Strijd tegen zwerfvuil: ‘Waarom worden enkel drankverpakkingen geviseerd met statiegeld?’

FEVIA, Comeos en Fost Plus geloven niet dat statiegeld op drankverpakkingen ‘een mirakeloplossing’ is in de strijd tegen zwerfvuil.

Het debat rond de aanpak van zwerfvuil in ons land raakte onlangs in een stroomversnelling. Statiegeld wordt daarbij regelmatig als de mirakeloplossing naar voor geschoven. De handel en de industrie roepen op tot een correct debat waarbij niet alleen de voor- maar ook de nadelen van statiegeld op tafel komen. Want statiegeld kan in andere landen een goede oplossing zijn, in ons land is dat niet noodzakelijk het geval.

Statiegeld: voordelen, maar nog meer nadelen

Zwerfvuil: zoals veel Vlamingen stoort ook u er zich ongetwijfeld wel eens aan. En misschien bent u één van de Vlamingen die in recente enquêtes van Test Aankoop of het Belang van Limburg ‘ja’ antwoordden op de vraag ‘bent u voorstander van statiegeld om zwerfvuil aan te pakken?’ Wie zou dat immers niet doen na het lezen van bepaalde opiniestukken waarin alleen voordelen van statiegeld aan bod komen?

Maar wat zou u antwoorden op diezelfde vraag als u ook de nadelen voorgeschoteld kreeg? Geen blauwe zak meer, duurdere producten in de winkelrekken en niet de minste garantie dat zwerfvuil effectief uit het straatbeeld zal verdwijnen. Hoe graag we het ook willen, mirakeloplossingen voor complexe problemen zijn vaak te mooi om waar te zijn, ook in dit geval. Laten we dus ook de nadelen van statiegeld openlijk benoemen in plaats van met vage en foutieve insinuaties over achterkamerdeals een sereen debat onmogelijk te maken.

Kan statiegeld bijdragen tot een vermindering van het zwerfvuil? Ongetwijfeld. Werkt het in andere landen? Kan best zijn. Maar is het daarom ook de beste oplossing om zwerfvuil in ons land aan te pakken? Absoluut niet. België is een geval apart op het vlak van de aanpak van zwerfvuil. En die unieke situatie maakt dat voordelen van statiegeld hier niet opwegen ten opzichte van de nadelen: one size doesn’t fit all.

De blauwe zak uithollen heeft een prijskaartje

Ten eerste hebben wij met de blauwe zak vandaag één van de meest performante systemen om PMD te recycleren. Een systeem dat weinig andere landen kennen en dat gefinancierd wordt door de verpakkende industrie zelf. Een statiegeldsysteem zou die blauwe zak letterlijk en figuurlijk uithollen. Het haalt heel wat verpakkingen uit de blauwe zak, die nu via die weg efficiënt ingezameld en gerecycleerd worden. Blijft de zak dan nog bestaan of verdwijnt die met de invoering van het statiegeld?

Een statiegeldsysteem zou betekenen dat u zelf uw blikjes en plastiek flessen naar de winkel moet terugbrengen. Dat lijkt misschien een kleine moeite in ruil voor minder zwerfvuil maar laten we even stilstaan bij wat dit echt betekent. We gaan een nieuwe afvalstroom creëren van bij u thuis naar de winkel. U kan alle blikjes en plastiek flessen de hele week bijhouden. Zeer handig voor wie op een klein appartement woont. En u mag zaterdag gezellig gaan aanschuiven aan de terugnamemachine om uw blikjes en flessen in te leveren wetende dat iedereen dat op zaterdag zal doen. Blikjes en plastiek flessen die ingedeukt of beschadigd zijn? Sorry, geen statiegeld. Blikjes of flessen die u onderweg aankoopt? Die mag u braaf bijhouden tot u thuis bent of u bent uw geld verloren.

