Het Amnesty-standpunt om prostitutie wereldwijd uit het strafrecht te halen stuit niet alleen op tegenwind van Hollywood-sterren, maar ook van onze Vrouwenraad. Maar de Gentse professor Gert Vermeulen voelt zich gesteund: ‘We moeten de bonafide bordelen een keurmerk geven.’
Sekswerkers worden het best beschermd door prostitutie wereldwijd uit het strafrecht te halen. Dat is het besluit van een lang debat en onderzoek door de mensenrechtenorganisatie Amnesty International. Het standpunt stootte al op veel tegenwind in onder meer Hollywood. Sterren zoals Meryl Streep, Kate Winslet, Anne Hathaway, Emma Thompson en Lena Dunham reageerden dat Amnesty nu zelf de mensenrechten van vrouwen schendt. In eigen land trok vooral de Vrouwenraad fel van leer. Maar de Gentse professor strafrecht Gert Vermeulen voelt zich gesteund in zijn jarenlang pleidooi om prostitutie te decriminaliseren.
De criminalisering leidt volgens Amnesty tot schendingen van de mensenrechten, zoals geweld, uitbuiting en willekeurige arrestaties. Volgens Amnesty-onderzoek worden velen verkracht door klanten of agenten en durven ze vaak geen aangifte te doen.
Gert Vermeulen: Dat is evident. Zelfs een slachtoffer van een ‘gewone’ verkrachting durft soms geen aangifte te doen uit vrees niet geloofd te worden, dus laat staan iemand die haar lichaam verkoopt. Ik ben al sinds de jaren ’90 met onderzoek naar seksuele uitbuiting, prostitutie en mensenhandel bezig, en het is voor mij duidelijk dat een situatie waarin je mensen geen rechten geeft, hen juist kwetsbaar maakt voor uitbuiting en mensenhandel. Als je hen wel rechten geeft, kunnen ze die laten gelden. Bij ons wordt prostitutie gedoogd, het zit in een grijze zone, maar al wie te maken heeft met de uitbating van prostitutie is strafbaar. Het huidige criminaliseringsbeleid vind ik een aanslag op een van de fundamentele rechten van de mens: het recht op zelfbeschikking, inclusief het recht om seksuele diensten te verkopen.
Prostitutie is geen droomjob, daar ben ik het over eens, maar er zijn nog veel jobs die niet bepaald leuk zijn.
Het reguleren van sekswerk zou een betere en veiligere organisatie mogelijk maken, zegt Amnesty.
Vermeulen: Het Europees hof van justitie heeft 15 jaar geleden al gezegd dat prostitutie een economische activiteit is. Geen droomjob, daar ben ik het over eens, maar er zijn nog veel jobs die niet bepaald leuk zijn. Als mensen daarvoor kiezen, laat het hen dan zo goed mogelijk doen en duw hen niet in de illegaliteit. Ik hoor soms mensen in de sector steen en been klagen: wat voor een apenland is dit? Ik kan hier niet eens vrij ondernemen!
Al in de jaren ’90 hield ik, in ons eerste rapport over mensenhandel, een sterk pleidooi voor een arbeidsrechtelijk kader voor prostitutie en voor het opzeggen van het oude VN-verdrag van 1950, dat landen verplicht om de uitbating van ‘eens anders prostitutie’ strafbaar te stellen. Als je op die manier een kader creëert voor een bonafide uitbating van prostitutie en een duidelijke scheiding maakt met de malafide sector, bescherm je niet alleen de prostituées die het vrijwillig doen, maar ben je ook beter gewapend om de echte uitbuiting aan te pakken. Want dat er uitbuiting bestaat, is onmiskenbaar.
U spreekt over 15 jaar geleden, maar is de tijdsgeest nu niet strenger geworden? Niet alleen de Hollywood-sterren, maar ook onze Vrouwenraad is ronduit voor afschaffing van prostitutie.
Vermeulen: Ja, bepaalde vrouwenbewegingen en de hele prohibitionistische lobby zijn erg actief. Hun stem klinkt luid. Vorig jaar zijn ze erin geslaagd het Europees parlement een resolutie te laten stemmen dat prostitutie een vorm van mensenrechtenschending is en de klanten moeten worden bestraft. En zij koppelen dat op de eerste plaats aan gendergelijkheid. Nu, blijven zeggen dat prostitutie altijd intrinsieke uitbuiting is en een aantasting van de positie van de vrouw, vind ik een zeer armzalig en onfeministisch standpunt, sorry. Je lost daarmee de dagdagelijkse problemen niet op. Natuurlijk zit daar een morele visie achter: dat is iets vies en je moet die vrouwen tegen zichzelf beschermen. Dat soort ethisch reveil vind ik bijzonder storend. En dan gaan ze nog voorbij aan het feit dat er veel mannen en jongens in de prostitutie zijn. Vrouwen hebben wel de troef dat ze een ruimere markt hebben. Ik vind mezelf een grotere feminist als ik pleit voor het recht van vrouwen om zich te prostitueren. Ik breng respect op voor een individuele vrouw die op een bepaald moment in haar leven denkt die keuze te moeten maken.
Maar je zal in de sector weinig happy hookers vinden.
Vermeulen: Het is sowieso een kwetsbaar beroep, zeker als je geen rechten hebt. Maar je kunt er een moeilijke periode mee overbruggen of financiële extra’s mee verdienen. Moeten wij dan zo paternalistisch zijn om te zeggen dat dit een aantasting is van de positie van de vrouw? Dat vind ik ongelooflijk fnuikend voor het recht op zelfbeschikking van vrouwen.
