‘Rusland kritisch over de mensenrechten in Oekraïne: het zou grappig zijn, als het niet zo intriest was’

In een recent gepubliceerd rapport maakt Rusland zich zorgen over de toestand van de mensenrechten in Oekraïne.

‘De situatie van de mensenrechten in Oekraïne is in 2022 serieus verslechterd, en de huidige toestand is op dit gebied extreem ernstig.’ Met die dramatische aankondiging uit het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zijn bezorgdheid over de mensenrechten in het land waarmee het sinds 2014 in oorlog is. ‘De mensenrechtensituatie in Oekraïne’ is een document dat, zelfs naar de normen van de Russische diplomatie, gedrenkt is in cynisme.

In het lijvige rapport, dat het ministerie verspreidde via zijn officiële Telegramkanaal, bemerkt het Russische buitenlandministerie dat de mensenrechtensituatie ‘significant verslechterd is in het voorbije jaar’. Oekraïne heeft volgens het rapport ‘een politieke mutatie’ ondergaan in 2022 waardoor het nu geclassificeerd hoort te worden als een ‘neonazistische dictatuur’. Het herhaalt de Russische propagandaboodschap sinds het begin van de algehele invasie: Oekraïne is een ‘anti-Ruslandproject’ dat handelt ‘op bevel van externe sponsoren’.

Een argeloze lezer zou bijna vergeten dat de absolute kampioen in mensenrechtenschendingen in Oekraïne het Russische leger is. De grootschalige folteringen en verkrachtingen door Russische soldaten, het ontvoeren van Oekraïense kinderen naar Rusland en het bombarderen van woonwijken zijn evenwel geen punt van bezorgdheid voor de Russische diplomatie. Wel problematisch: de Oekraïense decommuniseringswet van 2015, waarbij communistische en nationaalsocialistische symbolen verboden werden. Die decommuniseringswet is er volgens Rusland op gericht om ‘de geschiedenis te vernietigen’ en een ‘valse herinnering van het verleden’ te promoten.

Het is opmerkelijk dat het grootste deel van dit mensenrechtenrapport over geschiedenis lijkt te gaan. Het voornaamste verwijt dat Rusland formuleert, is dat Oekraïne überhaupt bestaat, en dat het om een of andere reden geen zin heeft om een soort tweederangs Rusland te blijven. Impliciet wordt elke Oekraïensgezinde burger gecatalogiseerd als een al dan niet heimelijke nazi.

De voornaamste steen des aanstoots is Stepan Bandera, de leider van de Organisatie van Oekraïense Nationalisten in de jaren dertig. Bandera is een controversiële figuur, die in zijn strijd voor een onafhankelijk Oekraïne collaboreerde met nazi-Duitsland (en later tégen nazi-Duitsland vocht). Onder Oekraïense nationalisten wordt hij gezien als een held omdat hij tegen de Sovjet-Unie streed. In het rapport probeert Rusland met tal van anekdotes en citaten aan te tonen dat ‘het Kievregime’ vergeven is van de neonazi’s. In enkele gevallen gaat het wel degelijk over parlementsleden en functionarissen van twijfelachtig allooi, maar het grootste deel van de verwijten is gebaseerd op een subtiele verdraaiing van citaten.

(Lees verder hieronder.)

Over de historische rol van Stepan Bandera of de geschiedenis van het Azovbataljon zijn veel kritische opmerkingen te maken, maar net Rusland is de slechtst mogelijke criticaster. Het Russische regime heeft geen echte problemen met neonazi’s, zolang ze maar voor Rusland vechten. Er is bijvoorbeeld de openlijk nazistische Roesitsj-groep, een eenheid die als deel van de bekende huurlingengroep Wagner in Oekraïne vecht. De ironie is natuurlijk dat Rusland zelf de populariteit van Bandera en Azov heeft aangejaagd door in 2014 de Krim te annexeren en oorlog te stoken in Oost-Oekraïne. Azov, dat ondertussen is opgenomen binnen de Oekraïense Garde, speelde toen een cruciale rol in de herovering van Marioepol. Het behoeft uiteraard geen schoonheidsprijs, maar in tijden van uiterste nood is niemand kieskeurig welke strohalm wordt aangeboden.

Het rapport klaagt ook over de grootschalige anti-Russische gevoelens in de huidige Oekraïense maatschappij. Het neemt aanstoot aan het feit dat Valerij Zaloezjnyj, de opperbevelhebber van het Oekraïense leger, in een interview met The Economist van december vorig jaar het doel uitsprak om zo veel mogelijk Russische soldaten te doden. Dat Zaloezjnyj niet van fijngevoeligheid beschuldigd kan worden, is duidelijk. Maar is het werkelijk verwonderlijk dat Zaloezjnyj hoopt om militaire successen te boeken? Het is alsof het Duitsland van Kaiser Wilhelm II zou klagen over anti-Duitse gevoelens tijdens de bezetting van België in de Eerste Wereldoorlog.

De misplaatste toon van het rapport neemt niet weg dat Oekraïne op het gebied van mensenrechten en democratische ontwikkeling nog stappen te zetten heeft. Corruptie, disfunctionele rechtspraak, persvrijheid waren ook voor de algehele invasie van 24 februari 2022 al welbekende, ernstige problemen. Maar net Rusland, dat mensenrechten courant wegzet als een westers wapen dat erop gericht is Rusland aan te vallen en te verzwakken, is vermoedelijk de allerlaatste partner ter wereld om Oekraïne lesjes te geven. Rusland heeft geen enkel probleem met corruptie en harde repressie, zolang ze die zelf maar uitvoert. Dat miljoenen Oekraïners gevlucht zijn voor het oorlogsgeweld, is voor het Russische buitenlandministerie van geen tel.

Wat het meest opvalt, is hoezeer het Oekraïne van de Russische analyse lijkt op Rusland zelf. ‘Dit soort regime heeft een staat van oorlog en het wijdverspreide gebruik van represailles nodig om (…) zijn dominantie te behouden. Het zal blijven bestaan zolang een hoge graad van escalatie in de maatschappij behouden blijft (en) gewapende confrontatie met een externe vijand blijft bestaan. (…) Het einde van de oorlog voor dergelijk regime betekent het einde van zijn bestaan.’

De parallel met Oekraïnes grootste buurland, waar het staatshoofd vreest voor het einde van zijn heerschappij als de oorlog verloren wordt, is zodanig evident dat het pijn doet aan de ogen. Zou de Russische diplomatie zich voor dit rapport van land vergist hebben? Het zou grappig zijn, als het niet zo intriest was.