‘Samenvallende verkiezingen, dat wil gewoon zeggen dat ook alle problemen samenvallen’

‘Sinds de zesde staatshervorming (2011-’14) vallen de verkiezingen samen. Vlaanderen duwt nu op de pauzeknop, omdat België stokt. België blijkt opnieuw een unitair land te zijn’, althans in Vlaanderen stellen Veerle Wouters en Hendrik Vuye.

Samenvallende verkiezingen, het is een van de elementen die de zesde staatshervorming (2010-’14) ons bracht. Men wil vereenvoudigen en dit kan op veel applaus rekenen. De vermenging van bevoegdheden maakt dat alle niveaus samenhangen, laten we dan ook samenvallende verkiezingen organiseren, is de redenering. Alleen heeft men de zaken vele malen ingewikkelder gemaakt.

Samenvallende verkiezingen, dat wil gewoon zeggen dat ook alle problemen samenvallen. Binnenkort moet er bijvoorbeeld een Europees commissaris worden voorgedragen. Door de federale verkiezingen te koppelen aan de Europese, gebeurt dit bij ons in volle federale regeringsonderhandelingen. Wat een weeffout in het systeem. Maar ook de deelstaten lijden onder het gewicht van de federale onderhandelingen, althans Vlaanderen.

Hoe ging het vroeger?

Vlaamse regeringen worden doorgaans snel gevormd. Dat is een constante zolang er geen samenvallende verkiezingen zijn. De regeringen van Van den Brande (1995), Leterme (2004) en Peeters (2009) gaan van start zowat een maand na de Vlaamse verkiezingen.

Hoe zit het dan in geval van samenvallende verkiezingen? Er is het precedent van ‘de moeder van alle verkiezingen’ in 1999. De Vlaamse regering-Dewael ziet het levenslicht een dikke maand na de samenvallende verkiezingen. Maar hier blijkt al de samenhang met de federale onderhandelingen. De Vlaamse regering-Dewael gaat van start samen met de federale regering-Verhofstadt. Beide regeringen zijn samen onderhandeld. Dit geldt dan ook nog voor de Waalse regering-Di Rupo en de Franse gemeenschapsregering-Hasquin.

Samenvallende verkiezingen 2014: de Vlaamse motor sputtert een eerste keer

In 2014 is het al prijs. Gwendolyn Rutten (Open Vld) laat al snel weten dat haar programma ‘een en ondeelbaar’ is: ofwel stapt ze federaal en Vlaams in de boot, ofwel nergens. Kris Peeters (CD&V) oppert zelfs dat de vorming van de Vlaamse regering misschien best na die van de federale aan bod komt. De ‘copernicaanse omwenteling’ van minister-president Peeters is opeens weg. De motor van de Vlaamse regeringsformatie sputtert een eerste keer.

Plots worden de Vlaamse partijvoorzitters in snelheid genomen door PS-voorzitter Elio Di Rupo. Hij start gesprekken op met cdH voor de vorming van een Waalse regering, een regering van de Franse Gemeenschap en een Brusselse Hoofdstedelijke regering. Een tweetal dagen later kunnen N-VA en CD&V niet anders dan ook langs Vlaamse kant gesprekken op te starten.

In Franstalig België vlotten de onderhandelingen geleid door de PS snel. Op 12 juli is er een akkoord voor een Brusselse regering met PS en cdH, aangevuld met DéFi en langs Vlaamse kant Open Vld, sp.a en CD&V. Op 18 juli volgt een akkoord voor de Waalse regering en de regering van de Franse Gemeenschap. Franstaligen hebben in 2014 hun regeringen gevormd zonder zich in te laten met het federale niveau.

Op het eerste gezicht is er ook geen samenloop tussen de federale formatie en de vorming van de Vlaamse regering. Het duurt twee maanden vooraleer de Vlaamse regering-Bourgeois is gevormd, langer dan anders maar niet dramatisch lang. Deze regering komt er wel drie maanden voor de federale regering-Michel. Vlaams regeringsformateur De Wever heeft regeringsonderhandelingen opgestart tussen N-VA en CD&V, los van het federale. Dat wil men ons toch in eerste instantie laten geloven. Enige vlek op het promoplaatje: de dag dat de regering-Bourgeois wordt voorgesteld is ook Open VLD van de partij. De liberalen springen als een duiveltje uit het onderhandelingsdoosje. Waar komen die Vlaamse liberalen toch vandaan?

