Socioloog Dirk Geldof: ‘Elke relancemaatregel moet ook een klimaatregel zijn’

De coronacrisis biedt volgens socioloog Dirk Geldof een unieke kans om onze samenleving te ‘resetten’.

De Antwerpse socioloog Dirk Geldof begon half maart met een dagboek. ‘Het leest als een thriller. Dan besef je pas in wat voor rollercoaster we zitten.’ Uit die oefening ontstond een essay van 144 bladzijden, dat volgende maand verschijnt.

De Franse schrijver Michel Houellebecq noemt covid-19 een banaal virusje.

Dirk Geldof: (lachend) En tot zijn spijt is het zelfs niet seksueel overdraagbaar. Ik vind hem een even grote coronanegationist als de Amerikaanse president Donald Trump en diens Braziliaanse collega Bolsonaro. Het zal wel geen toeval zijn dat beide heren ook de klimaatopwarming ontkennen.

Staat u dan eerder aan de kant van de Israëlische historicus Yuval Noah Harari? Die zegt dat niets nog hetzelfde zal zijn.

Geldof: De wereld is nu al veranderd. En dat zal zo blijven, alleen staat nog niet vast op welke manier. Dat hangt af van wat we vandaag beslissen.

Leert deze crisis ook dat wij als mensheid te zelfverzekerd waren geworden?

Geldof: We komen uit een periode van ongekende wetenschappelijke en technologische vooruitgang. Dat heeft ons optimisme versterkt, maar we zijn wel de limieten van ons ecosysteem vergeten. Kerncentrales zijn daar een goed voorbeeld van: we weten dat die radioactief afval meebrengen, maar startten toch met de bouw. Tegen de tijd dat ze klaar zijn, vinden we wel een oplossing. Helaas, een halve eeuw later is die oplossing er nog niet.

En dus is corona een confrontatie met de kwetsbaarheid van mens en maatschappij.

Geldof: Onze individuele kwetsbaarheid blijkt uit het risico op besmetting, maar het illustreert ook de kwetsbaarheid van onze samenleving. België heeft een goed gezondheidssysteem, maar ook wij zaten tegen de limieten. En in ouderenzorg zijn we erover gegaan.

Onze sociale zekerheid bestaat dit jaar 75 jaar. Het had een feestjaar moeten zijn.

Geldof: Als je naar het gezondheidssysteem in de VS kijkt, weet je dat wij ontsnapt zijn aan een ramp. Ik hoop dat we de juiste lessen trekken en straks niet opnieuw gaan besparen. In Knack las ik dat viroloog Peter Piot in Londen ondanks zijn dure ziekteverzekering niet terecht kon in een privéziekenhuis, omdat dat covidpatiënten weigerde. Dat zegt iets over de selectiviteit van privégezondheidszorg.

U schrijft dat we moeten leren omgaan met risico’s.

Geldof: De coronacrisis confronteert de wereld met de kern van onze mondiale risicomaatschappij. We zien hoe risico’s de agenda domineren en de samenleving beheersen. We botsen op structuren en instituties uit de 20e eeuw die nog niet of niet genoeg zijn aangepast aan de nieuwe risico’s. En we ervaren aan den lijve hoe risico’s een mondiaal karakter krijgen. Met risico’s leren omgaan vereist een dubbele beweging: risico’s weer toestaan en ze tegelijk ernstiger nemen om ze te kunnen voorkomen.

Hoeveel risico kunnen, willen en mogen we weer nemen, als individu en als samenleving?

Geldof: Dat blijft een van de meest cruciale vragen tot er een vaccin is. Niet voor niets sprak de Nederlandse premier Mark Rutte over de ‘duivelse dilemma’s’ van regeringen bij de geleidelijke afbouw van de lockdownmaatregelen.

Sinds deze week mogen we weer bezoek ontvangen. Een groot risico, vinden experts.

Geldof: Het is goed dat we een marge laten om risico’s te nemen. En dat we dat doen door te appelleren aan burgerzin en verantwoordelijkheidszin in plaats van politie aan elke voordeur te zetten.

