Serge Vandercam in het Museum van Mons

De tijd zeeft wat in de kunst overblijft.

In het BAM (Beaux-Arts Mons) loopt een retrospectief van het werk van Serge Vandercam (1924-2005). Het is een tentoonstelling die illustreert hoe een kunstenaar in zijn prille oeuvre van groot en radicaal artistiek belang is en naar het einde van een lange carrière kan verzanden in werk dat wordt gekenmerkt door pathetiek en middelmatigheid.

Om die reden is een goed gevuld en chronologisch overzicht soms een pijnlijke aangelegenheid en illustreert een dergelijk initiatief de haast onafwendbare vaststelling dat een leven lang artistiek “fris” blijven maar is weggelegd aan (geniale) zonderlingen.

De ietwat labyrintische expo is chronologisch opgebouwd in tien zalen die het verhaal weergeven van een kunstenaar die zijn passie eerst vond in de subjectieve fotografie om vervolgens via lidmaatschap van de COBRA -beweging te evolueren naar keramiek en schilderkunst.

Heel interessant zijn de vroege foto’s alhoewel dit aspect van het oeuvre van Serge Vandercam in het mooie Museum in Mons niet de nodige aandacht krijgt. Nochtans wordt Vandercam goed en wel gewaardeerd voor zijn fotografische productie die wordt gerekend onder de noemer “subjectieve fotografie” – een richting die in de jaren 50 door de Duitse kunstenaar Otto Steinert werd gepropageerd.

In 1957 organiseert Vanderdam samen met onder anderen Julien Coulommier de expo “Images Inventées” in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, een project dat komaf wilde maken met het cliché dat fotografie geen medium zou kunnen zijn voor het produceren van een autonome plastische taal. In Mons zijn amper een paar foto’s te zien en dat blijft jammer omdat deze niet-gemanipuleerde foto’s prachtige abstracte beelden opleveren die het resultaat zijn van een “ander” kijken – niet zelden in close-up – naar de (banale en soms wansmakelijke) werkelijkheid die ons ontsnapt. Schitterend is de zaal met werk dat Serge Vandercam in samenwerking realiseerde met onder anderen Jean Dypréau, Hugo Claus en Christian Dotremont.

“Wanneer de taal iets van een fabel heeft, kan men niet anders dan ze volgen”, schreef Christian Dotremont – coryfee van de Cobra-beweging met wie Serge Vandercam heel wat gezamenlijke kunstwerken maakte. Op het einde van de jaren 50 worden de werelden tussen plastische kunsten en literatuur dichter aangesnoerd en ontbrandde het verlangen bij kunstenaars om het woord en de verf te laten samenvallen in kunstwerken die het strikt individuele auteurschap overstegen.

Het was knap een straffe tijd met klinkende namen zoals Engelbert Van Anderlecht, Jef Verheyen en vooral Jean Dypréau wiens onderlinge samenwerkingen resulteerden in heftige ontmoetingen tussen verf en taal.

In Mons is het genieten van doeken zoals “Signe ta vie” in samenwerking met Jean Dypréau of van indringend kleiner werk met Christian Dotremont met wie hij ook keramisch werk realiseerde. Of deze werken (zoals de curator het oppert) een poëtische kracht bevatten laten we hier graag in het midden. Trouwens de techniek van de keramiek leerde Vandercam in het bruisende Italiaanse Albisola waar ook Asger Jorn in de fabriek San Giorgio tot de verbeelding sprekend aardewerk creëerde.

Daarna “verdicht” het werk van Serge Vandercam tot soms al te smeuïge en opzichtige doeken die een retour inluiden naar louterende thema’s zoals de natuur en het landschap. Serge Vandercam laat de verf welig drippen en gebruikt zelfs wortels in plaats van penselen om de eenheid met de natuur in de verf te zetten.

Wel merkwaardig en interessant zijn de reeksen gebaseerd op de zogenaamde “Man van Tollund”, een meer dan 2000 jaar geleden in Denemarken in duistere omstandigheden overleden man die de verbeelding tartte van de kunstenaar. In dit verband is een prachtige editie te bewonderen gelardeerd met een mooie tekst van wijlen Hugo Claus.

“Knielend in en luchtledig ruim

zocht zijn lijf naar eigendom:

de aarde en vond takken noch boom;

wraak beroerde zijn stikkend dansen niet,

want hij glimlacht nog in het moeras dat

hem bewaart”.

In het latere oeuvre zien we de menselijke figuur opduiken in soms zwartgallige poses en contexten en verschijnt de Christus aan het Kruis als motief dat op een logische manier aansluit bij de zwaarwichtige thematiek van dit soort werk. Op de expo in Mons staan ook heel wat houten beelden met silhouetten van vogels die helemaal niet de beeldende kracht in zich houden om de tand des tijd te trotseren.

Serge Vandercam stierf in 2005.

Hij was een kunstenaar die het gevoel liet spreken in soms heftig werk waarin pathetiek de leidraad bleef in zijn artistiek doen en laten. Al bij al blijft een verplaatsing naar de mooie stad Mons een leerrijke én ontnuchterende ervaring.

“Van het oog naar hand” van Serge Vandecam: nog tot 29 augustus in BAM in Mons

www.bam.mons.be

L.L.