Pas een jaar later volgt het antwoord op deze vraag in de VRT-documentaire ‘De coulissen van de macht’. Ivan De Vadder toont daar haarfijn aan dat de Vlaamse regering-Bourgeois werd gevormd door federaal formateur Charles Michel. Hij keek mee over de schouder, zegt Wouter Beke in de uitzending. Charles Michel zorgt er voor dat Open VLD opduikt in de Vlaamse regering. Vlaanderen was in 2014 al pasmunt voor het federale niveau. In 2019 wordt het pas echt duidelijk. De federale regeringsvorming stokt en dus duwt men Vlaams op de pauzeknop.

Schone schijn

Samenvallende verkiezingen ondermijnen het federalisme. Men kon het weten na het precedent van 1999. Kort na de samenvallende verkiezingen van 1999 schrijft Wetstraat-journalist Guy Tegenbos in De Standaard: ‘De partijleiders eigenden zich het hele land toe. Zij koloniseerden de onderscheiden bestuursniveaus. Zij zorgen ervoor dat België geen parlementaire democratie is, maar een particratie. Zij zorgen ervoor dat België geen federaal land, maar een gedeconcentreerd land is waar de macht centraal uitgeoefend wordt, en waar de deelstaten maar ondergeschikte besturen zijn die moeten luisteren naar de centrale macht: de verzamelde zelfbenoemde partijleiders’. Tegenbos heeft gelijk, alles is schone schijn, niet alleen de parlementaire democratie, maar zelfs het federalisme. De particratie en haar jacht op mandaten maakt dat België, zelfs na zes staatshervormingen, nog steeds een unitair land is.

In 2019 wordt dit nogmaals bewezen. Vlaams formateur Bart De Wever ondergaat de Belgische logica. Het is ironisch dat ook een formateur van een Vlaams-nationale partij op de pauzeknop drukt wanneer België het vereist. Quod erat demonstrandum. Het wordt zelfs cynisch wanneer de voorzitter van Vlaams Belang daar ‘begrip’ voor heeft. ‘Het klopt dat het federale zijn schaduw werpt op de Vlaamse onderhandelingen’ klinkt het bij Tom Van Grieken. Dit moet wel de eerste keer zijn in de politieke geschiedenis dat Vlaams Belang begrip heeft voor N-VA en zelfs voor een Belgische logica. Sire, er zijn geen Vlaams-nationalisten meer.

En toch Sire, slaap niet op uw twee oren. Wallonië doet het anders. De onderhandelingen daar verlopen los van het federale. Dat was in 2014 zo en dat is nu ook zo. De Brusselaars, die trekken zich al helemaal niets aan van de federale onderhandelingen. In plaats van op de pauzeknop te drukken, schakelen ze net een versnelling hoger. En Duitstalig België, die hebben al lang een regering.

Alleen Vlaanderen kiest er voor om Belgisch te onderhandelen. De andere deelstaten hebben begrepen dat ze er alle belang bij hebben om hun bevoegdheden uit te oefenen, Vlaanderen niet. Is er dan geen probleem meer met ‘de lat’ in het onderwijs? Zijn de files opgelost? Is de betonstop er? Worden er geen bossen meer gekapt? Zijn de ‘jobs, jobs, jobs’ overal ingevuld? Worden de klimaatdoelstellingen gehaald? Heeft Oost-Vlaanderen al een nieuwe gouverneur?

De echte (con-)federalisten moet je in het Zuiden zoeken en in het centrum van het land, de belgicisten in het Noorden. Wat een paradox.

De Vlaamse particratie onderhandelt unitair, maar ook autoritair. Ze legt aan niemand verantwoording af. Het Vlaams Parlement is op vakantie, tot september. En moest dat parlement nu eens, zoals dat in Nederland gebeurt, de Vlaamse formateur om uitleg vragen? En moest dat parlement nu eens de Vlaamse regeringsformatie aansturen, net zoals de Nederlandse Tweede Kamer dat doet. Inderdaad: het kan anders! Het hoeft niet op zijn Belgisch, wat we zelf kunnen doen, daar moeten we toch de ambitie hebben om het beter te doen?