Slampoëet Lisette Ma Neza zoekt zwarte stemmen in Europa: ‘Ik hoop op impact’

Slampoëet Lisette Ma Neza bezocht Afrikanen in vijf grootsteden, met één vraag: wat betekent het om zwart te zijn in Europa?

Ik ben zo gelukkig, we doorbreken de regels!’ Lisette Ma Neza rent tijdens de Nacht van de Poëzie, op 2 oktober in Utrecht, weer het podium op. Ze mag tegen alle afspraken in nog één gedicht brengen. Tegen het publiek zegt ze: ‘Ik heb mijn band niet mee, dus jullie zijn mijn band. Jullie gaan vingerknippen, op het ritme. Als ik zing “Dit is voor de vrouw…” antwoorden jullie “die niet vies is” en zing ik “van zichzelf”.’ Dan gaat haar zachte, heldere stem de hoogte in en brengt ze, zingend en voordragend, een prachtgedicht over een vrouw die als meisje iets vreselijks heeft meegemaakt. Het publiek vingerknipt netjes mee.

Ma Neza, die haar jeugd neerschreef in dagboeken, zich als tiener uitleefde tijdens de wedstrijden van de Kunstbende en droomde van een eigen film en musical, heeft de touwtjes van haar leven stevig in handen. Ook al zit ze in de ‘flexibele fase’ van dat leven. ‘Ooit hoop ik te ontsnappen aan dit drukke bestaan.’ Een héél druk bestaan. Enkele uren voor onze afspraak trilt mijn telefoon. De persagent klinkt nerveus: ‘Kan het interview nú plaatsvinden? Lisette vertrekt straks onverwacht naar Mozambique.’ Een paar taxiritten later ontmoeten we elkaar. Ma Neza wandelt met vaste tred Muntpunt Café binnen, op zwarte laklaarzen en met zon in haar blik.

Hoezo, u vertrekt onverwacht naar Mozambique?

Lisette Ma Neza:(lacht) Ik neem er deel aan het internationale literatuurfestival Poetas D’Alma in Maputo. Eerst sloeg ik de uitnodiging af omdat ik een lezing in België had. Maar die werd geannuleerd, dus ga ik erheen. Het festival focust op slampoetry en performance en heeft moedertaal als thema. Toen de organisatie hoorde dat ik mijn moedertaal, het Kinyarwanda, spreek, vroegen ze of ik gedichten heb in die taal. ‘Nog niet’, antwoordde ik. Straks schrijf ik op het vliegtuig mijn eerste gedicht in het Kinyarwanda. Misschien zal het gaan over de impact die mensen op je kunnen hebben.

Wie zijn dat voor u?

Ma Neza: Oh, zo veel mensen. Als ik iemand moet kiezen, dan misschien de Braziliaanse man die het gevoel verwoordde van wat tijdens mijn optreden in Rio de Janeiro is gebeurd. In 2018 bracht ik er onder meer een liefdesgedicht over mannelijkheid en kwetsbaarheid. En een gedicht over vrouw worden en merken dat je lichaam ineens iets anders betekent voor anderen en een voorwerp van seksueel misbruik kan worden.

De zaal reageerde erg emotioneel. Achteraf kwamen veel mensen naar me toe. In tranen. Onder hen een gespierde man die zei: ‘Lisette, jij liet me inzien dat iemand aan de andere kant van de wereld precies hetzelfde kan voelen als ik. Je deed me huilen.’ Door een verhaal te vertellen, ontdek je verbintenissen met anderen, waar ook op aarde. Iemand herkent zijn of haar persoonlijke archief in jouw archief. Dat inzicht had een immense impact op mij.

Wie van degenen die u sprak voor What Does It Mean to Be Black in Europe? liet een onuitwisbare indruk na?

Ma Neza: In Parijs ontmoette ik een vrouw wier neefje stierf door een politiekogel. Elk woord van die getuigenis was onvoorstelbaar heftig. Het trauma was haast tastbaar. Wie dat verhaal hoort, begrijpt: zo’n rouw ontstaat uit onrecht. Het is verdriet voor het leven. Het had voorkomen kunnen worden.

Hoe was u in Parijs beland?

Ma Neza: Het was de eerste halte van de reis die de Britse schrijver, fotograaf en tv-presentator Johnny Pitt ondernam. Dit project is er gekomen dankzij zijn boek Afropean. Notes from BlackEurope, waarin hij verslag uitbrengt van zijn reis door Europa. Hij spreekt met en portretteert zwarte Europeanen, onder wie Marie Daulne, de frontvrouw van Zap Mama. Anderhalf jaar geleden exposeerde het Amsterdamse fotografiemuseum de foto’s uit het boek. Ik trad er op tijdens de vernissage. Achteraf zei ik tegen Johnny: ‘Jouw boek wordt mijn gids op een reis vol ontmoetingen met Afro-Europeanen in de grote steden van Europa.’ Vanuit Brussel trok ik naar Parijs. En van daaruit ging het naar Marseille, Barcelona, Lissabon en Berlijn. Ik wil ook nog naar Zweden en Finland.

Hoe wist u wie u wilde spreken?

Ma Neza: Ik zocht naar mensen die de Afrikaanse diaspora in een stad vertegenwoordigen. Ik trok naar Barcelona zonder daar iets of iemand te kennen. Via Google kwam ik bij een boekenwinkel terecht, La panafricana. Ik stapte er binnen en ontmoette Quinny Martínez Hernández, een dichteres. Zij pioniert met die winkel vol literatuur over Afrika en migratie. In Parijs ontmoette ik Aïssé N’Diaye, oprichtster van het Franse modemerk Afrikanista.

Zijn die pioniers erbij in uw voorstelling?

Ma Neza: Quinny is er, net zoals Celestina Jorge Vindes, die de Brusselse boekhandel Pépite Blues runt. Presentatrice Aimée Fidèle Mukunde is de host van de avond en pianiste Djuwa Mroivili zorgt voor de muziek. Ik praat met de gasten en vertel over de reis en hoe ze me inspireerde voor het stuk L’Europe Noire, dat in februari in première gaat.

‘I became my mother’, zegt u in de trailer die de avond aankondigt. Uw moeder duikt vaak op in uw werk.

Ma Neza: Zij is mijn bestaansreden. Net zoals haar moeder dat is. En de mensen die voor hen kwamen. Dat besef wil ik niet verliezen. Waar ik ook heen ga, zij gaan mee. Ik ben een Afro-Europeaan die in Nederland opgroeide, met wortels in Rwanda.

Op 9 maart 2019 postte u op Instagram dat ‘de vergissing van de vrouwen is dat ze de geschiedschrijving aan witte mannen overlieten en dat het nu niet alleen aan wetenschappers maar ook aan schrijvers is om het verhaal van alle vrouwen te vertellen’. Is dat uw missie?

Ma Neza: Ja, maar het is niet zo dat ik met dat idee aan de schrijftafel ga zitten.

Onlangs schreef u, ook op Instagram, ‘Het enige wat ik wil doen, is schrijven en talen leren.’

Ma Neza: Ja. Ik wil Portugees leren om te kunnen praten met mijn goede vriendin uit Brazilië. Ik wil Arabisch leren. En Libanees, de moedertaal van mijn beste vriendin Yasmine, die me vertelt dat ze voor elke soort vriendschap een woord heeft. In die talen wil ik wat ik meemaak of waar ik getuige van ben vertalen naar een gedicht, een lied of een stuk zoals L’Europe Noire. En hopen op impact.