Satire in Duitsland: ‘Merkel nam juiste keuze door oordeel aan de rechter over te laten’

‘Veel reacties op de beslissing van Angela Merkel in de zaak rond de Duitse komiek Jan Böhmermann zijn overdreven’, vindt Anthony Godfroid. ‘Het mag immers niet vergeten worden dat het openen van vervolging niet per definitie tot een veroordeling leidt.’

Recep Tayyip Erdogan is een despoot die meer dan groot, rijk en oud genoeg is om zichzelf te verdedigen. Daar heeft hij geen advocaat voor nodig uit een regio die qua oppervlakte 60 keer in zijn nieuw-Ottomaanse Rijk past. En toch vind ik de reacties op de beslissing van Angela Merkel om strafvervolging toe te staan ingevolge de inhoud van het gedicht van Jan Böhmermann overdreven. Het kan aan mijn overdreven juridische reflex liggen, maar ik denk dat een aantal hordes worden vergeten in dit debat over het belang van de vrijheid van meningsuiting.

Kort samengevat, komt het erop neer dat de vrijheid van meningsuiting een essentiële voorwaarde is voor het (voort)bestaan van een vrije samenleving. De vrijheid van meningsuiting houdt het debat over maatschappelijke kwesties levendig. Uiteraard is het niet aan politici, rechters of ministers om uit te maken welke kwestie niet en welke kwestie wel tot een maatschappelijk debat moet leiden. Dat is een beslissing van het volk, waarbij één en ander vaak spontaan gebeurt zonder dat duidelijk is wie het debat ooit heeft begonnen.

Gepikeerde reactie van Erdogan

Binnen het kader van een maatschappelijk debat is er absoluut een plaats voor grove en zelfs choquerende meningen. Echter, ik stel mij de vraag of het gedicht van de heer Böhmermann initieel kaderde binnen een maatschappelijk debat. Indien men de loutere tekst ervan leest, zou men oordelen van niet, maar er is iets vreemds aan de gang. Net doordat Erdogan dermate gepikeerd heeft gereageerd is er een maatschappelijk debat ontstaan over het wetsartikel in kwestie op grond waarvan vervolging kan worden ingesteld tegen Böhmermann. De reactie van Erdogan zet ook nog meer mensen dan vroeger aan het denken over de haalbaarheid en wenselijkheid van een Turks lidmaatschap van de EU.

De reacties op de beslissing van Kanselier Merkel zijn vaak overdreven. Het mag immers niet vergeten worden dat het openen van vervolging niet per definitie tot een veroordeling leidt. Integendeel: het voorbeeld Wilders heeft dat duidelijk genoeg aangetoond. Indien het in een publiek proces tot een vrijspraak komt omdat geoordeeld wordt dat het maatschappelijk debat (dat heeft plaatsgevonden na het gedicht) beschermd moet worden en dat de negatieve gevolgen die een veroordeling zou hebben op dat debat niet zouden opwegen tegen het voordeel dat Erdogan uit een veroordeling zou kunnen hebben, dan is dit een tweede uppercut van Böhmermann aan het imago van Erdogan.

Barbara Streisand

Het enige risico van het toestaan van een vervolging is het zogenaamde “chilling effect”. Het chilling effect komt erop neer dat andere mediapersoonlijkheden die liever geen tijd of geld zouden verliezen omdat ze zich moeten verweren in een strafrechtelijk onderzoek het zekere voor het onzekere kiezen en liever zwijgen. Echter, in deze zaak lijkt het mij overduidelijk dat er in plaats van een chilling effect veeleer sprake is van een Barbara Streisand-effect: mensen uit alle lagen van de bevolking zijn nu op google op zoek gegaan naar het gedicht, terwijl de televisie-uitzending waarbij Böhmermann de uitspraak deed al zeer vele buitenlandse nieuwsuitzendingen heeft gehaald.

Merkel heeft hier eenvoudigweg correct gehandeld door een rechter te laten beslissen of een bestraffing van de heer Böhmermann noodzakelijk is in een democratische samenleving. Mocht Erdogan minder hysterisch hebben gereageerd en enkel zijn advocaten de opdracht hebben gegeven om zich, zonder er een mediaproces van te maken, in te spannen voor een rechterlijke veroordeling, dan had ik mijn geld niet op Böhmermann durven inzetten. Echter, doordat Erdogan zijn hysterische zelve de vrije loop heeft gelaten, is het net hij die de maatschappelijke relevantie van de zaak gecreëerd heeft.

In die omstandigheden zal geen enkele rechter overgaan tot een veroordeling want daar mogen we wél zeker van zijn: in onze West-Europese contreien heeft Erdogan noch Merkel iets in de pap te brokken als het aankomt op de onafhankelijke besluitvorming van rechters. Merkel heeft met respect voor de scheiding der machten volgens mij de enige juiste beslissing genomen: staatsvrouwschap!