SP.A: de partij van het perfecte kapitalisme

De SP.A begraaft elk spoor dat kan leiden naar socialisme pur sang en verklaart zichzelf tot de partij van het perfecte kapitalisme.

De SP.A heeft medio 2013 een nieuwe beginselverklaring aangenomen, “Het Vlaanderen van Morgen”, en het congres van 7 december 2013 brengt daar de nodige toelichting en verklaring bij aan. Wat opviel in de publieke uitspraken eerder dit jaar was hoe graag de prominente SP.A-ers zichzelf weer links noemden, en zelfs af en toe het woord ‘socialistisch’ in de mond namen. De ‘linkse bocht’ van voorzitter Tobback Junior werd uitgebreid besproken in de media, en ook nu lijken veel commentatoren het erover eens dat de SP.A na decennia vervreemding van de gewone man alweer driftig op jacht gaat op diens stem in mei volgend jaar.

De beginselverklaring van juni dit jaar vervangt een oudere verklaring, de Verklaring van Quaregnon. Die beginselverklaring dateerde van 1894, en men kan aannemen dat een hedendaagse partij wel zin heeft in een tekst die niet gesteld is in de hoekige termen van de arbeidersbeweging van het einde van de 19^de eeuw. Een tekstuele opfrissing van de politieke basis van de sociaaldemocraten was ook echt wel nodig, en was al herhaaldelijk ondernomen tijdens de ideologische congressen van de laatste halve eeuw. Met deze nieuwe beginselverklaring gaat de SP.A evenwel veel verder dan bij vorige oefeningen. De verandering situeert zich nu niet aan de oppervlakte van de teksten – de “communicatie” – maar in de ideologische diepten ervan.

Om een lang verhaal niet nodeloos langer te maken: de SP.A begraaft nu elk spoor dat kan leiden naar socialisme pur sang, en verklaart zichzelf tot de partij van het perfecte kapitalisme.

Quaregnon was een robuuste socialistische tekst die volledig werd gedragen door idealen van universele vrijheid en gelijkheid, kordaat antikapitalistisch was (artikel 3: “De verwezenlijking van dit ideaal brengt natuurlijk de verdwijning mede van het kapitalistisch stelsel, dat de maatschappij in twee noodzakelijk vijandige standen verdeelt: de eene die, zonder werken van den eigendom kan genieten; de andere die verplicht is een deel zijner voortbrengst aan de bezittende klasse af te staan”), publiek eigendom als norm stelde en privaat eigendom als uitzondering aanstipte en duidelijk aangaf dat socialisme geen zaak was van knutselen aan het bestaande systeem, maar wel van de omverwerping ervan en de vervanging ervan door een heel andere, niet-kapitalistische samenleving.

Wie “het Vlaanderen van Morgen” leest merkt iets heel anders. De SP.A beweert in die tekst dat precies het sociaaldemocratische gedachtegoed – een betere herverdeling van de rijkdom, een meer faire samenleving – de slechte kantjes van het kapitalisme zullen afvijlen. Immers, zo is de redenering, als mensen arm zijn consumeren ze niet; neoliberalen zien dat over het hoofd waardoor ze hun eigen kapitalisme in de problemen brengen; de sociaaldemocratie zorgt voor een gebalanceerd kapitalisme waarin de ondernemer winsten kan maken omdat de goed betaalde arbeider vlot mee kan consumeren.

De sociaaldemocratie gaat hier niet in de aanval tegen het kapitalisme, ze beweert het kapitalisme te vervolmaken. Daar kan zelfs Karel Van Eetvelt niet tegen zijn.

Van Eetvelt zal zich ook wel kunnen vinden in de manier waarop de SP.A in haar nieuwe beginselen spreekt over werklozen en andere steuntrekkers. Ja, steun is nodig en fair, maar enkel wanneer de steuntrekker blijk geeft van een actieve inzet om uit de bijstand te raken. Het neoliberale vertoog van rechten en plichten, van individuele verantwoordelijkheid en beschuldiging van de slachtoffers van de economische conjunctuur, is nu een van de beginselen van de Vlaamse sociaaldemocratie geworden.

De beginselverklaring ziet het als de grootste verwezenlijking van de sociaaldemocratie, en als finale bewijs van haar historische gelijk, dat de arbeidersklasse vervangen is door een welvarende middenklasse, waardoor het ‘volk’ niet langer bestaat uit kromgewerkte proleten maar wel uit fermettebewoners met een Opel op de oprit en aandelen in dynamische bedrijven.

Zo ook de sociaaldemocratische elite. En daar waar Quaregnon nog sprak van het primaat van publieke eigendommen is het ironisch dat de SP.A haar nieuwe beginselverklaring bespreekt op een moment dat een van haar boegbeelden onder vuur ligt omdat zijn activiteiten in de private sector de schijn van belangenvermenging geven. Het perfecte kapitalisme en de perfecte kapitalist zijn dus alsnog vage categorieën en nog lang niet gerealiseerde idealen.

De ‘linkse bocht’ van de partij zal dan ook misschien indruk maken op zij die zich weten te vinden in een voornamer en iets minder ruig kapitalisme. Allicht is dat ook het electoraat dat Tobback, Vande Lanotte en anderen aan een saturatiebombardement van verkiezingspropaganda zullen onderwerpen. De linkerzijde zal echter minder onder de indruk zijn van de partij die zich nu als de levensverzekeraar van het kapitalisme opwerpt, eerder dan als de gesel ervan. Links zal de SP.A dan ook spoedig als een rechtse, eerder dan linkse partij bestempelen. En citaten uit “Het Vlaanderen van Morgen” zullen volstaan als argumenten.