SP.A Antwerpen kan nu luidop zeggen dat het BAM-tracé niet deugt

De Oosterweeloppositie komt versterkt uit de verkiezingen, meent Manu Claeys van StRaten-generaal. ‘Als Antwerpse oppositiepartij kan de SP.A eindelijk doen wat ze al in 2009 had moeten doen: de Oosterweelverbinding begraven’

Wie er nog aan twijfelde vóór de gemeenteraadsverkiezingen, kan er na 14 oktober niet meer omheen: het Oosterweeldossier domineert het Antwerpse politieke toneel en zal dat nog lange tijd blijven doen. Onenigheid over de kwestie veroorzaakte de scheuring binnen de Stadslijst – een tijdelijk verbond tussen SP.A en CD&V – nadat minister-president Kris Peeters eerder had laten weten geen ruimte te gunnen voor heronderhandelingen over het BAM-tracé. Zijn communicatie zette druk op de Stadslijst, want Groen eiste die heronderhandelingen en SP.A had haar postelectorale lot aan Groen verbonden. De Antwerpse CD&V blies dan maar de Stadslijst op met de aankondiging alleen in de meerderheid te zullen stappen, desnoods zonder SP.A.

Sommige teleurgestelde SP.A-kiezers schuiven de electorale dreun én de ezelsstamp die hun partij kreeg deels in de schoenen van de actiegroepen, die – zo luidt de redenering – met hun Oosterweelstrijd de SP.A dusdanig hebben verzwakt dat de N-VA de grootste partij kon worden in Antwerpen. Is dat zo?

1. Na de Vlaamse verkiezingen van juni 2009 maakte Gazet van Antwerpen extrapolaties van de uitslagen naar het Antwerpse niveau. Waren het gemeenteraadsverkiezingen geweest, dan hield de SP.A nog 14 van haar 22 zetels over en zou de N-VA van 1 naar 8 zetels stijgen. Zuivere wiskunde is het niet, maar de tendens was wel al duidelijk: een neergang voor de Antwerpse socialisten, terwijl de N-VA erin slaagde de Vlaams-Belangstem te activeren en het electoraat van CD&V en Open Vld aan zich te binden.

In de volgende jaren knabbelde de N-VA met een zich sterk profilerende voorzitter verder aan die drie partijen. De Antwerpse SP.A bleef intussen mikken op de centrumkiezer. Links-progressieve profilering was uit den boze. Wie kritiek uitte, bijvoorbeeld tegen de Oosterweelverbinding, werd gemarginaliseerd. Een eerder anonieme partij – wie weet nog wie in de 22-koppige SP.A-fractie zetelt? – ging steeds sterker samenvallen met de positie van een burgemeester die dacht te kunnen kapitaliseren op goed bestuur. Dat laatste bleek een illusie. Volgens een door Gazet van Antwerpen bestelde peiling was de N-VA de SP.A een jaar voor de verkiezingen al voorbijgesneld: N-VA zou 31% van de stemmen behalen, de SP.A zou een kwart van haar kiezers verliezen en op 26% stranden. Ook nog relevant: Groen zou zijn aanhang verdubbelen.

2. Blijkens de vermelde peiling waren de SP.A en de N-VA veroordeeld om met elkaar een coalitie te vormen. Of positief geformuleerd: ze waren verzekerd van bestuursdeelname. Desondanks vormde de SP.A in december 2011 een kartel met CD&V, op dat moment goed voor 1 gepeilde zetel. Dit infuus voor de op sterven na dode CD&V heeft vooral bloed uit de SP.A gezogen en leverde geen electorale meerwaarde op. Dat laatste werd al duidelijk op 5 mei 2012, toen Het Laatste Nieuws peilingresultaten bekendmaakte: 42 % voor de N-VA, 25 % voor de Stadslijst. ‘Het is toch verbazend dat ons beleid niet gehonoreerd wordt,’ reageerde SP.A-schepen Robert Voorhamme toen. Van op zijn ziekenbed – hij was net geopereerd aan de rug – begreep burgemeester Janssens voor het eerst dat het moeilijk zou worden.

