‘Scholz onderneemt hachelijke reis: Duitse regering zal zich moeten bezinnen over haar China-strategie’

Dirk Rochtus staat stil bij de hachelijke reis van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz naar China. ‘Duitsland heeft omwille van zijn economische bindingen met China weinig speelruimte.’

Nauwelijks heeft de Chinese president Xi Jinping zich van een derde ambtstermijn als secretaris-generaal van de Communistische Partij (CP) verzekerd of hij mag al hoog buitenlands bezoek ontvangen. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz maakt vandaag zijn opwachting bij hem als eerste Westerse regeringsleider sinds het begin van de coronapandemie. In zijn gevolg reist een hoogwaardige economische delegatie mee. Zoals in de ‘goede ouwe tijd’ van zijn voorgangster Angela Merkel.

Die geloofde dat intensieve economische relaties met een autoritaire gastheer de deur zouden openstoten naar democratie en rechtsstaat. De Russische inval in Oekraïne heeft het illusoire van dat geloof aangetoond. Kritische stemmen in Duitsland vrezen dat samenwerking met China – zonder enige kanttekening – nog een veel groter gevaar in zich bergt dan dat het geval was met Rusland. De retoriek van de Chinese president  over Taiwan doet de ongerustheid toenemen. ‘Na Poetin komt Xi’, waarschuwt Johannes Vogel, vicevoorzitter van FDP, de liberale coalitiepartner van Scholz. Thomas Haldenwang, het hoofd van de Duitse staatsveiligheid, vertolkt het risico zelfs met de volgende beeldspraak: ‘Russland ist der Sturm, China ist der Klimawandel (klimaatverandering)’. Wat Duitsland en bij uitbreiding Europa met Rusland meemaken, is dus klein bier vergeleken met wat er hen misschien met China te wachten staat.

Binnen de ‘Ampel’ – de Duitse verkeerslichtcoalitie van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en Grüne – rommelt het weer, en dat amper twee weken nadat Olaf Scholz (SPD) met een machtswoord de patstelling met betrekking tot de looptijd van de drie resterende atoomcentrales in eigen land had doorbroken. Tegen de zin van zes ministeries in heeft de kanselier vorige week het compromis erdoor gedrukt dat het Chinese concern Cosco ‘slechts’ een participatie van 24,9% verkrijgt in een containerterminal van de haven van Hamburg in plaats van de oorspronkelijk voorziene 35% en inspraak in het management. Voor de instap van de Chinezen was er dus geen toelating meer vereist. In een persmededeling liet Robert Habeck (Grüne), minister van Economie en Klimaat, weten dat de reden voor dat gedeeltelijke verbod het ‘bestaan van een gevaar voor de openbare orde en veiligheid’ is. Het compromis heeft het wantrouwen jegens Chinese inmenging dus niet doen wegebben.

Annalena Baerbock (Grüne), minister van Buitenlandse Zaken, spreekt een nog duidelijkere taal: De ‘deal’ zou de strategische invloed van China op de Duitse en Europese transportinfrastructuur nog doen stijgen. Friedrich Merz, voorzitter van de christendemocratische fractie in de Bondsdag, ziet in de zaak Cosco een ‘morgengave’ voor Xi Jinping. Scholz zou er in zijn reiskoffer bovendien nog een tweede hebben zitten, namelijk de geplande overname van de chipfabrikant Elmos uit Dortmund door de Zweedse dochteronderneming van het Chinese concern Sai Microelectronics. Zowel de groene coalitiepartner als de christendemocratische oppositie vindt het tijdstip van Scholz’ reis naar China ongelukkig gekozen, zo vlak na de machtsconsolidatie van Xi op het 20^ste congres van de CP. Volgens Merz bezorgt Scholz zo een ‘propagandasucces’ aan de man die Reinhard Bütikofer (Grüne) op zijn beurt ‘de voor het leven geïnstalleerde partijkeizer’ noemt.

Voor Baerbock moet de kanselier in Peking de boodschap van het coalitieverdrag van SPD, FDP en Grüne overmaken dat de kwesties van faire mededingingsvoorwaarden, van mensenrechten en van het internationale recht de basis van samenwerking vormen. Vanuit economische hoek komt de vraag om eenzijdige afhankelijkheid van China te verminderen. Het Verbond van de Duitse Industrie (BDI) merkt terecht op dat Duitsland op het vlak van zeldzame metalen over geen eigen strategische reserves beschikt. De Duitse Kamer voor Industrie en Handel (DIHK) vindt dat Scholz zich moet inzetten voor gelijke spelregels tegen het toenemende protectionisme van China in. De Chinese staatspers van haar kant laat weten dat Scholz zich best concentreert op ‘pragmatische samenwerking’ in plaats van op ‘geopolitiek’ waaronder de thema’s mensenrechten,  sancties tegen Rusland en de opening van de Chinese markt vallen.

Het lijdt geen twijfel dat Scholz een hachelijke reis onderneemt. Als hij de ‘geopolitiek’ niet of onvoldoende thematiseert, zal de kritiek in eigen rangen én in Europa en Amerika niet bepaald mals zijn. Brengt hij haar toch ten berde, stoot hij de Chinese leiders voor het hoofd en komt hij van een kale reis terug. Afhankelijkheid van China is een risico, maar ‘decoupling’ (ontkoppeling) is geen optie. China is Duitslands belangrijkste handelspartner, is zowel afzetmarkt als leverancier van grondstoffen. Om het even hoe Scholz zich uit het dilemma redt, toch zal de Duitse regering zich moeten bezinnen over haar China-strategie. Duitsland heeft omwille van zijn economische bindingen met China weinig speelruimte. De bovengenoemde Vogel pleit daarom voor een ‘Beyond-China-strategie’, het afbouwen van afhankelijkheid van China door het uitbouwen van een breder, meer gediversifieerd netwerk.

Dirk Rochtus doceert internationale politiek en Duitse geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen. 

​