‘Stadsrevolutie van Barcelona staat haaks op het betonnen beleid van Brussel en Antwerpen’

‘Toen ze verkozen werd als burgemeester van Barcelona, verlaagde Ada Colau meteen drastisch haar eigen loon.’ Dat vertelde ik aan de radio. Siegfried Bracke verslikte zich spontaan in z’n kopje koffie. Nochtans kunnen steden als Antwerpen en Brussel heel wat leren van de stadsrevolutie in Barcelona, schrijft Peter Mertens.

“Toen ze verkozen werd als burgemeester van Barcelona, verlaagde Ada Colau meteen drastisch haar eigen loon.” Dat vertelde ik zondagochtend op Radio 1 in een interview vanop de progressieve stedenconferentie Fearless Cities in Barcelona. Drastisch verlagen van het loon van een burgemeester? Siegfried Bracke verslikte zich spontaan in z’n eerste kopje koffie die zondagochtend. Meteen greep hij naar zijn smartphone. “Wakker worden met Radio1 en minutenlang kritiekloos interview over zegeningen communisme, dit moet #Vlaanderen zijn”, zo tweette hij.

Wakker worden met @radio1be en minutenlang kritiekloos interview @pvdabelgie over de zegeningen van communisme. Dit moet #Vlaanderen zijn..

— Siegfried Bracke (@sthbracke) June 11, 2017

De eerste burger van het land heeft het niet zo begrepen op interviews waarin andere manieren van politiek aan bod komen. Ik sprak in het interview niet alleen over schepenen en burgemeesters die aan een gemiddeld werknemersloon leven, zoals in Barcelona dus. Dat is inderdaad heel wat anders dan de cumul- en grootloon-politiek bij ons. Ik had het ook over de harde aanpak van de grote corruptie, en de maatregelen die ze daarvoor in Barcelona op touw zetten.

Een ongelooflijk contrast met wat bij ons vorige week nog in Brussel aan het licht kwam, met het schandaal van SamuSocial waar beroepspolitici geld voor de daklozenwerking naar zich toe trokken voor vergaderingen die nooit plaatsvonden. Dat vertelde ik op de radio. Volgens Siegfried Bracke is dat allemaal je reinste communisme. En daar mag op de openbare omroep niet over gesproken worden, aldus de Voorzitter van de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Pascale Debruyne, onderzoeker van de Universiteit Gent, draaide de tweet van Bracke om: “Wakker worden met eerste burger-cumulard die zijn zegen moet geven over wat Radio 1 mag uitzenden? Dit moet #siegfriedsvlaanderen zijn.” Waarop de onderzoeker prompt werd geblokkeerd.

Wakker worden met eerste burger-cumulard die zijn zegen moet geven over wat Radio 1 mag uitzenden? Dit moet #siegfriedsvlaanderen zijn. https://t.co/0AjIOUvtFp

— Pascal Debruyne (@Pdbruyne) June 11, 2017

Een nieuw stedelijk project, geboren in de sociale beweging

Terug naar Barcelona, waar ik dit weekend was om deel te nemen aan de Fearless Cities Summit, op uitnodiging van Barcelona en Comú. Onder leiding van activiste Ada Colau won die burgerbeweging in 2015 de gemeenteraadsverkiezingen en bestuurt ze sinds 13 juni 2015 de Catalaanse stad. Die burgerlijst ontstond bottom-up, uit de sociale strijd van de afgelopen jaren. Toen in 2008 de speculatieve immobiliënbubbels uit elkaar spatten, kreeg ook Spanje het hard te verduren. Duizenden mensen werden door de banken uit hun huis gezet. Maar burgers kwamen in actie en organiseerden zich in het PAH, het platform tegen de uithuiszettingen van Ada Colau. Het is die beweging, en niet een groep van beroepspolitici, die de kern vormde van een nieuw stadsproject: samen Barcelona, ofte Barcelona en Comú.

Een paar uur na de absurde tweet van de eerste Belgische burger zondagmorgen, ontmoet ik burgemeester Ada Colau op de Universiteit van Barcelona. “Ik ben niet alleen de eerst vrouwelijke burgemeester in Barcelona”, lacht ze, “maar ook de eerste burgemeester uit een arbeidersfamilie, en de eerste burgemeester die niet uit het circuit van beroepspolitici komt”. Een van de eerste maatregelen van kersvers burgemeester Colau is het drastisch verminderen van haar eigen loon als burgemeester. Dat werd verminderd van 8.000 euro naar 2.000 euro. “We hebben een voorbeeldfunctie”, zegt Ada Colau me, “ik heb een mandaat als burgemeester, dat is om de dingen te veranderen, en niet om mezelf te verrijken”. Ik schreef erover in mijn boek Graailand, over de zogenaamde Code Colau, een reeks engagementen om Barcelona op een ethische, transparante en democratische manier te besturen, ten dienste van de mensen. “Want democratie is in de steden geboren”, aldus Colau.

‘Wij voeren een strijd voor dat wat eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn’

Barcelona en Comú heeft een radicaal programma voor de transformatie van de stad. Het stadsplatform wil de speculatie op de huizenmarkt aan banden leggen, de bevoorrading van water en energie terug in publieke handen nemen en paal en perk stellen aan de corruptie in de politiek. Tegen het einde haar eerste ambtstermijn wil Ada Colau minstens 4.000 nieuwe publieke woningen gebouwd hebben, tienduizenden gezinnen van groene en betaalbare energie voorzien hebben en een radicale omslag gemaakt hebben naar meer duurzame transportmiddelen. Eén van de grootste uitdagingen van het beleid is om het water terug in publieke handen te nemen.

