In de Vlaamse woonzorgcentra is er te weinig ruimte voor seksualiteitsbeleving, met alle gevolgen van dien. Dat blijkt uit een onderzoek van de eerste geriater-seksuologe van Vlaanderen.
Je hebt ontzettend zin in seks met de vrouw met wie je al zestig jaar getrouwd bent, maar noodgedwongen blijf je onvoldaan.. Niet omdat zij geen zin heeft, maar omdat de directie en het personeel van het woonzorgcentrum waar ze is ingetrokken dat maar vies vinden. Of omdat ze ervan overtuigd zijn dat tachtigplussers totaal aseksueel zijn.
Uitzonderlijk is dat niet. Dat blijkt uit een onderzoek van geriater en seksuologe Elisabeth Vander Stichele, die samen met medestudenten uit de opleiding permanente vorming seksuologie (UGent) uitgebreide vragenlijsten heeft voorgelegd aan de directie van Vlaamse woonzorgcentra. Zo wilden ze nagaan in welke mate de attitude van de directieleden tegenover seksualiteit en hun kennis erover impact hebben op hun beleid. Uit de enquête blijkt dat 24 procent van de woonzorgcentra een heel goed seksualiteitsbeleid heeft. Bij meer dan de helft is dat beleid voor verbetering vatbaar, en 23 procent scoort ondermaats.
Ze denken vaak dat ouderen aseksueel zijn.
Dat ligt in de lijn van eerder onderzoek. ‘Maar wellicht is dat beeld nog te positief’, zegt professor Els Elaut van het Centrum voor Seksuologie en Gender van het UZ Gent, die samen met androloog Guy T’Sjoen promotor is van het onderzoek. ‘De kans is groot dat net woonzorgcentra die zich bewust zijn van het belang van een seksualiteitsbeleid aan het onderzoek hebben willen meewerken.’
Dementiesymptoom
Een van de belangrijkste bevindingen is dat veel directieleden van woonzorgcentra te weinig over de seksualiteitsbeleving van ouderen weten, net zoals het gros van het personeel. ‘Ze denken vaak dat ouderen aseksueel zijn’, weet Elisabeth Vander Stichele. ‘Blijken ze toch seksuele behoeften te hebben en laten ze dat ook zien, dan wordt dat vaak afgedaan als een symptoom van, bijvoorbeeld, dementie.’
Veel ouderen hebben wel degelijk behoefte aan seks of intimiteit. Uit Sexpert, een bevolkingsonderzoek naar de seksualiteitsbeleving in Vlaanderen, blijkt dat 60 procent van de mannen en bijna 40 procent van de vrouwen van boven de 65 het voorbije halfjaar seks heeft gehad. Het liefdesleven van Vlaamse tachtigplussers is nog niet echt onderzocht, maar op basis van buitenlandse studies zou nog 1 op de 4 seksueel actief zijn.
‘Het is dus essentieel om de kennis van zorgwerkers te vergroten. Vandaag wordt er tijdens hun basisopleiding amper over seksualiteit gerept’, aldus Vander Stichele. Uit haar onderzoek blijkt ook dat maar de helft van de woonzorgcentra weleens een bijscholing organiseert over ouder worden en seksualiteit.
Seksualiteit moet ook bespreekbaar worden gemaakt, zowel voor de bewoners als voor het personeel. Vander Stichele: ‘Op veel plaatsen is dat vandaag nog niet het geval. Als twee bewoners iets met elkaar hebben of als een bewoner fysieke toenadering zoekt tot een zorgkundige, wordt daar hoogstens een beetje lacherig over gedaan.’
De antwoorden van de directieleden bevestigen dat: meer dan 80 procent geeft aan de voorbije maand geen enkele vraag van een bewoner gekregen te hebben die verband houdt met seksualiteit, en 76 procent begon er ook zelf niet over.
Geen bescherming
Als de directie weinig over het onderwerp weet en ze het niet bespreekbaar maakt in de voorziening, is er doorgaans weinig ruimte voor seksualiteitsbeleving. In de eerste plaats doordat er vaak te weinig inspanningen worden geleverd om bewoners de nodige privacy te bieden. Niet alleen zijn er nog veel woonzorgcentra waar de deur niet op slot mag, er lopen ook de hele tijd personeelsleden de kamers in en uit. In de helft van de centra hebben bewoners tegenwoordig wel een deurbordje met de boodschap ‘Niet storen’ erop, maar dat wordt vaak niet gerespecteerd. Daardoor is het niet vanzelfsprekend om seks te hebben met je oude of nieuwe partner, of om in alle rust te masturberen.
De volgende generatie zal niet meer pikken dat haar seksualiteit wordt beknot.
‘De mensen die vandaag in woonzorgcentra wonen, durven daar meestal niets van te zeggen. Ook al omdat zij zijn opgegroeid in een tijd dat er simpelweg niet over seks werd gepraat’, weet Vander Stichele. ‘Maar de volgende generatie, die pakweg over vijf of tien jaar de woonzorgcentra binnenkomt, zal niet meer pikken dat haar seksualiteit wordt beknot. Terecht ook: dat gaat regelrecht in tegen de seksuele rechten van de mens.’
Als ouderen hun seksualiteit niet langer kunnen beleven zoals ze dat willen, blijft dat vaak niet zonder gevolgen. Vander Stichele: ‘Studies hebben al aangetoond dat seksueel overdraagbare aandoeningen toenemen in de oudste bevolkingsgroep. Dat is in woonzorgcentra niet anders. Logisch ook: als je het gevoel hebt dat seks een taboe is, moet je het stiekem doen en zul je dus niet snel om bescherming vragen.’ In nog geen 10 procent van de centra krijgt het personeel een opleiding in verband met seksuele gezondheid en soa’s.
Ongewenst gedrag
Als mensen geen ruimte krijgen om hun seksualiteit te beleven, kunnen de frustraties soms zo hoog oplopen dat bewoners ongewenst gedrag gaan stellen. Ongeveer de helft van de woonzorgcentra gebruikt weleens medicatie of fixatie om dat aan banden te leggen. ‘Waarom probeert een bewoner de borst van een verzorgster aan te raken? Omdat hij echt opgewonden is of omdat hij haar wil plagen of jennen? Of zou het kunnen dat hij gewoon snakt naar een knuffel, zonder seksuele bijbedoelingen?’ zegt Vander Stichele. ‘We mogen niet onderschatten hoeveel behoefte oudere mensen aan fysiek contact hebben. Dat heeft de coronacrisis duidelijk aangetoond: tijdens het bezoekverbod hunkerden veel bewoners ernaar om door hun geliefden te worden aangeraakt.’
Volgens de onderzoekster hebben niet alleen woonzorgcentra te weinig oog voor de seksualiteit van ouderen. ‘Ook geriaters hebben er vandaag geen aandacht voor, en dat terwijl we verder álles onderzoeken. Ik kijk zelfs tussen de tenen van een patiënt om te checken of hij wel goed voor zichzelf zorgt en of er geen wondjes zitten die een infectie kunnen verklaren. We pretenderen dat we holistisch werken, maar dat is natuurlijk niet zo als we geen aandacht hebben voor de seksualiteit van onze patiënten. Vanaf nu zal ik er zelf tegen mijn patiënten over beginnen. Als eerste en enige geriater-seksuoloog van Vlaanderen ben ik dat hun verschuldigd.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
