Rector Caroline Pauwels (VUB): ‘Als wetenschap te dominant wordt, krijg ik het benauwd’

De VUB wil het fysieke contact met haar studenten behouden, zegt rector Caroline Pauwels.

‘Je voelt aan alles dat onze samenleving op scherp staat’, zegt Caroline Pauwels bij het begin van haar tweede ambtstermijn als rector van de VUB. Ze maakt zich grotere zorgen over het klimaat en de diversiteit dan over het coronavirus en vindt net als de Franse filosoof André Comte-Sponville dat je de samenleving niet onophoudelijk met angst mag injecteren. ‘Vergankelijkheid is een onderdeel van het leven.’

Een jaar geleden praatte Pauwels in Knack voor het eerst over de kanker die bij haar werd vastgesteld – en hoe ze niet tegen de ziekte maar voor het leven vecht. Dat doet ze nog altijd. ‘Ik blijf in behandeling. Om de twee weken moet ik naar het ziekenhuis. De ziekte is niet weg, ook niet gestabiliseerd.’

Is er een kans op genezing?

Caroline Pauwels: Die is gering. Toch ga ik gretig door, want angst is niet wat ik – of onze maatschappij – nodig heb in deze crisis. Gisteren las ik nog enkele teksten van Jozef Deleu, een goede vriend. Hij schrijft dat het moed vraagt om hoopvol te zijn, meer dan om wanhopig te zijn.

En wat betekent dat voor deze coronacrisis?

Pauwels: Dat er te veel negatieve verhalen in de media komen, zoals het constant herhalen van de besmettingscijfers of de horrorverhalen uit de woonzorgcentra. Er zijn ook positieve verhalen te vertellen. Die geven hoop, maar om ze te brengen is moed nodig. Ik voel dat de universitaire gemeenschap vandaag moe is, ook bij gebrek aan perspectief, maar laten we toch niet vergeten hoeveel mooie dingen hier gebeurd zijn. Zoals onze studenten geneeskunde die tijdens de lockdown hielpen op de spoedafdelingen, of hoe onze studenten en docenten in geen tijd digitaal gingen, én met succes.

Is het geloof in de wetenschap aan het verkruimelen?

Pauwels: In het begin van de coronacrisis luisterde iedereen naar de virologen, maar het vertrouwen brokkelde af. De wetenschap moet haar plaats kennen. Ze staat ten dienste van de samenleving. Het best zoeken we een balans tussen wetenschap en politiek. Als de wetenschap te dominant wordt, krijg ik het benauwd.

U pleit voor proportionaliteit?

Pauwels: En voor mildheid. Mildheid is beter dan polarisering. Op een bepaald ogenblik zullen we toch weer naar het midden en het compromis moeten komen om vooruitgang te boeken. Want extremisme leidt tot stilstand.

U bent geen voorstander van een puur digitale universiteit, zoals ze die in Cambridge gaan invoeren?

Pauwels: Cambridge heeft een heel ander model als universiteit. Ze werken daar nooit met grote groepen studenten. Onze Jonge Academie, die jonge proffen en docenten verenigt, pleitte voor een digitale campus. Dat is een waardevol standpunt, maar als universiteit vinden wij dat het fysieke contact moet blijven. Dat is een onderdeel van het welbevinden van mensen.

U kiest dus voor een combinatie van beide: het zogenaamde blended model.

Pauwels: Hoe het toekomstige pedagogische project er zal uitzien, weten we nog niet precies, maar wij waren bijvoorbeeld al voor corona bezig met het weKONEKT.brussels-project of community learning. Dat betekent dat de VUB uit haar campus breekt en de stad Brussel intrekt om daar fysiek onderwijs te geven. Ik blijf daarin geloven. Studenten economische en sociale wetenschappen zullen dit academiejaar les volgen in een nieuwe locatie in het centrum van de Europese wijk, maar ook in de AB, Bozar, Flagey en in het Vlaams Parlement. Dat wij een Brusselse universiteit zijn, vind ik een toegevoegde waarde. We gaan dus uit van stedelijkheid met een diverse bevolking. Sommigen zien dat als een handicap, ik zie het als een kans om kennisverspreiding te versnellen.

Wordt het ooit nog zoals vóór corona?

