‘Hij nam me mee naar zijn kamer waar hij een pornofilm aan het kijken was. Ik had zoiets nog nooit gezien. Toen we aan het kijken waren, trok hij mijn broek naar beneden en begon hij me te betasten.’ Met vele duizenden zijn ze, zegt criminologe Tine Vertommen, de Vlamingen die als jeugdsporter slachtoffer werden van zwaar seksueel misbruik. Voor haar onderzoek hebben een aantal van hen voor het eerst de moed gevonden om hun verhaal te doen.
Naar aanleiding van de recente onthullingen in de judosport startte het Vlaams Parlement vorige week met een commissie die grensoverschrijdend gedrag in de sport zal onderzoeken. Zowel clubverantwoordelijken als experts en mogelijk ook slachtoffers zullen aan het woord komen. Een van de deskundigen die de parlementsleden willen horen, is criminologe Tine Vertommen. Zij houdt zich al lang bezig met het probleem van seksueel misbruik in de sport en kent de wereld van de topsport ook van binnenuit: tot haar achttiende was ze een beloftevolle schoolslagzwemster. ‘Zelf ben ik nooit het slachtoffer geworden van grensoverschrijdend gedrag, maar tijdens internationale competities heb ik wel vreemde zaken opgemerkt. Sommige coaches konden bijzonder hard zijn voor jonge zwemmers en in de kleedkamers ging het er weleens geheimzinnig toe. Het onderwerp heeft mij sindsdien niet meer losgelaten.’
Tine Vertommen
- 1985: geboren in Lier
- 1999: deelname aan de European Youth Olympic Days in het zwemmen
- 2001: deelname aan de European Youth Championships
- 2007: master in de ethiek (VUB)
- 2009: master in de criminologie (VUB)
- 2015: Vlaamse coördinator van Voice, Europees onderzoeksproject ter preventie van seksueel misbruik in de sport.Werkt als onderzoeker aan de Thomas More hogeschool en de Universiteit Antwerpen
Vertommen is coördinator voor Vlaanderen van het internationale project Voice, dat in acht Europese landen seksueel misbruik in de sport onderzoekt. In samenwerking met gewezen topjudoka Ann Simons en zwemmer Pieter Timmers maakte Vertommen een filmpje waarin ze slachtoffers oproept zich aan te melden bij Voice. Met succes: ‘Voor dat filmpje op 25 mei werd verspreid, hadden negen sporters zich gemeld. Daarna zijn er elf bij gekomen, op drie na allemaal vrouwen. Ze komen uit diverse sporten: voetbal, atletiek, turnen, duiken, zwemmen, hockey en tennis. Het komt zeker niet alleen voor in de judosport.’
Door uw sportverleden bent u de geknipte persoon om dit onderzoek uit te voeren.
Tine Vertommen: Ik ben geïntrigeerd door de kansen én de risico’s die een coach-sporterrelatie met zich meebrengt. Op zich is er eigenlijk niets mis met intieme relaties in de sport. Dat mensen elkaar daar vinden, net als op de werkvloer, is heel normaal. Kijk naar gewezen olympisch kampioene Tia Hellebaut: zij is getrouwd met haar coach. Ik ben na mijn sportcarrière ook een relatie begonnen met een topcoach. Maar als er sprake is van een rechtstreekse machtsverhouding, en zeker met minderjarigen, is er een probleem.
Hoe vaak komt seksueel misbruik in de sport voor?
Vertommen: Ik heb daarover in 2014 een groot onderzoek uitgevoerd waaraan tweeduizend Vlamingen hebben deelgenomen. Daaruit bleek dat zeventien procent van de volwassenen minstens één keer als minderjarige het slachtoffer was geweest van grensoverschrijdend gedrag in een sportcontext. Dat is zeer veel. De klachten variëren van iemand die een seksueel getinte grap als intimiderend ervaart, over voyeurisme in de kleedkamer tot herhaaldelijk aangerand en verkracht worden. Zes procent van de ondervraagden was slachtoffer van zwaar seksueel misbruik. Dan hebben we het dus over duizenden Vlamingen.
