‘Sociale media bannen uit het leven van jongeren zal cyberpesten niet stoppen’

‘Er is dringend nood aan een gecoördineerde aanpak van cyberpesten’, schrijft Vlaams parlementslid Katia Segers (SP.A). Ze pleit ervoor om mediawijsheid ook op te nemen in de eindtermen van het lager onderwijs.’

Als het van Europa afhangt, mogen jongeren onder de 16 straks niet meer op Facebook, Twitter en Instagram zonder toestemming van hun ouders. Het moet gezegd, vandaag zijn daarover amper regels. De meeste internetbedrijven hanteren de minimumleeftijd van 13 jaar, maar uit onderzoek weten we dat veel jongeren reeds vroeger een account aanmaken. Bovendien los je de vraag wie dat precies controleert daarmee niet op. Digitale media via wetten bannen uit het leven van kinderen en jongeren is de dag van vandaag onmogelijk, maar vooral ook geen goed idee. Wat een overheid – en in de eerste plaats de Vlaamse – daarentegen moet doen, is investeren in mediawijsheid of simpeler gezegd: actief kinderen leren om te gaan met sociale media, net zoals je je kind ook begeleidt op de weg als het leert fietsen.

Dat is geen betutteling, dat is elementaire opvoeding, waarbij we kinderen en jongeren op eigen benen leren staan in de wereld waarin we leven. En die is vandaag meer en meer digitaal. Daarom spreekt het voor zich dat mediawijsheid onderdeel moet worden van de eindtermen van het lager onderwijs. Daarom spreekt het voor zich dat mediawijsheid ook deel moeten zijn van de ontwikkelingsdoelen van het kleuteronderwijs en de lerarenopleiding.

Schunnige berichten

Want al heeft de digitale samenleving en haar technologische innovaties ons (sociaal) leven verrijkt, ze confronteert ons ook met maatschappelijke uitdagingen, zoals het relatief nieuwe fenomeen van cyberpesten. Wie onlangs voor televisie zat, heeft gezien wat voor een verwoestende impact cyberpesten op een mensenleven kan hebben. Bianca (27) deed haar verhaal in het nieuwe Vijf-programma ‘Opgejaagd’. Enkele jaren geleden poseerde ze voor een fotoshoot, waarbij ze meer van zichzelf bloot gaf dan afgesproken. De foto’s kwamen terecht op een naaktsite, samen met Bianca’s naam, adres en telefoonnummer. Sindsdien stopt de bagger niet meer: hijgtelefoons, ongepaste voorstellen en schunnige berichten zijn aan de orde van de dag. En niemand die er iets tegen kan doen.

De reportage is het zoveelste voorbeeld in een lange rij van hoe het digitale tijdperk, naast zijn vele zegeningen, ook zijn gevaren en problemen meebrengt. Oude kwalen zoals pesten en stalken nemen dankzij internet, e-mail en sociale media ongekende nieuwe vormen aan. Dat iemand als Bianca ten einde raad zelfs naar een tv-programma moet stappen om aan de alarmbel te trekken, is even paradoxaal als veelzeggend.

Cyberpesterijen zijn immers vaak veel ingrijpender dan de klassieke face-to-facevormen. Cyberpesters zijn vaak anoniem, waardoor ze heel moeilijk te ontmaskeren zijn. De pesterijen kunnen ook onbeperkt doorgaan, vaak 24 uur op 24. Ze zijn langdurig zichtbaar, en dan nog voor een grote en diverse groep internetgebruikers: een gênante foto op een sociale netwerksite kan, eens gedeeld, nog moeilijk worden verwijderd. Onderzoek wijst ook uit dat cyberpesters minder vaak spijt hebben van hun daden, omdat ze niet direct geconfronteerd worden met de schade die hun acties aanrichten.

Waar blijft de overheid?

Ondanks de grote maatschappelijke impact van cyberpesten en de bijna dagelijkse stroom aan verhalen en getuigenissen in de media, blijft de overheid oorverdovend stil. Minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) kondigt al meer dan een jaar een actieplan aan, maar voorlopig is het bij woorden gebleven. Nochtans kunnen we met een gecoördineerde aanpak en een aantal, eenvoudige en concrete initiatieven grote stappen vooruit zetten in de aanpak van de daders én in de bescherming en begeleiding van de slachtoffers. Daartoe heeft sp.a in het Vlaams parlement een voorstel met concrete actiepunten op tafel gelegd. We reiken de Vlaamse regering de hand om er over grenzen van meerderheid en oppositie mee aan de slag te gaan en voor echte oplossingen te zorgen.

Naast het blijvend inzetten op mediawijsheid van kinderen, jongeren én volwassenen, moet er in de eerste plaats dringend werk gemaakt worden van een hulplijn voor slachtoffers van cyberpesten. Vandaag kunnen ze nergens terecht. Of weet u wat u moet doen als een jaloers ex-vriendje al uw facebook-vrienden plots trakteert op enkele foto’s die nooit voor een groot publiek bedoeld waren? Een simpel telefoonnummer waar mensen beschikbaar zijn die u als slachtoffer zowel psychologisch als juridisch de weg wijzen, het is een kleine stap die een groot verschil zou maken.

Cyberpesters uit de anonimiteit halen

Verder moeten we investeren in onderzoek en de oprichting van een onafhankelijk, multidisciplinair Vlaams Kenniscentrum (Cyber)Pesten, waar alle beschikbare knowhow en tools worden gebundeld en ontsloten voor de relevante actoren (scholen, jeugd-, sport- en socio-culturele verenigingen, werkgevers, zorgverstrekkers, …), is daarbij onontbeerlijk. Immers, de doorstroming van kennis en best practices én het creëren van een centraal punt van waaruit het multistakeholders-beleid wordt aangestuurd, blijft momenteel een enorme uitdaging.

In overleg met de federale overheid moeten cyberpesters ook uit de anonimiteit worden gehaald en moeten politiediensten verder worden gesensibiliseerd rond het thema cyberpesten. Mogelijk kan het creëren van een legaal kader voor ethisch hacken hier een oplossing bieden.

Ten slotte moeten ook sociale media- en telecombedrijven aangemaand worden om hun verantwoordelijkheid te nemen: enerzijds door meldingen van cyberpesten makkelijker te maken en actiever op te volgen, anderzijds door werk te maken van safety by design, bvb. door anonieme posts en ghost accounts onmogelijk te maken en te investeren in slimme technologieën die cyberpesten identificeren en gebruikers sensibiliseren.

Dit zijn één voor één voorstellen, met concrete actiepunten, om kinderen, jongeren, maar ook volwassen mediawijs te maken én cyberpesten aan te pakken. Wij reiken de regeringen alvast de hand om mee aan de slag te gaan en voor echte oplossingen te zorgen. De problematiek is complex en vereist een gecoördineerde aanpak, maar de concrete voorstellen om er iets aan te doen liggen op tafel. Waar wachten we nog op?