Stuur de Wallstreetcowboys de woestijn in

Laat ons de Wallstreetcowboys de woestijn insturen, niet de zwakke zondebok.

In 1988 volgde ik als eerste kandidaat-student – tegenwoordig heet dat bachelor – de lessen psychologie van professor Jean Pierre Dewaele. Om ons de menselijke reacties op crisissen en rampen uit te leggen, greep hij terug naar het Oude Testament, naar Leviticus 16.

Leviticus 16 beschrijft een offerritueel. Op de grote verzoendag moet een priester een ram en twee geitenbokken uit de kudde nemen. De ram was bestemd als offer voor de priester, een van de twee geitenbokken was bestemd als goddelijk offer. Op de kop van de andere geitenbok legde de priester zijn handen om het dier te beladen met de zonden van het volk van Israël. Niet diegenen die de zonden hadden begaan, werden dus bestraft. Wel werd een geitenbok de woestijn ingestuurd, waar het een gewisse dood tegemoet ging.

De mens reageerde doorheen de geschiedenis steeds op dezelfde manier op rampen of crisissen. Zij die de als de oorzaak van de crisis gezien werden, moesten uit de gemeenschap gezet. Vond men niet meteen een rechtstreekse dader, dan gaf men – conform het zondebokmechanisme – de zwakste uit de groep de schuld. Eenmaal die uit de gemeenschap gezet: probleem opgelost, de goden tevredengesteld.

En zo kon onze soort van de oertijd tot het heden na een crisis of ramp tot de orde van de dag overgaan, in de waan verkerend dat door het wegnemen van de dader alles weer normaal zou worden. Dat diegene die men uit de samenleving verwijderde meestal de zwakkere was en bijna nooit de echte veroorzaker van de ramp, dat was ondergeschikt aan het gegeven dat er een dader moest geofferd worden. De zondaar, niet zozeer de zonde, moest uit het systeem.

Waarom dit verhaal? Door de recente financieel economische crisis dreigt de geschiedenis zich te herhalen. Het nazisme ontstond in Duitsland in de nasleep van Wereldoorlog I, maar werd vooral bemest door de grote depressie die eind jaren ’20 ontstond en die de ganse wereld in een economische crisis stortte. De schuld voor die crisis werd door de nazi’s enerzijds gelegd bij de Fransen – die te hoge herstelbetalingen zouden hebben bedongen – en anderzijds bij de joden die Duitsland op het einde van WO I zouden hebben verraden. Dat Duitsland in 1914 zelf de eerste wereldoorlog had ontketend en de wereld in vuur en vlam had gezet, was van ondergeschikt belang voor Hitler en zijn volgelingen.

Ook toen ontsnapten de ware veroorzakers van de grote depressie, de banken en beurspeculanten aan hun verdiende straf. WO II bleek voor hen een geschenk uit de hemel en zorgde ervoor dat zij weer woekerwinsten konden maken.

Deze geschiedenis dreigt zich te herhalen. Niet de bankiers of Wallstreet-cowboys betalen de prijs voor de economische problemen die wij vandaag ondervinden. Niet de bankiers of Wallstreet-speculanten worden in hechtenis genomen omdat ze de wetten hebben overtreden, zoals we nog maar recent in het Liborgate schandaal mochten vaststellen, waar er voor miljarden euros werden gefraudeerd maar tot op heden niemand is aangehouden. Het is niet bij die frauderende bankiers en de Wallstreetmaffia dat de goederen worden in beslag genomen, maar bij hen die hun woninghypotheeklening niet meer kunnen afbetalen.

Het is alsof er voor die haute finance een bancaire immuniteit bestaat. Wat ze ook uitspoken: het gerecht kijkt de andere kant op, is blijkbaar geparalyseerd en slaagt er niet in schoon schip te maken in die financiële middens.

Dit alles zorgt voor een groot psychologisch probleem. De problemen die al sedert 2008 aanslepen raken maar niet opgelost en het vertrouwen bij de bevolking brokkelt in sneltempo af. Want iedereen ziet dat de schuldigen voor deze crisis nog steeds de lakens uitdelen.

Onderbewust weten we dat het systeem een zuivering nodig heeft. De schuldigen moeten eruit, desnoods moet een zondebok geofferd worden. Maar de veroorzakers van deze crisis, de casinobankiers, de Wallstreetcowboys, de speculanten, de te lakse politici laten zich niet tot verantwoording roepen, integendeel: zij chanteren de gemeenschap, eisen elke dag meer en meer geld om hun systeem in werking te houden.

Maar we hebben nood aan een zondebok! Voor de Duitsers zijn de Grieken, de Spanjaarden en de Portugezen de schuldigen. Voor de Grieken zijn het de asielzoekers, die hun leven nu bedreigd zien in de straten van Athene. Zij worden, zoals in het Oud Testament is beschreven, overladen met alle zonden en dreigen de spreekwoordelijke woestijn te worden ingestuurd om daar hun verschrikkelijk lot te ondergaan.

Zodat de rest van de bevolking tot de orde van de dag kan overgaan. En zodat we over een aantal jaren dezelfde fouten kunnen maken, want de veroorzakers van deze crisis hebben nog steeds de touwtjes in handen.

Dat men het zondebokmechanisme weldegelijk kan uitschakelen bewijst IJsland. Na de financiële crisis die het eiland in 2008 hard trof, werden zowel de CEO’s van de grootste banken als de politieke verantwoordelijken door het gerecht vervolgd. Het gevolg hiervan is dat IJsland sneller dan welk land ook binnen de OESO herstelt van de crisis en zelf de grootste groei optekent.

Het wordt dan ook dringend tijd dat het gerecht de ware veroorzakers van deze crisis aanpakt en aan de bevolking toont dat het systeem weldegelijk “gereinigd” wordt. Zoniet dreigen weer taferelen op te duiken die herinneren aan de duisterste perioden van de menselijke geschiedenis.

Jean Marie de Meester