Spectres, Lumumba in het vizier

Sven Augustijnen maakt een schitterende, “subjectieve” film over de moord op Lumumba (****)

Sven Augustijnen (1970) is niet aan zijn proefstuk toe; als geen ander weet hij de structuren en belangen bloot te leggen van geschiedenissen en instituten via de intelligente variant van de zogenaamde journalistiek-subjectieve documentaire die hij (vooral) laat circuleren in het circuit van de kunst als een kunstwerk.

Sven Augustijnen is terug thuis in het centrum voor hedendaagse kunst Wiels in Brussel waar hij in 2004 tijdens de ingrijpende restauratie van de toenmalige brouwerij de film “Une Femme Entreprenante” realiseerde. Via een journalist volgde hij de initiatiefnemers van Wiels zoals verzamelaar Herman Daled en vooral Sophie Le Clercq die als top-vrouw van het legendarische aannemersbedrijf “Blaton” de restauratie van de brouwerij tot een centrum voor hedendaagse kunst als een “win-win situatie” beschouwde met haar immo-plannen op de braakliggende gronden naast Wiels in de buurt van een (nog steeds) ietwat troosteloze wijk in Vorst.

De “stijl” van Sven Augustijnen is nooit provocatief; hij laat via een “derde” de betrokkenen hun verhaal doen tot op een “punt” waar de waarheid soms geweld wordt aangedaan. Sven Augustijnen concentreert zich nu al jaren op de troebele geschiedenis van onze voormalige kolonie Congo.

Op het belangwekkende co-communautaire Kunstenfestivaldesarts in Brussel ging begin mei zijn nieuwe film “Spectres” in première. Het is een fascinerende film geworden die evenveel aandacht mag verdienen als het boek “Congo” van auteur David Van Reybrouck en zeker (uit)zendtijd kan opeisen bij Canvas, onze openbare omroep.

(Zoek)tocht

“Spectres” (geesten) is een verbluffende film over een nieuwe zoektocht naar de toedracht over de politieke moord in 1961 op de Eerste Minister van Congo Patrice Lumumba.

Er ging erg veel research vooraf aan de film met bronnenonderzoek en het opzoeken van de (overlevende) hoofdrolspelers die in de film van Sven Augustijnen als “bevoorrechte” getuigen optreden in de context van de versnelde onafhankelijkheid van Congo in 1960.

Net zoals in zijn andere films schuift Sven Augustijnen nu ook een centrale figuur naar voor; in “Spectres” is dat Ridder Jacques Brassinne de la Buissière die van heel nabij als “hoge functionaris” de overdracht meemaakte van Belgische kolonie naar soevereine Staat Congo.

De film is opgevat als een (zoek)tocht langsheen belangrijke getuigen in ons land die worden geconfronteerd met op zijn minst “bezwarende” documenten die een “mogelijke” betrokkenheid van de Belgische Staat insinueren in de moord op de linkse Patrice Lumumba.

De film eindigt met het relaas van een intense reis naar Congo met vooral pakkende momenten bij de nabestaanden van Patrice Lumumba en bij “shots” van een haast obsessieve zoektocht van Jacques Brassinne naar de reële plaats van de afschuwelijke executie van Patrice Lumumba.

De film blijft op een neutrale manier in het spoor van deze “odyssee” in pogingen naar toedracht en “waarheid”. De getuigenissen laten (soms) pijnlijk zien hoe de moord van Lumumba en het post-koloniale trauma nog tot op vandaag schrammen blijven op het stilaan vaag geworden geheugen. De film maakt op een straffe manier het menselijk proces zichtbaar van het handig omfloersen van verantwoordelijkheden. De film is knap opgebouwd. Het is alsof je er als toeschouwer zelf bij bent: de ongedwongen manier van filmen, de salon-gesprekken die doorspekt worden met bijwijlen contrasterende zakelijke teksten en straffe audio-documenten maken van deze film een film die aan “ons” collectief geweten knabbelt.

Allerlei scenario’s worden meer dan 50 jaar na “de feiten” in vraag gesteld en leiden vandaag nog tot plannen voor een rechtszaak door de familie Lumumba tegen de nog in leven verkerende betrokkenen van deze duistere post-koloniale tijd.

Het heeft niet veel zin veel “hints” en details te verstrekken over de film “Spectres”; Sven Augustijnen realiseerde een werkstuk dat sprongsgewijs de geschiedenis induikt op basis van overwegend subjectieve gesprekken met inmiddels betrokkenen op hoge leeftijd die “de Congo” nog steeds zien vanuit een patriarchaal “koloniaal-Belgisch” standpunt.

Tentoonstelling & boek

In Wiels wordt de film nu vertoond in een rustige afgesloten ruimte met in de nabijheid foto’s, documentaire informatie en historische geluidsfragmenten, overwegend afkomstig uit het archief van Ridder Jacques Brassinne de La Buissière.

De film bekijken en de sereen opgebouwde tentoonstelling bezoeken zorgen voor ontzetting, beroering en ontroering.

Een straf en uitgebreid boek bundelt het onderzoek bij deze film via foto’s en documenten bezien en gezien in een brede context rond de gebeurtenissen tijdens de periode van de traumatische dekolonisatie van Congo.

Citaat

Nog even dit uit de toespraak van Patrice Lumumba op de dag van de onafhankelijkheid van Congo op 30 juni 1960 in het Paleis der Natie:

“We zullen elke vorm van discriminatie efficiënt verwijderen en aan iedereen de juiste plaats geven waarop hij door zijn waardigheid, zijn werk en zijn toewijding aan het land recht heeft.

We zullen niet de vrede van geweren en bajonetten laten heersen, maar de vrede van de harten en van de goede wil”.

(…)

“Spectres” nog tot 31 juli in het centrum voor hedendaagse kunst in Brussel

www.wiels.org

Luk Lambrecht