Hoe komt het dan dat zo weinig (ex-)sporters een klacht indienen?
Vertommen: Ik denk dat het taboe in de sport nog groter is dan elders. Het sportmilieu is competitief en redelijk macho. Lichamelijk contact is heel normaal en velen gaan ervan uit dat je ’tegen een stootje’ moet kunnen. Ook de machtspositie van de coach speelt een grote rol. Je bent als sporter erg afhankelijk van hem. Hij bepaalt wie in de ploeg staat en wie aan de wedstrijden mag deelnemen.
Collega-trainers of clubbesturen verzuimen ook vaak om in te grijpen.
Vertommen: Het misbruik is soms bekend en wordt dan oogluikend toegelaten. Omdat ‘het toch zo’n goede coach is’, bijvoorbeeld, die moeilijk te vervangen is.
Dat argument werd ook gebruikt voor die omstreden judocoach die pas na lang treuzelen door de judofederatie werd geschorst.
Vertommen: Ik ken een geval waarbij zelfs de ouders zich verzetten tegen de schorsing van de coach. ‘Zo erg zal het allemaal wel niet zijn’, zeiden ze, en ook: ‘Mijn dochter heeft die trainer nodig.’ Ik schrok nog meer van een case waarbij de trainer in een gemengde sport een jongetje seksueel had geïntimideerd. Hoewel er een klacht tegen hem was ingediend bij de politie, stelde de ouder van een teamgenote voor dat de trainer toch zou blijven coachen, maar dan alleen de meisjes. Zo ver gaat de blindheid voor seksueel misbruik.
Bestaat er een profiel van de slachtoffers?
Vertommen: De slachtoffers behoren niet tot één specifieke categorie. Wel weten we dat kinderen die zich in een kwetsbare of geïsoleerde sociale situatie bevinden, vatbaarder zijn voor grooming-gedrag, waarbij de dader een vertrouwensband met zijn latere slachtoffer opbouwt.
Wie zijn de daders?
Vertommen: Dat zijn meestal mannen. Vaak is het de coach, maar soms ook een masseur of kinesist die bij de fysieke behandeling van een sporter over de schreef gaat. Jonge sporters vertonen soms ook onder elkaar grensoverschrijdend gedrag. Van de volwassenen die zich schuldig maken aan seksueel kindermisbruik heeft ongeveer de helft een pedofiele stoornis. In de andere gevallen kan het misbruik worden getriggerd door alcoholgebruik of relatieproblemen en dergelijke. Het verschil met seksueel misbruik in de kerk of op school is dat er in de sport meer ‘gelegenheid’ tot misbruik is. Een coach kan zonder smoesje een kleedkamer binnenwandelen. Het is ook heel gewoon om samen te reizen en op hotel te gaan bij buitenlandse competities. Ook vrijwilligers worden met open armen en zonder veel vragen verwelkomd, want een club heeft er altijd te weinig. Een trainersdiploma heb je vaak niet nodig en ook een bewijs van goed gedrag en zeden wordt zelden gevraagd.
Bent u al gevallen van seksueel misbruik tegengekomen waarbij de betrokken sportfederatie werd ingelicht en de trainer wel ontslagen werd?
Vertommen: Dat is al gebeurd, ook bij de Judofederatie trouwens. Vaker lossen de clubs het zelf op door de dader de laan uit te sturen. Dat is natuurlijk niet voldoende, want zo heeft de federatie er geen weet van en volgt er geen sanctie. Maar zelfs een gerechtelijke veroordeling biedt het slachtoffer geen garantie. Zo is er de zaak van de veroordeelde judocoach die later lid werd van een andere judoclub en opnieuw in contact kwam met de judoka die hij had misbruikt. Bij zijn voorwaarden om voorlopig vrij te komen, was blijkbaar niet opgenomen dat hij geen contact mocht hebben met kinderen of in de judowereld actief mocht zijn. De judofederatie had de betrokken judoka alleen een brief geschreven met de vraag ‘om het nooit meer te doen’.
