‘Steeds meer gezinnen kampen ondanks ‘kosteloos basisonderwijs’ met betalingsproblemen’

‘Een maximumfactuur zorgt ervoor dat uitstappen en activiteiten die het onderwijs ‘verlevendigen’ binnen de perken blijven’, schrijft Hilde Timmermans van de Gezinsbond. ‘De schoolfactuur gaat echter veel verder dan boeken, pennen en schoolreisjes.’

Er zijn in Vlaanderen al heel wat stappen gezet in de richting van betaalbaar en zelfs ‘kosteloos’ onderwijs. Terecht, want niet toevallig zijn gratis basisonderwijs en toegankelijk ‘voortgezet onderwijs’ een kinderrecht. Onderwijs blijkt wereldwijd immers één van de krachtigste instrumenten tegen armoede en uitsluiting, ook in ons land. Besparingen in onderwijs zijn nefast voor de participatie van kansengroepen, verdere investeringen zijn noodzakelijk.

Wegwerken ‘bijkomende’ drempels basisonderwijs

In Vlaanderen genieten ouders van kinderen in het basisonderwijs van de kosteloosheid voor alles wat nodig is om eindtermen en ontwikkelingsdoelen te bereiken. Een maximumfactuur zorgt ervoor dat uitstappen en activiteiten die het onderwijs ‘verlevendigen’ binnen de perken blijven. De schoolfactuur gaat echter veel verder dan boeken, pennen en schoolreisjes.

Middagopvang, voor- en naschoolse opvang, en vaak ook warme maaltijden op school zijn een noodzakelijke ‘dienstverlening’ voor de vele ouders die niet om 16 uur samen met hun kinderen huiswaarts kunnen. Steeds meer gezinnen kampen ondanks ‘kosteloos basisonderwijs’ met betalingsproblemen. Een verdere tarifering naar gezinsinkomen van deze dienstverlening is daarom noodzakelijk.

Maximumfactuur in secundair

In het secundair onderwijs zijn er buiten de studietoelagen helaas geen structurele ingrepen om de onderwijsfactuur te drukken. De facturen van scholen met een gelijkaardig aanbod zijn daardoor soms erg verschillend. Dit beperkt de vrije schoolkeuze. De Gezinsbond is al lang vragende partij voor een maximumfactuur.

We zijn dan ook blij met het initiatief van het Antwerps Provinciaal Onderwijs dat aantoont dat een maximumfactuur in het secundair onderwijs, ondanks alle twijfel, in de praktijk toch realiseerbaar blijkt. Meer nog, niet alleen ouders en leerlingen winnen hierbij, de betrokken scholen hebben minder te maken met onbetaalde facturen.

Participatietoeslagen recht van alle leerlingen

Om de opvoedings- en onderwijskosten van kinderen te drukken, heeft de Vlaamse overheid een ‘groeipakket voor gezinnen’ samengesteld waarin vanaf 2019 de kinderbijslagen en school- en studietoelagen zijn geïntegreerd. Dat biedt een aantal voordelen zoals de langverwachte automatische toekenning van deze toelagen. Positief is ook dat de gemiddelde ‘selectieve participatietoeslagen’ voor leerlingen, zoals de studietoelagen in het nieuwe stelsel worden genoemd, zullen verhogen.

Toch heeft de Gezinsbond een aantal ernstige bedenkingen bij het groeipakket. Volgens het plan zullen alle schoolgaande kinderen in het basis- en secundair onderwijs een universele participatiepremie ontvangen in plaats van de huidige schoolpremie. Kleuters van 3 tot 5 jaar krijgen een fikse opslag, maar voor alle andere kinderen zal die universele premie dalen ten opzichte van de huidige schoolpremie, terwijl de schoolkosten net stijgen voor deze groep. Bovendien zijn er een aantal voorwaarden aan verbonden. Kleuters -die niet vallen onder de leerplicht- zijn verplicht om voldoende dagen aanwezig te zijn op school.

Leerplichtige kinderen moeten ingeschreven zijn in een erkende onderwijsinstelling. Kinderen die huisonderwijs volgen of naar een niet erkende lagere of secundaire school gaan, ontvangen niets. In ons land geldt nochtans leerplicht, geen schoolplicht. Ouders investeren letterlijk en figuurlijk vaak veel om hun kinderen kwaliteitsvol huisonderwijs aan te bieden, en er zijn vandaag -terecht- strengere regels die de gemaakte studievordering controleren.

Bovendien krijgen we steeds meer meldingen van ouders voor wie huisonderwijs of de inschrijving in een niet erkende school niet hun eerste keuze is. Deze ouders zien geen alternatief omdat hun kind zich om allerhande redenen (leer- en ontwikkelingsproblemen, hoogbegaafdheid, schoolmoeheid, faalangst…) niet ten volle kan ontwikkelen op een gewone school. De overheid kan moeilijk schermen met ‘gelijkwaardigheid’ en ‘rechten van alle kinderen’ wanneer deze groep uit de boot valt.

Transparantie en kostenbeheersing in het hoger onderwijs

In het hoger onderwijs zou het huidige stelsel van studietoelagen na 2019 blijven bestaan. Studenten kunnen zelfstandig wonen, zodat de integratie met de kinderbijslagen niet altijd aangewezen is. De automatische toekenning blijft in het hoger onderwijs dus een aandachtspunt, net als de hoogte van de toelagen. Studeren wordt alsmaar duurder, ook voor gezinnen die (net) geen recht hebben op studietoelagen.

Vooral gezinnen met meerdere studenten in huis of op kot moeten diep in de buidel tasten. Naast het drastisch verhoogde inschrijvingsgeld, worden studenten en hun ouders geconfronteerd met stijgende vervoers-, leef- en verblijfskosten en extra uitgaven voor buitenlandse stages en uitwisselingen. Heel verrijkend en een meerwaarde op je cv, maar niet voor alle studenten vanzelfsprekend.

Studietoelagen en extra premies zijn immers verre van toereikend. De onderwijsfactuur in het hoger onderwijs blijkt bovendien vaak niet transparant. In het leerplichtonderwijs moet de schoolraad -met een ouder- en leerlingenvertegenwoordiging- de bijdrageregeling goedkeuren. Bovendien moet elke gevraagde bijdrage gespecifieerd worden. In het hoger onderwijs is er op dat vlak veel minder inspraak, toezicht en duidelijkheid. Een recent rapport van een onderzoek van het College van regeringscommissarissen wees op het probleem van willekeur in de extra studiekosten die hogescholen en universiteiten aanrekenen.

Een aantal instellingen voor hoger onderwijs werkt wel met een duidelijke maximumfactuur, een systeem dat overal navolging verdient. Daarnaast is het belangrijk dat ouders en studenten terechtkunnen bij een onafhankelijke instantie met vragen of klachten over hun factuur, naar analogie van de Commissie Zorgvuldig Bestuur die toeziet op de kosten voor het basis-, secundair en volwassenenonderwijs.

Hilde Timmermans werkt voor de studiedienst van de Gezinsbond.