‘Staat of valt een religieuze beleving met de manier waarop dieren geslacht worden?’

‘Verdienen dieren het niet dat we hen geen onnodig leed bezorgen’, vragen Sylvain Peeters (deMens.nu) en ethicus Alain Vannieuwenburg (Universiteit Leiden). In het recent advies van de Raad van State zien zij ‘een volgende administratieve stap naar het laten primeren van levensbeschouwing op de algemene rechtsregels’.

‘Een algemeen verbod op onverdoofd slachten doet afbreuk aan de godsdienstvrijheid’, zegt de Raad van State in een advies. ‘Door slachters te verplichten om dieren te verdoven voor ze ritueel geslacht worden, wordt op onevenredige wijze afbreuk gedaan aan de godsdienstvrijheid’, zo motiveert de Raad zijn beslissing. Een advies van de Raad van State over twee voorstellen van decreet, een van Vlaams parlementslid Hermes Sanctorum (Groen) en een van Vlaams Belang, laat weinig ruimte voor discussie. Minister van Dierenwelzijn Ben Weyts zal nu een bemiddelaar aanduiden om te overleggen met de geloofsgemeenschappen, maar hij waarschuwt meteen dat zijn doel hetzelfde blijft: een totaalverbod.

Het blijft de vraag of de bemiddelaar er zal in slagen om een bespreking mogelijk te maken die leidt naar een totaalverbod.

Zowel het Europees Hof voor de Rechten van de Mens als de Belgische wetgeving betogen dat rituele slachtingen een bijzondere bescherming genieten. Dit vanuit de vaststelling dat zowel de joodse als de islamitische cultus regels hebben op het gebied van het slachten van dieren. Deze rituele slachting aan regels onderwerpen zou echter indruisen tegen de geldende religieuze voorschriften, met als onmiddellijk gevolg dat zowel joden als moslims hierdoor gehinderd zouden worden op het vlak van de ‘ritebeleving’.

Het is inderdaad zo dat de wetgeving steeds zeer mild is geweest en dat wat dierenwelzijn betreft een bijzondere regeling werd aanvaard voor rituele slachtingen. De wetgever was immers van oordeel dat er objectieve gronden waren om een verschil in behandeling tussen mens en dier en tussen gewone slachting en rituele slachting te aanvaarden. Diverse parlementaire initiatieven om verdoving verplicht te stellen werden verworpen.

Kantelboxen

In België zouden niet minder dan 21 % van de kalveren, 10 % van de runderen en 92 % van de schapen ritueel onverdoofd worden geslacht.

Volgens diverse rapporten (zie onder meer het uitgebreide rapport van de Raad voor Dierenwelzijn. Welzijnsaspecten bij het slachten van runderen en schapen) lijden dieren die onverdoofd worden geslacht onnodig pijn.

Onderzoek heeft aangetoond dat er diverse technieken – de ene al brutaler dan de andere- worden gebruikt bij rituele slachting. Zo is er het klassieke ketenen en hijsen van het dier. Hoewel dit wettelijk verboden is, wordt het in de praktijk nog toegepast.

Een andere techniek is het zogeheten kantelboxen. Dit is een smalle doos waarin het dier wordt vastgezet. Deze doos draait tot het dier op zijn zij of rug ligt. Hoe een dier zich hierbij voelt wordt buiten beschouwing gelaten.

Daarnaast is er ook nog de fixatiebox. Ook hier wordt een dier vastgeklemd, zij het rechtopstaand. De kop van het dier wordt dan omhooggetild zodat het in een goede positie komt te staan voor de keler. Hierop bestaan er diverse varianten.

Het meest gekend en toegepast is vermoedelijk de manuele fixatie waarbij de kop van het rechtopstaande dier zo wordt gestuurd dat de nek zich strekt en dat de keelsnede – een transversale snede- kan worden toegepast.

Wie wil zien hoe het er in de praktijk aan toegaat, kan informatie opvragen bij Gaia.

Vermelding van slachtwijze op het etiket

Er wordt herhaaldelijk opgemerkt dat ook vlees afkomstig van dieren die onverdoofd geslacht worden, gecommercialiseerd wordt en in het klassieke voedselcircuit komt. Ook wordt vermoed dat vlees van ritueel geslachte dieren geïmporteerd en geëxporteerd wordt. In wezen is dit een inbreuk op het beperkt toestaan van rituele slachting om de lokale joodse en moslimpopulatie van koosjer dan wel halalvlees te voorzien.

Volgens het Vlaams infocentrum land- en tuinbouw (VILT) zou ruim de helft van het lams- en schapenvlees dat in België in de rekken van de supermarkt ligt of dat men te eten krijgt in restaurants, halal van herkomst zijn. Het gros van het vlees is immers afkomstig van import uit Nieuw-Zeeland waar een groot deel van alle schapen en lammeren ritueel wordt geslacht.

Gesteld wordt dat de voedingssector er alles aan doet om te vermijden dat het vlees herkend zou kunnen worden als halalvlees. De Belgische importeurs zouden wel vermelden dat het om halalvlees gaat, maar de etiketten zouden nadien worden aangepast. Hier moet de wetgever ingrijpen: vermelding van de slachtwijze en het respect voor dierenwelzijn bij kweek en slacht op het etiket.

Rekening houdende met de wijze waarop deze slachting dient te gebeuren is het niet overdreven te stellen dat het belang van de ritus dus duidelijk prevaleert op het dierenwelzijn.

