‘Spook van politiek geweld hangt dreigend over de Amerikaanse verkiezingen van 2024’

‘De spannende politieke strijd lijkt deze presidentsverkiezingen ook uit te groeien tot een potentieel existentiële crisis voor de Amerikaanse democratie’, schrijft Nick Mertens.

Wie heeft het debat tussen Kamala Harris en Donald Trump gewonnen? Als je het aan de Democraten vraagt is het uiteraard Harris. De Republikeinen zullen dan weer unisono Trump kiezen. En de onafhankelijke kiezer? Wellicht toch ook Harris, zij heeft tijdens het debat gedaan wat ze moest doen: onder de huid van Trump kruipen, hem tot waanzinnige uitspraken dwingen van migranten die huisdieren eten en zelf de onafhankelijke kiezer te overtuigen dat ze klaar is voor het Witte Huis.

Maar hoe dan ook, de aanstaande presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten blijven spannend. Kort samengevat: van belang zijn enkel de 7 swing states Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, Arizona, Nevada, Georgia en North Carolina. Harris heeft Pennsylvania nodig om te winnen, Trump heeft Georgia nodig. Daar tegenover staat: in de afgelopen 4 verkiezingen hebben 40 staten telkens op dezelfde partij gestemd.

Maar naast de spannende politieke strijd lijken deze presidentsverkiezingen ook uit te groeien tot een potentieel existentiële crisis voor de Amerikaanse democratie. Terwijl verkiezingen traditioneel een periode van tegenstellingen zijn, brengt de verkiezingsstrijd van 2024 iets veel dreigenders met zich mee: een perfecte storm van politieke polarisatie, ontkenning van verkiezingsresultaten en mogelijk geweld.

Deze dreigingen hebben diepe wortels in het verleden van de Verenigde Staten, en de lessen uit de geschiedenis bieden ons waardevolle inzichten in wat er op het spel staat en hoe dit mogelijk kan eindigen.

Polarisatie is niet nieuw in de Amerikaanse politiek. Vanaf de oprichting van de natie zijn er periodes geweest waarin politieke partijen fel tegenover elkaar stonden. Het vroege conflict tussen Federalisten en Democratisch-Republikeinen in de jaren 1790 is hier een voorbeeld van. Destijds leidden diepe meningsverschillen over de rol van de federale overheid en buitenlandse politiek tot bittere aanvallen van beide kanten, wat een giftige politieke sfeer creëerde. Vandaag de dag zien we een vergelijkbare dynamiek, waarbij de Republikeinse en Democratische partijen ideologisch verder uit elkaar staan dan ooit tevoren.

Het verschil is echter de mate waarin polarisatie de fundamenten van de democratie zelf bedreigt. Waar politieke strijd vroeger ging over beleid en filosofie, draait het nu vaak om de integriteit van de democratische processen zelf. Voormalig president Donald Trump blijft beweren dat de verkiezingsuitslag van 2020 is gemanipuleerd en zet daarmee vraagtekens bij de legitimiteit van de democratie. Dit is een gevaarlijk precedent.

Een van de meest zorgwekkende ontwikkelingen hierbij is dat een groot deel van de Amerikaanse bevolking meegaat in Trump zijn verhaal. De claim van Trump dat de verkiezingen van 2020 ‘gestolen’ waren is ongegrond, maar blijft resoneren met miljoenen Amerikanen. Dit is vergelijkbaar met andere momenten in de Amerikaanse geschiedenis waarin verliezen niet werden geaccepteerd, zoals tijdens de Reconstructieperiode na de Amerikaanse Burgeroorlog, toen Zuidelijke staten weigerden de rechten van vrijgelaten slaven te respecteren, ondanks federale interventies.

Vandaag de dag wordt deze dynamiek nog eens versterkt door sociale media zoals X (voorheen Twitter), waar desinformatie ongeremd kan circuleren. In de 19^de eeuw verspreidden kranten en pamfletten ook desinformatie, maar nu wordt dit proces versneld door nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie (AI), wat de destabiliserende kracht ervan alleen maar vergroot.

Het spook van politiek geweld hangt zwaar over de verkiezingen van 2024. De aanval op het Capitool op 6 januari 2021 markeerde een van de donkerste dagen in de moderne Amerikaanse geschiedenis, waarbij een menigte, geïnspireerd door Trumps retoriek, probeerde de certificering van de verkiezingsuitslag te stoppen. Het was een echo van eerdere momenten van politiek geweld, zoals de ‘Bleeding Kansas’-crisis in de jaren 1850, toen pro-slavernij en anti-slavernij facties elkaar op leven en dood bevochten.

Politiek geweld was destijds een teken van het falen van vreedzame politieke compromissen, en de zorgen dat Trump opnieuw zal oproepen tot dergelijke acties in het geval van een verkiezingsverlies, zijn legitiem. Dit geweld, of de dreiging ervan, kan de democratie verder verzwakken en Amerikanen verdelen op basis van angst en wantrouwen.

De verkiezingen van 2024 zullen waarschijnlijk ook worden gekenmerkt door talloze rechtszaken en juridische gevechten over verkiezingsprocedures, iets wat we in de Amerikaanse geschiedenis vaker hebben gezien. In 2000 leidde de verkiezing tussen George W. Bush en Al Gore tot de beroemde hertelling in Florida, die uiteindelijk door het Hooggerechtshof werd beslist. Dit soort juridische geschillen is altijd een deel geweest van het Amerikaanse politieke systeem, maar de schaal en de motivatie erachter zijn veranderd. Waar dergelijke geschillen vroeger vooral gericht waren op het waarborgen van een eerlijke en correcte uitvoering van de verkiezingswetten, lijkt de huidige focus te verschuiven naar het strategisch gebruiken van rechtszaken als een politiek wapen om de uitkomst van verkiezingen te beïnvloeden of in twijfel te trekken. Deze groeiende trend vergroot de onzekerheid en spanning rondom de verkiezingsuitslagen aanzienlijk.

Wat ons te wachten staat in november 2024 is dan ook een combinatie van factoren die de Amerikaanse democratie ernstig kunnen destabiliseren. Een uiterst gepolariseerde verkiezing, de mogelijkheid van politiek geweld, desinformatiecampagnes, en juridische strijd zorgen samen voor een klimaat dat explosief kan zijn. Hoewel de Verenigde Staten in het verleden vaak op de rand van de afgrond hebben gebalanceerd hebben de institutionele waarborgen van de democratie uiteindelijk standgehouden. De vraag is of dat deze keer ook zal gebeuren.

De geschiedenis leert ons dat democratieën vaak het kwetsbaarst zijn tijdens periodes van grote sociale en politieke verandering. De Verenigde Staten bevinden zich nu opnieuw op zo’n kantelpunt. Wat de verkiezingen van 2024 zullen brengen, is onzeker, maar de kans op chaos en conflict is aanzienlijk. Toch hebben de Amerikanen in het verleden bewezen dat hun democratische instellingen veerkrachtig zijn. Het is diezelfde veerkracht die nodig zal zijn om na november 2024 de democratie in stand te houden, ongeacht de uitkomst van de verkiezingen.

Nick Mertens is amerikanist en schrijft momenteel aan een boek over de VS dat zal verschijnen bij uitgeverij Ertsberg.