Pauwels: Nee, en daar mogen we blij om zijn. Les krijgen in een auditorium met duizend studenten is niet iets waar ik terug naartoe wil. Wel naar een respectvolle en pedagogisch waardevolle interactie tussen docent en student. Dat kan digitaal, maar niet zonder fysiek contact.

U vindt dat de universiteit zich meer moet engageren.

Pauwels: Een universiteit mag geen ivoren toren zijn. Daarom zetten we ook hard in op de Sustainable Development Goals. (De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen die door de Verenigde Naties zijn vastgesteld als de nieuwe mondiale duurzame ontwikkelingsagenda voor 2030, nvdr). Dat is onze nieuwe strategische positionering. Daarom openen we het academiejaar op zes verschillende locaties die symbool staan voor de zes facetten van ons engagement: People, Peace, Planet, Prosperity, Partnerships en Poincaré, de denktank van de VUB, die het vrije onderzoek en het kritische denken stimuleert. Die zes facetten zijn de leidraad voor zowel ons fundamenteel en ons toegepast onderzoek als voor ons onderwijs.

Die zes p’s lijken op een truc van een marketeer.

Pauwels: Het is een manier om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Neem bijvoorbeeld People en diversiteit: zeggen dat er veel meer racisme en discriminatie in onze samenleving aanwezig is dan de meeste mensen denken, is op zich al heel belangrijk. Pas dan kun je het probleem aanpakken.

Hoe gaat u dat doen?

Pauwels: Mijn eerste rectoraat legde de nadruk op gender, maar dat is te beperkend. Diversiteit is breder. Professor Jean Paul Van Bendegem heeft gelijk als hij wijst op het probleem van leeftijdsdiscriminatie. En tijdens de lockdown hebben we aan de VUB gemerkt dat ook onze connectie met allochtone studenten veel te zwak was. We hebben ook kansarmere studenten verloren omdat we ze niet meer konden bereiken. We weten niet eens hoeveel.

Wat gaat u daaraan doen?

Pauwels: We gaan onder meer een noodfonds oprichten om hen financieel te helpen. Veel van hen zijn werkstudenten die door corona hun job hebben verloren, waardoor ze het moeilijk hebben om hun studentenlening af te betalen.

In ons land worden de standbeelden van Leopold II gesloopt. Aan de universiteit van het Schotse Edinburgh willen ze de beelden weg van de omstreden filosoof David Hume. Is het niet makkelijker om racistische relicten uit het verleden te veroordelen dan om de onverdraagzaamheid in het heden te bestrijden?

Pauwels: Ik begrijp dat er een generatie allochtone jongeren is die er genoeg van heeft. Misschien moeten we lessen trekken uit de strijd voor meer vrouwenrechten. U weet dat ik voorstander ben van quota. Dat heeft zeker geholpen.

Maar vrouwen zijn na zoveel jaren van strijd nog altijd ondervertegenwoordigd, ook aan universiteiten. Als allochtone studenten even lang moeten wachten…

Pauwels: Ik vrees dat wij die tijd niet gaan krijgen, voor de aanpak van de klimaatcrisis overigens ook niet. Daarom moeten we onze nek nu uitsteken.

In de zaak-Reuzegom zijn ook twee studenten van de VU Brussel betrokken: een als doopschacht en de andere als mogelijk mededader.

Pauwels: Tegen de tweede student is een tuchtprocedure opgestart. Zolang die loopt, kan ik daarover niets zeggen.

Had u daarover contact met uw Leuvense collega Luc Sels?

Pauwels: Verschillende keren. Ook aan deze zaak voel je dat de samenleving op scherp staat en hoe het kan ontsporen als de klemtoon in het discours altijd ligt op excelleren. Dat is menselijk onhoudbaar. Het kan toch niet dat studenten denken dat ze zulk gedrag moeten vertonen om ‘ergens’ bij te horen, of om later sneller carrière te maken?

Gelooft u dat er in Vlaanderen een elite is die denkt dat ze zich meer mag en kan permitteren?

Pauwels: (droog) Er zijn zeker mensen die denken dat ze beter zijn dan anderen, maar ik zou ze geen elite noemen. Laten we allemaal wat menselijker worden, zoals Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vraagt. Het cynisme is te ver doorgeschoten in onze samenleving. Menselijkheid en mildheid staan excellentie niet in de weg.