Ada Colau vat het zelf samen: “Wij voeren een strijd voor dat wat eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn, maar vandaag voor zoveel mensen onbereikbaar lijkt.” Maar het evidente is niet altijd evident. Het nieuwe progressieve stadsbestuur van Barcelona en Comú moet opboksen tegen grote internationale bedrijven, private energiemaatschappijen, vastgoedspeculanten, grote hotelketens, banken, en andere economische machten die alles in de schaal leggen om business as usual te laten voortbestaan in de Mediterrane stad. Het antwoord van Barcelona en Comú? Steunen op de inwoners van de stad. Die worden op alle manieren betrokken. Niet passief, maar actief. Door hen te betrekken op wijkniveau, voordat er een nieuw project van start gaat. En dus niet pas wanneer alles eigenlijk al in kannen en kruiken is. Door hen te mobiliseren tegen corruptie en belangenvermenging, en bescherming te geven aan klokkenluiders. Daarvoor werd een speciale postbus opgericht, en voor elke klacht komt een onafhankelijk onderzoek.

Twee botsende visies op de stad

Het Barcelona van Ada Colau is een enorme bron van inspiratie voor alle uitdagingen die zich in grootsteden stellen. Wooncrisis, speculatie, toenemende tweedeling tussen rijk en arm, luchtvervuiling, mobiliteit, en een steeds grotere groep inwoners die aan hun lot worden overgelaten. Die ingrediënten zijn ook in onze steden aanwezig. Maar van een echte participatieve stadsvernieuwing is in onze grootsteden vooralsnog geen sprake.

Het in-triestige treurspel dat we deze week in Brussel te zien kregen is wellicht slechts het topje van de ijsberg. Schepenen van steden als Antwerpen trekken dolgraag naar de prestigieuze vastgoedbeurs in Cannes om zoete broodjes te bakken met vastgoedmakelaars, en hun neoliberale visie op de stad te omarmen. Een visie die alle heil verwacht door internationale concurrentie tussen steden en zo diep mogelijk op de knieën gaat om de grootste mogelijke financiële groepen, bouwpromotoren en kapitaalkrachtige toeristen aan te trekken. Ten koste van de stadsbewoners zelf die de prijzen niet meer kunnen betalen en naar de rand van de stad worden gedreven. Ten koste ook van transparantie en inspraak die verdwijnen in een zee van achterkamerpolitiek en deals in dure restaurants.

Wij trekken liever naar Barcelona, op zoek naar een stadsrevolutie voor een duurzame stad-op-mensenmaat. Dat is een andere visie op de stad, die vertrekt van het ‘recht op de stad’ van elke inwoner. Vertrekken van wat er leeft in de wijken én in de sociale bewegingen, buiten de micro-wereld van het stadhuis en de beroepspolitiek; uitbouw van integrale wijken met scholen, woningen, openbare ruimte, ontmoetingscentra, bibliotheken, cultuurhuizen, wijkkantoren van de politie en wijkagenten, dicht bij de bevolking; geen formele democratie maar een echt proces van participatie met principes van verantwoordelijkheid en afzetbaarheid en met de voortdurende verplichting om niet via de media maar wel in de wijken zelf feedback te geven en te vragen; een voortdurende band met de burgerbewegingen opbouwen, niet om in elkaars plaats te treden, maar wel om een sterke controle op het stadsbestuur mogelijk te maken; en een bewuste feminisering van de politiek. Meer dan 60 procent van de bestuursfuncties in Barcelona wordt door vrouwen uitgeoefend, en diezelfde spirit zie je en voel je ook op de conferentie van de Fearless Cities. De stadsrevolutie in Barcelona staat haaks op het betonnen beleid van steden als Brussel of Antwerpen.

Een breed netwerk van steden zonder angst

Natuurlijk kunnen onze steden leren van het Barcelona van Ada Colau. En niet alleen van Barcelona. Ook van Valparaíso in Chili, Vancouver in Canada, Rosario in Argentinië en ga zo maar door. Steden zonder angst, zo noemen ze zich. “Mensen hebben angst, en wij begrijpen dat. Angst voor de hoge energiefactuur, angst om ziek te worden en verzorging niet te kunnen betalen, angst om je job te verliezen. Maar ook de angst voor het verkeer, voor de luchtvervuiling, voor het voedsel. Of angst voor racisme en discriminatie, en angst voor diefstal, agressie en terreur. Wij willen op lokaal vlak aanpakken wat we op lokaal vlak kunnen aanpakken, en een veilige omgeving voor mensen creëren waar ze samen wonen. Dat zijn steden zonder angst”, zo zeggen de initiatiefnemers. In die zoektocht kwamen er dit week-end 700 deelnemers samen uit 180 steden en 40 landen. Naast de burgemeesters van Barcelona en Madrid, en de burgemeesters van Berkeley (VS) en Vancouver (Canada), waren ook meer dan 100 gemeentelijke en stedelijke actieplatformen vertegenwoordigd. Om concrete ervaringen uit te wisselen. Met maatregelen die nu al in de praktijk worden gebracht. Sí se puede, ja het kan!