3. Stadslijstkiezers die moord en brand schreeuwen over het ‘bedrog’ van CD&V zijn naïef. Splitsingen van kartels zijn net eigen aan ons democratische systeem. Partijen maar ook kartels zijn vehikels om verkozen te raken, daarna is het vaak elk voor zich. Kiezers voor de Stadslijst wisten dat hun stem ook naar de CD&V ging. CD&V heeft het handig gespeeld en haalde op 14 oktober 5 van de 17 Stadslijstzitjes binnen. Met die zitjes kan de partij nu in een rechts-conservatief bestuur stappen. Wie dergelijk scenario had willen vermijden, moest niet op de Stadslijst stemmen.

4. Op 15 oktober 2011 publiceerde Het Nieuwsblad een kiesbevraging van een representatief aantal Antwerpenaren: drugsdealers en het Oosterweeldossier zouden met voorsprong de hete hangijzers worden. De N-VA zou zich met succes op het eerste thema profileren, de SP.A miste de kans om hetzelfde te doen met het tweede thema.

Twee dagen later bleek uit een peiling van Gazet van Antwerpen dat voor Antwerpse kiezers ‘milieu en gezondheid’ bij de top drie hoorde van prioritaire onderwerpen. De krant koppelde die hoge score aan de discussie over de Oosterweelverbinding en de vastberadenheid van de actiegroepen: ‘Wat in de ogen van veel politici louter een antwoord is of kon zijn op de mobiliteitsproblemen in de regio, heeft een heel andere dimensie gekregen’.

Tijdens de verkiezingscampagne hadden de beleidspartijen het liever niet over Oosterweel. Toch slaagden de actiegroepen erin om het thema met die ‘heel andere dimensie’ (mobiliteit maar ook gezondheid, leefkwaliteit, groen, inspraak, …) bovenaan de debatagenda te houden. Daardoor hebben ze mee de verkiezingsuitslag beïnvloed, al valt de mate waarin dat gebeurde niet te berekenen. 17 % van de kiezers stemde op een van de links-progressieve partijen die zich expliciet anti-Oosterweel, pro Meccano en pro overkapping van de ring hadden geout. Dat zo veel links-progressieve Antwerpenaren niet voor de SP.A stemden is een historisch record.

Maar er waren nog andere kwesties dan Oosterweel die dit resultaat mee hebben beïnvloed: het hoofddoekenverbod, de gasboetes, de wooncrisis, … . Oosterweel alleen verklaart niet de kloof van tien procent tussen de N-VA en de Stadslijst. Het thema versterkte wel tendensen en hielp kiezers bij hun keuze om pertinent en radicaal te stemmen in plaats van (nog maar eens) strategisch en centrumgericht.

5. De anti-Oosterweelbeweging komt versterkt uit deze verkiezingen. Voor 14 oktober had Antwerpen een brede bestuurscoalitie van partijen die voor het BAM-tracé gingen. Binnen die coalitie werd de SP.A jarenlang gegijzeld door de CD&V, van oudsher de hardnekkigste BAM-partij. Bij twijfel over de marsrichting volgden steeds orders van minister-president Peeters. Op Antwerps niveau is die band nu verbroken.

Daar heeft de SP.A de handen vrij om te communiceren wat ze ook werkelijk denkt: dat BAM-tracé deugt niet. Als zich herbronnende oppositiepartij in Antwerpen kan ze nu eindelijk doen wat ze al in 2009 had moeten doen: de Oosterweelverbinding laten begraven binnen de Vlaamse regering. In 2014 kunnen de Antwerpse socialisten alleszins niet nogmaals als pleitbezorgers van een stadsautostrade met 19 baanvakken naar de verkiezingen trekken.

De harde noot om kraken blijft die ene pur sang BAM-partij: de CD&V, wrang genoeg de bedgenoot van de Antwerpse SP.A in het inmiddels reeds opgeheven mystieke huwelijk van de Stadslijst. De drang van de N-VA naar een rechtse coalitie in Antwerpen zorgt ervoor dat de CD&V opnieuw in de meerderheid belandt. Dit keer gaat het echter om een nipte meerderheid (30 zetels op 55), zonder afspiegeling in de Vlaamse regering, met uitsluitend oppositieleden (SP.A) als opvolgers voor meerderheidspartij CD&V en met twee partijen (N-VA en Open Vld) die zelf grote twijfels uiten over de haalbaarheid van de Oosterweelverbinding. Tegenover die meerderheid staat een significant verstevigde lokale oppositie. De actiegroepen zullen niet langer de enige zijn die het Oosterweeldebat voeden. De vele gebreken in het Oosterweeldossier – financieel, technisch, juridisch, verkeersmatig en milieugericht – zullen de rest doen.

Manu Claeys