‘Standpunten van extreemrechts worden gewelddadiger en wij gaan dat steeds normaler vinden’

Martha Balthazar is theatermaker. Haar column verschijnt tweewekelijks in Knack, afwisselend met de column van Jeugdraad-voorzitter Amir Bachrouri.

Ooit hadden wij, in een vriendengroep waarin nogal stevig gediscussieerd werd, de volgende regel: wanneer iemand ‘de Hitlerkaart’ trok – dat wil zeggen: een parallel trok tussen het discussieonderwerp en ‘de nazi’s’ – moest die de discussie verlaten. We vonden het een platte dooddoener en meestal een slappe simplificatie van dat erg beladen stuk geschiedenis.

Op school hoefden wij ons over de meeste stukken geschiedenis niet te veel vragen te stellen. Het werd ons verteld als een geordend, helder en causaal verhaal, als ‘de gang van zaken’. Napoleon viel ergens binnen, dan werd Engeland heel boos en daarom stierven er zo veel mensen. Moraal kwam er pas bij toen het over de Holocaust ging. Die werd niet gezien als een te accepteren feitelijkheid, maar als een manier om kritisch bewustzijn aan te wakkeren. De vraag ‘hoe is dit kunnen gebeuren?’ sluimerde overal onder. We leerden over populisme, xenofobie en de mechanismes van haat. Het was geen leerstof, het was een les, en als puber geloofde ik dat we die collectief serieus namen.

Nu vrees ik dat we misschien wel brave maar geen slimme studenten zijn, vanbuitenleerders zonder werkelijk inzicht. Zo werd er onlangs een nazigroet gebracht in het Europees Parlement, een soort ‘I’m back, bitches’ op z’n extreemrechts, maar vreemd genoeg deed dat weinig stof opwaaien. Laat staan dat de haatdragende, xenofobe uitspraken van sommige politici of de inhumane en dehumaniserende migratiepolitiek ons de vragen doen stellen die geschiedenislessen ons willen meegeven. Langzaamaan worden de standpunten van extreemrechts gewelddadiger en explicieter haatdragend, en in hetzelfde tempo worden we er ongevoelig voor, gaan we het normaal vinden. De vraag ‘hoe kan dit gebeuren?’ wordt niet gesteld, en tenzij iemand letterlijk een hakenkruis in zijn nek heeft staan vinden we het ongepast die een fascist te noemen.

Wie wél luid en ongenuanceerd de Hitlerkaart durft te trekken, zijn de antivaxers die zich gele sterren opspelden en roepen dat ook zij gediscrimineerd worden. Waarmee ze dubbel bewijzen hoe weinig gevoelig we zijn voor de geschiedenis en de realiteit van discriminatie, en hoe makkelijk ze kan worden gerelativeerd of zelfs geapproprieerd. ‘History doesn’t repeat itself,’ vertelde iemand me in een variatie op Mark Twain, ‘but stupidity does.’