De meeste slachtoffers zijn bang om een klacht in te dienen. Begrijpt u hen?
Vertommen: Ja. Ik zal slachtoffers altijd aanraden om een klacht in te dienen, maar je kunt er niemand toe dwingen. De angst, schuld en schaamte zijn vaak te groot. Van alle gevallen van seksueel geweld wordt slechts vijf procent gemeld. Het kan een ongelooflijke lijdensweg voor een slachtoffer zijn om zijn of haar verhaal te doen bij de politie: sporenonderzoek, eventueel een huiszoeking, een confrontatie met de dader, het proces en de kans op seponering of vrijspraak bij gebrek aan bewijzen. Dat kan allemaal erg traumatiserend zijn, niet alleen voor minderjarigen.
Hoe reageren de clubs en de sportfederaties nu op uw onderzoek?
Vertommen: Enkele jaren geleden was er nauwelijks belangstelling, maar nu voel ik een positieve tendens. Sportfederaties beseffen de ernst van de situatie en de vaak desastreuze gevolgen voor de slachtoffers. Een goed voorbeeld is de Gymnastiekfederatie Vlaanderen. Die heeft haar tuchtreglement zo aangepast dat klachten van seksueel misbruik nu professioneel behandeld worden. Er zijn ook duidelijkere regels om coaches aan te stellen. Die moeten een bewijs van goed gedrag en zeden kunnen voorleggen, bijvoorbeeld.
In de sport is er meer ‘gelegenheid’ tot misbruik dan in de kerk of op school
Ondertussen heeft ook de judofederatie een ethische commissie opgericht.
Vertommen: Allereerst dient de federatie de slachtoffers van seksueel misbruik te erkennen en hun haar verontschuldigingen aan te bieden. Dan is het ook de hoogste tijd om meer werk te maken van preventie van grensoverschrijdend gedrag. Doelgerichte initiatieven, zoals gespreksmomenten met coaches, sporters en ouders, kunnen op clubniveau veel verschil maken.
Doet de Vlaamse overheid voldoende?
Vertommen: Vlaams minister van Sport Philippe Muyters (NV-A) heeft naar aanleiding van mijn eerste onderzoek het Centrum voor Ethiek in de Sport opgericht. Dat kan de sportfederaties helpen om een degelijk registratiesysteem voor seksueel grensover- schrijdend gedrag te ontwikkelen zodat het beleid geëvalueerd en zo nodig bijgestuurd kan worden. Muyters heeft aan alle federaties gevraagd om op te lijsten wat ze doen tegen seksueel misbruik in hun sport en welk beleid ze daartegen hebben of gaan ontwikkelen. Ik pleit voor een minimumset aan verplichte maatregelen in elke organisatie: een waterdicht tuchtreglement, de screening van sportbegeleiders, enzovoorts. Je kunt daarmee uiteraard niet alle risico’s wegwerken, maar de mazen in het net worden zo wel kleiner.
Moeten de slachtoffers financieel vergoed worden, zoals de slachtoffers van seksueel geweld in de kerk?
Vertommen: Ik ken geen enkel slachtoffer dat een financiële compensatie wil. Ze vragen wel dat hun leed zou worden erkend. En dus zijn verontschuldigingen zéér welkom, in de eerste plaats van de judofederatie.
Hebt u contact met daders?
Vertommen: Enkele daders hebben met mij contact opgenomen.
Wat vertellen ze u?
Vertommen: Een voorwaarde voor een gesprek is schuldinzicht. Ze moeten niet afkomen met verhaaltjes dat het allemaal overdreven is wat over hen wordt verteld. Vorige week kreeg ik nog een telefoon van een dader. Hij schaamt zich voor wat hij deed en wil het enigszins goedmaken: ‘Ik zie wat sommige clubs doen om misbruik te voorkomen, maar ik kan u uitleggen waarom die maatregelen bij mij niet hebben gewerkt.’ Zo iemand kan dus helpen om de preventie te verbeteren.