Door corona wordt de samenleving weer maakbaar, vindt u. De Britse premier Margaret Thatcher zei nochtans: ‘There is no such thing as a society.’

Geldof: Dat zal een van de belangrijkste wijzigingen zijn als gevolg van deze crisis. Thatcher is samen met Ronald Reagan en bij ons de jonge Guy Verhofstadt de verpersoonlijking van de afbouw van een sterke overheid. Hun boodschap was: minder belastingen, minder overheid, privatiseringen, ieder voor zich.

En daar is een einde aan gekomen?

Geldof: Ik hoop het. We zijn met onze neus op de feiten gedrukt. Zo verbijsterend snel als de pandemie zich verspreidde, zo verrassend snel bleek onze samenleving plots veranderbaar en maakbaar. De rollercoaster van maatregelen toont de slagkracht en veerkracht van landen en politieke systemen. Politici moeten verantwoordelijkheid nemen voor morgen in plaats van zich vandaag te profileren.

Over wetenschappers gesproken. Hoe komt het dat virologen zo snel aandacht kregen en klimaatwetenschappers niet?

Geldof: De incubatietijd van corona bedraagt tussen de vijf en de twaalf dagen, die van de klimaatopwarming tussen de vijf en de twintig jaar. Bovendien zagen we meteen de verschrikkelijke gevolgen van besmetting, met de stervende patiënten in de gangen van Italiaanse ziekenhuizen.

U vindt ook dat de media beide crisissen heel anders ‘ensceneerden’.

Geldof: Ik vind het opvallend hoe journalisten de coronawetenschappers heel anders benaderden dan de klimaatexperts. Telkens opnieuw stelden journalisten dezelfde vragen aan de corona-experts: gaan de maatregelen volstaan? Moeten we die blijven volhouden? Zijn strengere maatregelen noodzakelijk? Doet de overheid genoeg? Dat moeten ze misschien ook doen met klimaatwetenschappers.

Dus de klimaatcrisis moet ook viraal gaan?

Geldof: Zullen politici in staat zijn om de coronacrisis aan de klimaatcrisis te koppelen? Dat is de grote vraag. Slagen ze daar niet in, dan dreigen deze crisis en de relancemaatregelen dodelijk te worden voor het klimaatbeleid. Maar als het lukt, opent zich ‘een venster van mogelijkheden’. We moeten vertrouwen in de maakbaarheid en het besef dat het beter en goedkoper zal zijn om nu de noodzakelijke maatregelen te treffen. Elke maatregel die de overheid neemt om de economie en de samenleving weer op gang te brengen moet ook een klimaatregel zijn. We moeten die twee risico’s aan elkaar koppelen. Het heeft geen zin om nu miljarden uit te geven aan de redding van vliegtuigmaatschappijen om dan over tien jaar nog eens miljarden subsidies te spenderen aan de vergroening van die sector. We moeten geen jobs redden ten koste van het klimaat, maar met klimaatjobs de coronacrisis aanpakken.

We staan volgens u op een uniek kruispunt van de geschiedenis.

Geldof: Dat kunnen we ervan maken, met de juiste keuzes. Als we vandaag niet investeren in de leerlingen die niet mee waren met het afstandsonderwijs, krijg je de volgende jaren een stijging van het aantal jongeren dat zonder diploma het onderwijs verlaat en dat zul je de komende veertig jaar merken aan de arbeidsmarkt. De wereld na corona hangt af van de beslissingen van vandaag. De vraag is niet alleen hoe we de samenleving en de economie weer opstarten, maar vooral wélke samenleving en wélke economie we weer willen opstarten. Hoe kunnen we de risico’s voor morgen structureel beperken? Hoe zorgen we ervoor dat de wereld na corona niet harder, ongelijker, onzekerder en angstiger wordt? En dat de ervaren kwetsbaarheid mensen opnieuw verbindt en tot een herweging van waarden en prioriteiten leidt?