Diverse wetenschappelijke rapporten onderstrepen echter het hoge risico op welzijnsproblemen bij het onverdoofd slachten van dieren. Dieren kennen immers ook angst, pijn en stress en dit ook na het kelen..

Valabele alternatieven

Al in 2004 maakte de EFSA (European Food Safety Agency) een wetenschappelijk rapport bekend waarin het bevestigde dat een dier steeds bedwelmd zou moeten worden. En zo werd in Nieuw-Zeeland aangetoond dat de periode tussen de keelsnede en het verlies van bewustzijn bij kalveren als pijnlijk wordt ervaren, bij runderen kan dit 60 seconden of langer duren.

In een advies van de Raad voor Dierenwelzijn betreffende het onverdoofd slachten werd gesteld dat slachten zonder verdoving onaanvaardbaar en vermijdbaar lijden voor het dier met zich meebrengt. De Raad adviseerde om voorafgaandelijke verdoving op te leggen bij elke slachting in ons land.

De Raad onderstreepte ook dat in bepaalde Europese landen tijdens halalslachtingen de dieren verdoofd worden door een elektrische bedwelming met behulp van kopelektroden, of door een kopslagtoestel. Hoewel deze slechts een tijdelijke bewusteloosheid en geen hartstilstand veroorzaken, worden deze technieken door bepaalde moslims aanvaard als valabele alternatieven. Een (beperkt) aantal Europese landen verplicht trouwens een verdoving voor of onmiddellijk na de keling volgens de ritus.

Ongegronde angst

Op basis van de beschikbare wetenschappelijke publicaties blijkt de angst van de geloofsgemeenschappen dat de dieren niet voldoende leegbloeden bij halal- en shechitaslachtingen ongegrond te zijn: deze rapporten geven aan dat er geen verschil is tussen de kwaliteit en de snelheid van uitbloeden bij verdoofde als bij niet-verdoofde dieren. Er zouden zelfs betere resultaten bij verdoofde dieren vastgesteld zijn.

Gaia wees er in het verleden al op dat bij verdoving de godsdienstvrijheid helemaal niet wordt geschonden: ‘Er bestaan verschillende fatwa’s van eminente geestelijken die verdoving toelaten. Ook vooraanstaande moslimlanden zoals Indonesië en Maleisië aanvaarden het. En het halal schapenvlees uit Nieuw-Zeeland, waarvan meer dan de helft door moslims wordt geconsumeerd, komt van dieren die wel degelijk verdoofd werden.’

Dergelijke uitzonderingen zijn echter ook een rechtstreekse inbreuk op een fundamenteel rechtsprincipe: het gelijkheidsprincipe. Er mag eveneens worden gevreesd dat de uitzonderingswetgeving het resultaat is van religieus geïnspireerd lobbywerk waarbij de democratie, met vooral de parlementaire wetgevende macht, verwordt tot een handel in wetten ten voordele van stemmen.

Daarom dringt men er in diverse kringen op aan dat overheden streng toezicht houden op het slachten en dat ook lokale besturen stoppen met het verlenen van faciliteiten voor (rituele) slachtingen zonder verdoving. Dit onder het voorwendsel dat men dan anders clandestien gaat slachten. De techniek van de verdoving moet worden opgelegd en strenge controles moeten illegale slachtingen vermijden. Een peiling uitgevoerd door Gaia toonde trouwens aan dat slechts een derde van de moslims tegen verdoofd slachten is.

Morele cirkel uitbreiden

In zijn doctoraatsverhandeling Harming Others: Universal Subjectivism and the Expanding Moral Circle, pleit Floris van den Berg niet zonder reden voor een uitbreiding van het morele bewustzijn door actief op zoek te gaan naar de blinde vlekken in de moraal. Vanuit de ethiek dat schade toebrengen aan anderen niet kan, stelt hij vast dat we ook het dierenwelzijn moeten opnemen in onze morele cirkel. Het is immers aangetoond dat ook zij pijn kunnen ervaren en zij verdienen het dan ook dat wij hen evenmin onnodig leed bezorgen.

Het advies van de Raad van State is een volgende administratieve stap naar het laten primeren van levensbeschouwing op de algemene rechtsregels. De Raad van State mengt zich op een subtiele wijze in een maatschappelijk debat terwijl het rechtscollege zich enkel dient te bekommeren om de interne cohesie van de regelgeving van de civiele maatschappij.

Culturele gebruiken zijn geen excuus

Hoe ver gaat de Raad van State met uitzonderingen toe te staan in onze zogenaamde seculiere samenleving? Als dierenwelzijn al in vraag gesteld wordt wegens vrijheid van godsdienst, laten we dan ook maar meteen de besnijdenis van vrouwen om dezelfde reden toe? Uiteraard niet. Net zoals onverdoofd slachten niet als een primair gebod in de Koran vermeld wordt, is dat voor de vrouwenbesnijdenis ook niet het geval. Als voor dat laatste verwezen wordt naar culturele gebruiken, en niet naar de islam, kan dat al evenzeer voor het onverdoofd slachten.

Het mag inderdaad verwonderlijk worden genoemd dat de essentie van een religieus beleven staat of valt met de manier waarop dieren geslacht worden. Of om Schopenhauer even in herinnering te brengen: ‘Als een God deze wereld gemaakt heeft, dan zou ik niet die God willen zijn; haar ellende zou me het hart uiteenrijten.’

Sylvain Peeters is voorzitter van deMens.nu.

Alain Vannieuwenburg is ethicus en promovendus aan de Universiteit van Leiden.