GETUIGENIS 1
Joshua (24) werd door een medesporter gedwongen tot orale seks
Ik ben begonnen met volleybal toen ik 12 jaar was. De combinatie met school was soms moeilijk, maar ik deed mijn best. Toen ik 13 jaar was, kwam ik goed overeen met een oudere jongen met wie ik soms trainde. Ik schat dat hij 17 jaar oud was. Hij vroeg mij om eens af te spreken zodat we samen eens iets leuks zouden kunnen doen.
Hij stelde voor om vlak voor het volgende toernooi bij hem thuis te komen. Ik wist zelf niet goed wat ik moest verwachten. Ik keek erg naar hem op en vond het fijn dat een oudere jongen mij leuk leek te vinden. Ik ging op zijn voorstel in en vertrok met m’n sporttas naar zijn huis. Daar nam hij me mee naar zijn kamer waar hij een pornofilm aan het kijken was. Ik had zoiets nog nooit gezien. Toen we aan het kijken waren, trok hij mijn broek naar beneden en begon hij me te betasten. Ik kreeg een stijve, en hij ook.
Daarna duwde hij mijn hoofd naar beneden en stak hij zijn piemel in mijn mond. Ik wist niet wat er gebeurde. Ik weet alleen nog dat ik echt gedegouteerd was op dat moment. Maar ik durfde niets te zeggen. Na een paar minuten duwde hij me weg en zei hij dat ik al naar het toernooi moest vertrekken met de fiets. Hij wilde niet dat we samen arriveerden daar. Sinds die ochtend heeft hij mij geen blik meer gegund. Ik was lucht geworden. Dat kwetste me enorm. Ik voelde me gebruikt.’
GETUIGENIS 2
De dochter van Johan werd verkracht door de atletiekcoach
Onze oudste dochter, Emilie (17), begon op achtjarige leeftijd met atletiek. Ze had ook andere hobby’s, maar uiteindelijk heeft ze die laten vallen om zich volledig op de atletiek te focussen. Tot op vandaag doet ze aan competitie. Ze koos voor springen, zowel ver- als hoogspringen. Een van haar trainers kende Emilie al van toen ze net in de club begon. Dat was eigenlijk wel een plezante gast.
Die kon goed overweg met kinderen en iedereen keek naar hem op. Hij kwam onze dochter regelmatig ophalen om samen naar wedstrijden te gaan kijken en wij hadden een goed contact met hem en zijn ouders. Mijn zoon en mijn jongste dochter deden ook atletiek, mijn vrouw maakte veel administratieve zaken voor de club in orde en ik was afgevaardigde. Wij waren dus erg betrokken bij de atletiekclub, ze was eigenlijk onze tweede thuis.
Op een keer had Emilie zich niet afgemeld van Facebook op de computer in de woonkamer. Toen mijn vrouw wat later iets wou opzoeken, botste ze op de gesprekken van Emilie en haar trainer en de naaktfoto’s die ze uitgewisseld hadden. Emilie was toen 12, en die trainer moet 25 geweest zijn.
Op basis van de enkele berichten die ze gelezen had, kon ze onmiddellijk afleiden dat het goed fout zat. Ze vroeg Emilie wat er aan de hand was en die barstte in tranen uit. We hebben daags nadien de clubbestuurders ingelicht. Die reageerden vol ongeloof. Zoiets zou die trainer nooit doen. Enkel de ouders van de groep kinderen waarmee Emilie trainde werden geïnformeerd over de gebeurtenissen.
Het heeft erg lang geduurd voor ik zelf de moed kon verzamelen om die chatberichten te lezen. Ik heb lang niet geweten wat er precies allemaal gebeurd is. Toen we een klacht gingen indienen bij de politie, was het erg schrikken wat die trainer Emilie allemaal had aangedaan. Hij had haar naaktfoto’s gestuurd, hij had haar verplicht om naaktfoto’s terug te sturen, hij heeft haar verschillende keren aangerand tijdens wedstrijden, en die viezerik heeft haar ook verkracht in de auto.
