‘De corona-app van Qatar: Big Brother van het Midden-Oosten’

‘Net zoals je in China je eigen vertrouwde mobieltje best thuislaat, geldt dit evenzeer voor het WK in Qatar’, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert. ‘Qatar is geen voorbeeld. Ook niet voor je privacy.’

Voor Qatar mag voetbal wel wat kosten. Terwijl Rusland in 2015 nog 15 miljard dollar tegen het balletje gooide, doet Qatar het met ruim 300 miljard dollar toch net ietsje decadenter. Nieuwe wegen, hotels, ziekenhuizen, een blinkende metro en maar liefst acht stadions werden gebouwd om de influx van bezoekers in goede banen te leiden. Het land met amper 3 miljoen inwoners, verwacht immers meer dan een miljoen voetbalfans.

Qatar doet dit nou niet bepaald zonder reden. Het is het vierde rijkste land ter wereld, met dank aan haar gas en olierijkdommen. Dat laatste is blijkbaar zowel een vloek als zegen, want het land probeert al jarenlang zich te presenteren op het wereldtoneel als ‘veel meer’ dan het zoveelste oliereservoir.

Die ambitie leidt weliswaar al eens tot wrijvingen met de buren. Zo besliste in juni 2017 Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Egypte om alle deuren dicht te gooien. Te land, ter zee en in de lucht, Qatar was fysiek ingesloten. De landen hadden een stevig eisenpakketje voor Qatar, dat het tot op vandaag netjes negeert. En kijk daar: in januari 2021 zwaaiden de deuren weer open. De omliggende landen willen immers net zo goed een graantje meepikken van het WK, en je grenzen hermetisch afsluiten is nogal funest voor het toerisme. Voetbal als grote verzoener (hoewel het spannend afwachten is of de deuren openblijven als de laatste bal is weggerold, op het groene Qatarese gras met eigen airco).

Privacy

Dit is natuurlijk geen stukje over voetbal. (Ik geef hier ook maar meteen toe dat ik geen grote voetbalfan ben, hoogstens een stakkerige successupporter.) Waar deze bijdrage wél om draait, is je telefoon.

Ik ken zelf niet meteen mensen die naar Qatar afzakken, maar als u ze wel kent: doe ze een plezier en stuur de link naar dit artikel. Europese privacytoezichtshouders staan zich immers te verdringen met een duidelijke boodschap: zet geen Qatar-apps op je telefoon. Men gebruikt zelfs het woord ‘spyware’, wat nooit een goed teken is.

(Lees verder onder het artikel.)

Als je Qatar binnenkomt, wordt je verplicht om twee applicaties te installeren: ‘Ehteraz’, een coronatracker en ‘Hayya’, de officiële WK-app. Die apps zijn heel wat minder onschuldig dan ze lijken: ze kunnen zien met wie je belt, welke andere applicaties er op je telefoon staan, en hebben wellicht ook toegang tot je volledige fotobibliotheek. Eén van de twee verhindert ook dat de telefoon in slaapstand kan gaan.

“I would like to assure any fan, of any gender, (sexual) orientation, religion, race to rest assured that Qatar is one of the most safe countries in the world — and they’ll all be welcome here”. Het is een quote van FIFA-topman Nasser al-Khater. Nou, zo veilig zou ik me toch niet voelen, als de overheid (en met uitbreiding de orde- en intelligentiediensten) zomaar even binnenbreekt in mijn telefoon.

Over het gevoelige karakter van uw fotobibliotheek moeten we wellicht niet uitweiden (tenzij u enkel foto’s heeft staan van uw vast schattige huisdieren), maar het feit dat de applicatie kan tracken welke andere applicaties u heeft staan, is grote reden tot bezorgdheid. Zo is er natuurlijk Grindr, het LGBTQ+ alternatief voor Tinder. Wie deze app heeft staan, zal al snel vallen tot een categorie die – alle mooie woorden ten spijt – Qatar niet al te graag ziet komen.

Europese privacywaakhonden zijn bepaald niet gelukkig. Zo brachten de Duitse, Nederlandse en Franse waakhonden al een bijzonder negatief advies uit. De Noorse regulator – één van de eerste die actief waarschuwde – gaat iets verder, aangezien ze Ehteraz omschrijft als een “infection tracking app”. Op onze Belgische Gegevensbescheringsautoriteit is het wachten, maar goed, na interne en politieke vechtpartijtjes missen ze daar ook twee directeurs (van de vijf). Dat werkt wellicht niet zo vlot.

Burner phone

De waakhonden zijn het erover eens: installeer de apps niet op je ‘echte’ telefoon. Net zoals je in China je eigen vertrouwde mobieltje best thuislaat, geldt dit evenzeer voor het WK in Qatar. Je neemt dus best een ‘burner phone’ mee. Wie ooit de Bourne-trilogie zag, die kent het belang ervan. Heb je dus zo’n oude iPhone of Android liggen, gebruik die dan. Zorg dat de telefoon leeg is en vrij van andere apps.

Je kan ook een prepaid-SIM gaan halen met een ander nummer. Vergeet niet: in België zorgde Alexander De Croo (toen nog als minister van Telecommunicatie) ervoor dat anonieme SIM-kaarten niet langer kunnen worden aangeboden (nadat hij een paar maanden ervoor als grote tegenstander beweerde dat ‘we niet zomaar alle burgers als potentiële verdachten kunnen beschouwen’. In de politiek waait de wind snel). Even je eID tonen dus, en een prepaid halen.

Corona

Het is tekenend dat één van beide apps worden voorgesteld als “Corona-applicatie”. Hoewel er landen waren (zoals België overigens, met Coronalert) die de applicaties vrij privacyvriendelijk bouwden, waren er evengoed een heleboel die minder mooie bedoelingen hadden. De app in China waar sommige journalisten en ondernemers wel warm voor liepen, is uitgegroeid tot een volwaardig surveillancemiddel. Je kan je huis niet uit als je schermpje rood kleurt. Het zero-covid beleid is daar een mooie aanwinst om de bevolking nog verder onder de knoet te houden.

Hier is het gebruik sterieler: zoals gewoonlijk verhullen mooie woorden lelijke waarheden. Qatar wil u niet, tenzij u hetero, mannelijk en vrij van zonden bent. Elkaar geen handje geven in het openbaar haalt weinig uit als uw telefoon geïnfecteerd is met Qatarese spyware. Behoort u tot de LGBQT-community, dan bent u een digitale vogel voor de kat.

In elk geval kan ik u – wars van gender, geloof en seksuele overtuiging – weinig meer dan u de komende weken veel voetbalplezier toewensen, het liefst dan zonder apps, of als het écht moet, met uw bestoft antiek mobieltje.

Er zijn van die dagen dat een Nokia 3310 intelligenter lijkt, dan eender welke smartphone.

Deze opinie werd geschreven door Matthias Dobbelaere-Welvaert, directeur en privacyactivist bij the Ministry of Privacy, en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Zijn debuutboek over privacy (‘Ik weet wie je bent, en wat je doet’) verscheen in december 2020 (Borgerhoff & Lamberigts).