Samenvallende verkiezingen? ‘Chaos voor de kiezer’

Na de tweede opeenvolgende samenvallende verkiezingen heeft N-VA opnieuw zijn ongenoegen geuit: ‘De moeilijke Belgische optelsom wordt gewoon nog complexer.’ Wat denken politicologen Bart Maddens (KU Leuven), Nicolas Bouteca en Carl Devos (beiden UGent) ervan?

De onderhandelingen verlopen stroef op alle niveaus. Onduidelijkheid op federaal niveau bemoeilijkt ook aan de Vlaamse kant de regeringsvorming. N-VA stelde zich deze week duidelijk tegenstander van de samenvallende verkiezingen, maar Nicolas Bouteca (UGent) nuanceert de zaak: ‘Deze verkiezingen vielen dan wel samen, het betekent niet dat dit in de toekomst altijd zo zal zijn. Veel mensen denken dat een paar jaar geleden werd geregeld dat regionale en federale verkiezingen altijd samenvallen. Dat klopt niet.’

‘Na de verkiezingen van 2010 zijn samenvallende verkiezingen in de grondwet ingeschreven, maar het systeem heeft een bijzondere meerderheid nodig voor de definitieve toepassing en die kwam er nog niet.’ Toch kregen we eerst in 2014 en daarna zo’n zes weken geleden tweemaal samenvallende verkiezingen na elkaar. Een succesvol tweeluik?

De politici hoopten op die manier vijf jaar lang op een constructieve manier het land te besturen. ‘Dat is dan toch mislukt’, pikt Bart Maddens (KU Leuven) in. ‘De verkiezingskoorts is in die periode eigenlijk nooit verdwenen. Opiniepeilingen, het groeiend belang van de sociale media … Partijen blijven in een soort electorale overtuigingsmodus.’

Groeiende divergentie

Vóór 2014 kregen we nochtans ook al tweemaal samenvallende verkiezingen (in ’95 en ’99). Toen verliepen de onderhandelingen vrij vlot naar Belgische normen en spreken we van snelle akkoorden. ‘Dat klopt’, gaat Maddens verder, ‘maar toen was de Vlaamse coalitie gewoon een afgeleide van de federale coalitie. Het federale niveau leidde de dans. De Vlaamse autonomie was daaraan ondergeschikt. In 2014 verliep dat heel anders. Eerst werden de Waalse en de Vlaamse regering gevormd. Dat heeft te maken met de groeiende politieke divergentie tussen Vlaanderen en Wallonië.’

Volgens Bouteca schuilt de grootste reden echter op een andere plaats. ‘De deelstaten stemmen al langer inhoudelijk verschillend. Maar toen had je de traditionele partijen die vaak tot een compromis kwamen. Hun invloed brokkelt steeds verder af.’ Iets waar Carl Devos (UGent) mee akkoord gaat: ‘Je ziet dat extremere partijen meer stemmen kregen in mei. De diversiteit in het politieke landschap zorgt voor een afwachtende houding bij de partijen.’

De gevolgen van die houding vallen niet te negeren. De – in het verleden snel gevormde – Vlaamse regering staat nu ook on hold. Bart De Wever wacht op de federale informateurs Johan Vanden Lanotte en Didier Reynders die een verlengde onderhandelingsperiode krijgen tot eind juli. ‘De Wever probeert zo druk te zetten op vooral Open VLD en CD&V’, zegt Devos. ‘Een logische tactiek van hem, maar zo ligt de Vlaamse regering wel stil. Ze verliezen kostbare weken.’

Strategisch steekspel

‘Vlaanderen kan inderdaad perfect autonoom functioneren’, verduidelijkt Bouteca. ‘Bij N-VA halen de strategische overwegingen het momenteel van de ideologische overtuiging. Als men overal dezelfde coalitie wil, keer dan terug naar de unitaire staat.’ Zo krijgen we te maken met een soort Vlaams-nationalistische paradox.

‘Ik vind het vooral gênant voor N-VA’, zegt Maddens. Eind juni sprak hij in De Morgen al over een gentlemen’s agreement tussen de partijen om wat te temporiseren met de formatie op deelstaatniveau, maar in deze mate had ook hij het niet verwacht. ‘Veel speling hebben ze niet. Sowieso moet ook iemand van de paars-groene familie overtuigd worden om in de Vlaamse regering te stappen. Zelfs al vormen die een federale regering zonder meerderheid in Vlaanderen.Ik zie het cordon ook nog niet breken deze legislatuur.’

En wat met de kiezer? Zijn samenvallende electies nu dé oplossing tegen zogenaamde verkiezingsmoeheid? ‘Dat probleem lijkt me relatief. Kijk naar landen zoals Frankrijk en Spanje. Zij trekken meer naar de stembus dan wij, máár er is geen opkomstplicht. Dus ik zeg: schaf die ook hier af’, benadrukt Maddens.

‘Voor de kiezer is er chaos’, zeggen de Gentse politicologen. ‘De transparantie is vertroebeld en dit leidt tot een probleem omtrent de accountability. Bij samenvallende verkiezingen hebben kiezers nog minder zicht op welke politicus verantwoordelijk is voor welk beleid. Het is nochtans essentieel voor een vertegenwoordigende democratie dat je volksvertegenwoordigers kunt belonen of bestraffen voor hun werk.’

Maddens en Bouteca zijn geen voorstander van de drie verkiezingen op één dag, zoals in 2014 en nu. ‘Ze hebben het uitgeprobeerd en het werkt gewoon niet.’ Devos is genuanceerder, maar koestert ook weinig hoop. ‘Voorlopig zie ik weinig tot geen voordelen. Het is vooral wachten op de analyses. Hoe de bevolking zijn drie stemmen verdeelde bijvoorbeeld. Dat lijkt me erg interessant te worden.’