Sluiting cafés: ‘Van meerderheid besmettingen kennen we de bron niet’

Terwijl het bron- en contactonderzoek vandaag vooral bedrijven en gezinnen als bron van besmettingen aanduidt, zijn het de cafés die het strengst worden aangepakt. Joris Moonens, woordvoerder bij het Agentschap Zorg en Gezondheid, legt uit waarom daar toch goeie redenen voor zijn.

Pijnlijk maar noodzakelijk: zo verkocht de nieuwe regering de maatregel om de cafés vanaf vandaag om 23.00 uur te sluiten. Dat het een pijnlijke maatregel was, staat vast. Maar is hij ook noodzakelijk? Overduidelijk heeft de sector al zwaar geleden. De regels waar hij aan onderworpen is, waren ook al best streng. De aanwezigheidslijst, bijvoorbeeld. Wie de afgelopen maanden een café bezocht, moest op die lijst persoonlijke gegevens achterlaten. Zo zouden eventuele besmettingen in de zaak onmiddellijk getraceerd kunnen worden. Maar veel besmettingen wérden er niet getraceerd. Begin september kwam nog het bericht dat die klantengegevens nog geen enkele keer door contacttracers waren opgevraagd. Wat later meldde de Volkskrant dat in Nederland ongeveer 6 procent van de besmettingen die werden achterhaald in de richting van de horeca wees.

Maar of dat volstaat voor maatregelen die voor sommige cafés de definitieve doodsteek kunnen betekenen?

Joris Moonens is woordvoerder bij het Agentschap Zorg en Gezondheid, de organisatie die onderzoekt hoe en waar mensen in Vlaanderen besmet raken. Moonens wijst er al meteen op dat het contact- en brononderzoek grote beperkingen kent. ‘In de meerderheid van de gevallen leidt het nergens toe.’

Dat heeft volgens hem te maken met de aard van het virus. ‘De incubatietijd kan tot 14 dagen duren. Dat is een lange periode, waarbinnen een besmette persoon heel veel contacten kan hebben gehad. Bovendien zit je met het feit dat veel mensen besmet zijn zonder symptomen te ontwikkelen. Als je niet weet dat iemand besmet is, kun je ook niet nagaan waar hij of zij besmet is geraakt. Die moeilijkheden zie je ook in andere landen. Ook daar weet men niet waar de meerderheid van de besmettingen vandaan komt. Je komt hier per definitie te laat. Op het moment dat je begint met bellen naar iemand die besmet is, heb je die besmetting niet kunnen verhinderen en heeft die persoon anderen kunnen besmetten. Als je ook nog wilt nagaan waar die persoon de besmetting heeft opgedaan, loop je nog meer achter de feiten aan. Je moet soms tot 14 dagen teruggaan.

Op basis van de minderheid waarvan de bron wel bekend is, kunnen we ons misschien wel een idee vormen van de belangrijkste bronnen. Heeft minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) gelijk als hij zegt dat cafés een belangrijke rol spelen?

Moonens: In de clusteronderzoeken zien we af en toe cafés opduiken. En ongetwijfeld zullen er daar besmettingen gebeurd zijn waar we niks van afweten. Veruit de grootste bron die we in het onderzoek zien, zijn gezinnen, de eigen familie en de vriendenkring. Daarna komen werksituaties, de bedrijven. Maar we moeten die cijfers wel relativeren. In een brononderzoek zal een bedrijf makkelijker als bron naar boven komen. Het is makkelijker te achterhalen dat mensen voor hetzelfde bedrijf werken dan dat mensen op hetzelfde moment in hetzelfde café zijn geweest. Bedrijven hebben lijsten van wie er werkt, de collega’s kennen elkaar. In een café ontmoet je ook onbekenden, daar zijn de verbanden losser.

Horecazaken zijn al even verplicht om aanwezigheidslijsten bij te houden.

Moonens: Ja, maar die zullen altijd minder volledig zijn. Er kan bij brononderzoek ook meer schroom zijn bij mensen om ons te zeggen wat ze op café gedaan hebben dan om ons te vertellen waar ze werken.

De vroegere of complete sluiting kan veel cafés de kop kosten. Weten we heel zeker dat cafés een belangrijke rol spelen?

Moonens: Dat staat als een paal boven water. De algemene regel die we uit het contact- en brononderzoek kunnen afleiden is: hoe meer mensen op een plek nauw contact hebben met elkaar, hoe groter het risico. En we weten allemaal hoe het er in cafés soms toegaat. Eigen aan het caféleven is dat mensen er drinken, luid met elkaar praten en ze er dichter bij elkaar gaan zitten. Dat is toch anders dan bij restaurants.

Dat bedrijven een belangrijke rol spelen weten we heel zeker. Maar voorlopig is er niemand die eraan denkt om die te sluiten.

Moonens: Ja, maar zoals gezegd: bedrijven komen in zo’n clusteronderzoek makkelijker naar voren als bron. Vanuit de regering moesten keuzes gemaakt worden, en daar is ook eerlijk over gecommuniceerd. Voor een deel hebben die keuzes te maken met wat in het onderzoek naar boven komt – er zijn wel degelijk besmettingen in cafés -, voor een ander deel met wat prioritair geacht wordt. Sluit je de cafés, of sluit je bedrijven of scholen?

U vertelde dat families met stip op één staan als bron. Maar het virus komt daar niet uit het niets binnen. Over de echte bron zegt dat niets.

Moonens:Uiteraard. Maar het is vaak heel moeilijk te achterhalen wie het vanwaar heeft meegebracht. En het wordt ook steeds lastiger. Hoe meer het virus circuleert, hoe moeilijker het wordt om na te gaan waar het vandaan komt. Mensen gebruiken het openbaar vervoer, gaan naar de supermarkt, hun werk of het café, en overal bestaat het risico dat ze zich besmetten.

Op de aanwezigheidslijsten in de horeca kwam veel kritiek, niet het minst omdat ze een aantasting van de privacy kunnen vormen. Is het sop de kolen waard?

Moonens: Ik denk dat we daar ook altijd duidelijk over zijn geweest. Er is nooit gezegd dat je met dit soort contact- en brononderzoek een uitbraak van dit type virus helemaal kunt tegenhouden. Nogmaals: veel mensen lopen rond zonder dat ze weten dat ze besmet zijn. Dit soort onderzoek is hoogstens een rem, een extra barrière. Niet voor niets blijft de overheid hameren op zes gouden regels. Die blijven de basis van alles. Wij zeggen dat niet omdat wij als overheid de verantwoordelijkheid bij de mensen willen zeggen, we zeggen dat omdat het de realiteit van dit virus is.