op 17 maart 2015 de Paris Declaration on “Promoting citizenship and the common values of freedom, tolerance and non-discrimination through education”. Sindsdien nam ons land enkele initiatieven, vaak in het kader van de-radicalisering. Maar eerder dan te focus te leggen op remediëring van vroegtijdige schooluitval of radicalisering en symptomatische uitingen van ongelijkheid, moet de wortel van ongelijkheid aangepakt worden. Het is tijd om gericht te investeren in een echt en breed inclusief onderwijs met leerkrachten met de juiste mindset en de nodige tools om het maximaal potentieel van elk kind te exploreren, los van lichamelijke beperkingen, taalachterstand of religieuze overtuiging. Dit zijn niet enkel mooie woorden voor een pamflet, dit gaat over politieke keuzes.

Fatima Yassir werkt op de studiedienst van de Gezinsbond.