Op zo’n moment voel je echt veel emoties. Je weet dat er iemand met zijn handen aan je dochter gezeten heeft. Ik voelde teleurstelling, woede en machteloosheid. Ik ben tekortgeschoten als vader, omdat ik Emilie niet heb beschermd. Ik heb echt diep gezeten en ben lang niet kunnen gaan werken.
Mijn twee dochters en mijn zoon zijn intussen overgestapt naar een andere atletiekclub.’
GETUIGENIS 3
De judocoach van Sanne (38) raakte haar borsten aan tijdens de training en dwong haar om hem te masturberen
Mijn vader heeft altijd judo gedaan en hij wilde heel graag dat zijn enige dochter ook judo zou doen. Mijn moeder vond dat niet zo’n goed idee, maar toen ik zes was heeft mijn vader mij toch ingeschreven in de judoclub bij ons in de buurt. Ik deed die sport erg graag en maakte veel vrienden in de club. Ik deed vaak mee aan competities en heb uiteindelijk tot aan mijn dertigste judo gedaan.
In mijn judocarrière heb ik verschillende coaches gehad, de één beter dan de ander. Zo was er een coach die zijn handen tijdens de training vaak ‘per ongeluk’ op verkeerde plekken legde. Ik was toen dertien jaar en mijn borsten waren al vrij goed ontwikkeld. Tijdens een technische uitleg over een grondoefening had hij mij volledig in z’n greep.
Hij heeft toen zijn vrije hand onder mijn kimono en T-shirt gestoken om mijn borsten te betasten. Voor mij was het verschrikkelijk om te weten dat ik geen controle had op dat moment. Na die training deed hij alsof er niets was gebeurd. Ik was te bang om het voorval te melden. Hij was immers een hoog aangeschreven coach en dankzij hem maakte ik kans op nationale selecties.
Tijdens een judostage later dat jaar waren we met veel judoka’s, onder wie ook diezelfde coach, samen. Overdag kregen we training en ’s avonds werden er leuke spelletjes gespeeld. ’s Nachts sliepen we in bungalows. Bij de verdeling van de slaapplaatsen werd er geen rekening gehouden met leeftijd of geslacht.
Ik kwam, als veertienjarig meisje, naast mijn judocoach te liggen. Na de judotrainingen werd er gezellig nagepraat aan het kampvuur. Ik was erg moe en besloot om vroeg te gaan slapen. Na een tijdje kwamen de andere clubleden ook slapen.
Mijn judocoach moet gemerkt hebben dat ik het koud had, want hij begon mij warm te wrijven. Eerst boven mijn slaapzak en dan boven mijn pyjama. Ik was verstijfd en ik wist niet goed wat er gebeurde. In eerste instantie dacht ik dat ik aan het dromen was. Vervolgens ging zijn hand onder mijn pyjama en betastte hij mijn borsten.
Daarna ging hij met zijn hand verder naar beneden. Op een gegeven moment heeft hij mijn hand vastgepakt, in zijn slaapzak gestoken en rond zijn penis gelegd. Daarna deed hij zo van die bewegingen. Ik was nog niet oud genoeg om echt te weten wat dat was, maar ik vond het echt een vieze gedachte dat ik hem ook aan het betasten was.
Ik heb deze gebeurtenissen nooit aan iemand verteld. Uit angst om niet geloofd te worden en uit schaamte omdat ik er niets tegen gedaan had. Op dit moment is hij nog steeds actief als judocoach. Hij is uit verschillende clubs verbannen, onder andere wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het feit dat hij nog steeds actief is, roept bij mij woede en frustratie op. Hoe kan hij daar nu telkens mee wegkomen?’
Wilt u op een anonieme manier en met respect voor uw privacy uw getuigenis delen met het VOICE-project, dan kunt u een mailtje sturen naar voice@thomasmore.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
