‘Social Impact Bonds: een nieuw instrument voor investeerders die verantwoord willen beleggen’

‘Er zijn veel sociale problemen, maar de publieke middelen staan onder druk’, schrijft Aline Buysschaert van de Vrijdaggroep. Zij houdt een pleidooi voor een nieuw soort partnerschap tussen de privé en de publieke sector. ‘Het geld van de belastingbetaler wordt dus optimaal benut, en niet gebruikt voor risicovolle projecten die nog niet hun efficiëntie hebben bewezen.’

Dit artikel maakt deel uit van de reeks ‘De Doordenkers van Knack.be’.

De door de economische crisis opgelegde bezuinigingen brengen de staten in een impasse: hun budget daalt terwijl de behoeften aan sociale hulpverlening aanblijven, wat onder meer zeer hard wordt aangevoeld in sectoren zoals werkgelegenheid, opvoeding, gezondheidszorg, sociale integratie en justitie. Anderzijds heeft de associatieve sector veel moeite om de nodige financieringen te vinden voor zijn activiteiten, soms zelfs voor zijn overleving. VZW’s zijn zeer afhankelijk van subsidies. Volgens de barometer van de Koning Boudewijn Stichting verwacht meer dan een kwart onder hen een forse achteruitgang van hun financiële situatie, ondanks het feit dat ze 20% van hun tijd spenderen een het vinden van financiering. Verder kent de sector van sociale investeringen een belangrijke stijging. Een poll gerealiseerd door Global Impact Investing Network (GIIN) – een netwerk van sociale investeerders – en JP Morgan heeft de sector op meer dan $60 miljard gevaloriseerd in 2014. Deze trends leiden tot een groeiende belangstelling voor de Social Impact Bonds (SIB’s), een financieel instrument met sociaal doel, dat al sedert 2010 werd gelanceerd in de UK.

Wat is een SIB ?

Het is een partnership tussen een publieke entiteit, een privé-investeerder en een VZW die als objectief heeft om een kritieke sociale problematiek te behandelen. Een voorbeeld: in België zijn sociale investeerders in 2014 begonnen de activiteiten te steunen van een VZW die als objectief heeft de tewerkstelling van jongeren afkomstig van de immigratie te bevorderen door de introductie van een intergenerationele coaching tussen werkzoekenden en gepensioneerde vrijwilligers. Indien de VZW haar vooraf door de voor deze materie bevoegde publieke entiteit bepaalde doelstellingen bereikt, zal deze overheid de investering – met een interest – terugbetalen, hiervoor gebruik makend van een deel van de voor de publieke entiteit gegenereerde meerwaarde, bekomen via een vermindering van het aantal werklozen.

Een SIB is dus een instrument waarbij een sociale investeerder een tussenkomst van een VZW financiert om te proberen bepaalde sociale problemen te voorkomen die anders voor de overheid een belangrijke kosten uitmaken. De efficiëntie wordt door een onafhankelijke partij geëvalueerd, en de publieke partner betaalt enkel maar de investeerder terug indien het programma de door de publieke partner vooraf gestelde doelstellingen heeft bereikt. Indien de objectieven niet behaald worden, verliest de investeerder geheel of gedeeltelijk zijn investering. De sociale problematiek wordt door de publieke partner gekozen en is van die aard dat de overheid voor de terugbetaling van de investering slechts een gedeelte gebruikt van de economie die het programma in geval van succes genereert: de overheid stapt dus uit dit mechanisme met een netto budget dat positief is.

Verder wordt het financieel risico geëxternaliseerd aangezien de publieke partner de investering slechts in geval van succes terugbetaalt: het geld van de belastingbetaler wordt dus optimaal benut, en niet gebruikt voor risicovolle projecten die nog niet hun efficiëntie hebben bewezen. Kortom, een deal met zero risico voor de overheid.

De structuur van de SIB moedigt sociale innovatie aan door nieuwe en beloftevolle projecten te ondersteunen die anders – in normale omstandigheden – moeilijk subsidies zouden kunnen bekomen gelet op hun onzekere doeltreffendheid. De implicatie van de sociale investeerder creëert ook een deugdzame dynamiek door de aandacht van iedereen te focussen op de prestatie, geëvalueerd in functie van een resultaatsverbintenis liever dan op middelen, wat de VZW meer flexibiliteit biedt voor de realisatie van haar programma.

Is een SIB geen inmenging van de privé-sector in prerogatieven van de publieke sector ? Neen, want het is de overheid die de te behandelen sociale problematiek kiest terwijl de sociale investeerders zich niet moeien met de functionering van de VZW. De rol van de privé sector beperkt er zich toe haar kapitaal ter beschikking te stellen voor het testen van sociale programma’s die door de overheid kunnen worden overgenomen in geval van succes, en de oprichting te bevorderen van een monitoring van de prestaties, onder meer via het beheer van verzamelde data.

Welke eerste conclusies ?

Van de rehabilitatie van gevangenen met een hoog risico op recidive tot de verbetering van de schoolresultaten van kansarme tieners, de SIB’s raken zeer gevarieerde maatschappelijke problemen. In de laatste 5 jaren werden 44 SIB’s gelanceerd, vooral in het Verenigd Koninkrijk. Sommige onder hen leverden reeds interessante resultaten op.

Indien enkele SIB’s, zoals Rikers Island in de Verenigde Staten omtrent de recidive van gevangenen, de verhoopte resultaten niet hebben bereikt, tonen ze echter wel het voordeel aan van de externalisatie van het risico bij de investeerder: de stad New York heeft immers geen enkele dollar moeten betalen om dit programma te testen, zodat het geld van haar belastingbetalers gevrijwaard is gebleven. Andere SIB’s, zoals Teens & Toddlers in het Verenigd Koninkrijk, die schooluitval wil voorkomen, kennen een groeiend succes en bewijzen het nut om toegang te hebben tot dit nieuwe middel van sociale financiering, dat toelaat om meer sociale projecten te testen, op een bredere schaal.

Volgende stap: implementeren

Er is helaas geen tekort aan sociale problemen, wel integendeel. Publieke middelen blijven onder grote druk, met een inkrimping van de sociale budgeten als gevolg. Daarentegen willen investeerders steeds vaker verantwoord beleggen. Aan de Belgische autoriteiten dus om deze weg te durven inslaan en dit veelbelovende mechanisme aan te nemen. SIB’s zijn nog maar een opkomend fenomeen, maar de vindingrijkheid waarmee ze sociale innovatie financieren, zonder risico noch kost voor de overheid, en de constructieve dynamiek die ze veroorzaken door het samenbrengen van de publieke, de private en de associatieve sector rond een gemeenschappelijk project, verdient dat men de nodige aandacht schenkt aan dit nieuwe instrument van sociale financiering, dat het lot van de meest kwetsbaren merkelijk kan verbeteren.