Maar dat weegt toch allemaal niet op tegen een systeem dat zoveel goedkoper is zoals sommigen beweren? Ook hier: de realiteit is minder rooskleurig dan voorstanders van statiegeld ons willen doen geloven. Statiegeld invoeren betekent immers ook investeren in terugnamemachines, extra winkelruimte, inzet van personeel, bijkomende administratie, aanpassingen aan de verpakkingen enzovoort. Die kostprijs zou jaarlijks tussen de 180 en 230 miljoen euro bedragen: zowat het drievoudige van wat het hele huidige Fost Plus-systeem kost. En wie gaat opdraaien voor die kost? Niet de verkopers van de terugnamemachines en ook niet de vervuilers, maar u: de consument die reeds 20 jaar braaf recycleert via de blauwe zak.

Een onderzoek door iVOX uitgevoerd (in opdracht van Fost Plus, FEVIA, Comeos, Unizo, Voka, FIEB en de Belgische Brouwers) gaf in 2015 een heel ander beeld over de zogenaamde publieke steun voor statiegeld. Als mensen moeten kiezen tussen het huidige systeem en de invoering van het statiegeld, kiest uiteindelijk slechts 22% voor het statiegeld. 33% van de ondervraagden is neutraal en 45% wil het huidige systeem met de blauwe zak behouden. Het is duidelijk: wie het volledige verhaal voorgeschoteld krijgt denkt twee keer na over de invoering van statiegeld.

Franse blikjes in onze bermen?

Een tweede reden waarom de vergelijking met pakweg Duitsland of de Verenigde Staten niet opgaat is dat er weinig andere landen zo gevoelig zijn voor grensaankopen. De cijfers liegen er niet om: onderzoek toont dat Belgen jaarlijks voor bijna 750 miljoen euro voeding en dranken aankopen in onze buurlanden. Dat de helft van onze bevolking op minder dan 50 kilometer van een grens woont is hier niet vreemd aan.

De grensaankopen zitten bovendien duidelijk in de lift: sinds 2008 kochten Belgen 40% meer over de grens. Naar Frankrijk verdubbelde dat zelfs sinds 2010. Hoeven we er een tekening bij te maken wat een statiegeldsysteem dat de prijs van blikjes duurder maakt tot gevolg zal hebben? Nog meer grensaankopen en een hoop Franse blikjes waarvoor Belgische consumenten hier geen statiegeld krijgen.

Ja, het kan anders

Volgens voorstanders van statiegeld heeft de sensibilisatie-aanpak van de voorbije decennia niet de verhoopte resultaten behaald. Zwerfvuil blijft inderdaad een probleem en sensibilisatie alleen is onvoldoende. Net daarom kwam de handel en de industrie in 2015 met minister Schauvliege overeen om het over een andere boeg te gooien.

De integrale aanpak die sinds vorig jaar op poten wordt gezet door De Mooimakers, het vroegere indevuilbak.be, focust ook op handhaving, installatie van camera’s, coaching van lokale gemeenteploegen, samenwerking met lokale groeperingen, enzovoort. Bovendien focust die aanpak ook op alle soorten zwerfvuil. Want hoewel iedereen het erover is eens dat drankverpakkingen maar een deel zijn van het zwerfvuilprobleem, is het wel de enige fractie die geviseerd wordt met statiegeld. En wat is de logica daarvan?

Ook dat actieplan wordt gefinancierd door de handel en de verpakkende industrie. Niet om invloed te kopen zoals bepaalde voorstanders van statiegeld insinueren, maar om een echte maatschappelijke beweging in gang te zetten die het weggooien van zwerfvuil taboe maakt. Want zo’n mindshift in combinatie met een effectieve controle kan pas echt een verschil maken en dat zonder de nadelen van statiegeld. Laten we die aanpak dus een eerlijke kans geven en intussen een sereen debat voeren.

Chris Moris, Directeur-generaal van FEVIA, federatie van de Belgische voedingsindustrie

Dominique Michel, CEO van Comeos, de federatie voor Handel en Diensten

William Vermeir, Managing Director van Fost Plus