De Vrouwenraad citeert in haar manifest cijfers: 73 procent heeft te maken met geweld, 68 procent heeft symptomen van post-traumatische stress, negen op tien willen eruit…
Ik vind mezelf een grotere feminist als ik pleit voor het recht van vrouwen om zich te prostitueren.
Vermeulen: Ik weet echt niet vanwaar die cijfers komen. Dat is net het grote probleem, ook internationaal. Er zijn geen goede, objectieve gegevens. Voor grootschalige onderzoeken zijn er blijkbaar geen middelen. Maar onze kleinschalige onderzoeken geven een ander beeld.
U zegt dat 95 procent het vrijwillig doet en op voorhand weet wat hen wacht. Dat lijkt me een erg rooskleurig beeld?
Vermeulen: Nee, dat is de realiteit. Terwijl je tot in de jaren ’90 nog mensen onder valse voorwendselen naar hier kon verhandelen, is dat nu veel minder het geval. Dat merk je ook in de opvangcentra: het gros van de slachtoffers van mensenhandel zijn nu mannen in situaties van economische uitbuiting. Hier in Gent zitten er veel Hongaarse prostituees en was er onlangs nog een grote rechtszaak voor mensenhandel. Het punt daarbij was niet dat ze misleid of gedwongen werden, maar dat de werkomstandigheden uitbuitend en onvoldoende vrij waren. Natuurlijk zijn er dus soms problemen en is verbetering mogelijk. Door decriminalisering. Dan heb je tools om het aantal slachtoffers van mensenhandel nog verder te verminderen.
In de media hoor je het woord mensenhandel nu vaak als het over mensensmokkel gaat.
Vermeulen: Luister, mensenhandel is een verschrikkelijk fenomeen en een aanfluiting van de mensenrechten. Maar alles op een hoop gooien is zo irritant en onaanvaardbaar. Als het om betaald vervoer van hier naar daar gaat, is dat mensensmokkel. Dat is juist de prijs die we betalen voor ons strenge grenzenbeleid. Hoe meer we de grenzen afsluiten, hoe meer camera’s en hekkens we plaatsen, hoe groter en lucratiever de markt voor mensensmokkel wordt. En als je dat dan nog onder de populaire noemer van strijd tegen mensenhandel doet, kun je scoren: iedereen wil toch slachtoffers beschermen. Zelfs Frontex, het Europese agentschap voor grensbewaking, maakt nu reclame dat ze slachtoffers van mensenhandel helpen. Ja, door hen buiten te houden!
Beter migratiekanalen legaal maken zoals minister Alexander De Croo (Open VLD) vorige week voorstelde?
Vermeulen: Je moet zeker migratiekanalen openen. Alleen al de mogelijkheid tot legale arbeidsmigratie zal wat druk van de ketel halen. Je moet dat niet alleen om humanitaire redenen doen, maar ook om economische redenen: we hebben een paar miljoen arbeidsmigranten nodig om onze sociale zekerheid te betalen en de vergrijzing op te vangen. Maar nu is weer elk land zijn eigen backyard aan het afschermen en hekkens aan het bouwen. De natiestaat is nog lang niet dood in Europa. Zelfs een faire spreiding van asielzoekers is teveel gevraagd.
Volgens u is de definitie van mensenhandel veel te ruim geworden?
Vermeulen: Kijk, internationaal is men het er over eens dat ‘dwang’ het kernelement van mensenhandel is. Maar België heeft dat tien jaar geleden uit de definitie gegooid. Zelfs al is er geen enkele dwang of onvrijheid, dan nog kun je voor mensenhandel vervolgen. Als je een lift geeft aan je vriendin die 2 uur in een escortbureau wil werken, ben je een mensenhandelaar. De Belgische definitie bestraft zelfs elke vorm van overtreding van sociale wetten, hoe klein ook. Als iemand een euro minder krijgt dan in de sectoriële CAO is afgesproken, is hij een slachtoffer van mensenhandel, ook al verdient hij vijf keer meer dan in zijn thuisland. Dan wordt mensenhandel een vehikel in handen van protectionistische vakbonden die de eigen werknemers willen beschermen.
Het Zweeds model, dat sinds 15 jaar de klanten bestraft, blijkt wel te werken, lees je nu in diverse media.
Vermeulen: Dat het een effect heeft en dat er minder prostitutie op straat is, dat neem ik aan. En misschien is er ook minder uitbuiting, maar er is geen onderzoek naar de problematische prostitutie die ondergronds of naar de buurlanden gegaan is. Zweden is ook een zeer welvarend, sociaal goed georganiseerd land, erg verschillend van pakweg Griekenland, waar meer mensen door economische problemen in de prostitutie verzeilen.
Moet de hoerenloper niet wat ontmoedigd worden?
Vermeulen: Ik ben niet akkoord met de prohibitionistische beweging die zegt dat de echte oorzaak de grote vraag van mannen is. Dat is de cliché van slechte mannen die seks eisen van arme vrouwen. Als je met prostituées praat, hoor je toch vaak dat de prostituée het spel domineert en de klant in de zwakkere positie zit. Het is evident dat ook en vooral het aanbod voor prostitutie zorgt. Zoals gezegd heb ik helemaal niets tegen vrijwillige prostitutie, maar ik vecht absoluut niet voor het recht op seks. Ik vecht voor sekswerkers die ook rechten moeten hebben. Ik vind het ethisch verwerpelijk dat mannen seks hebben met vrouwen die duidelijk onder dwang werken. Die klanten mag men van mij gerust straffen, zoals men in Nederland heeft voorgesteld. Maar hoe kan de klant dat duidelijk weten? Nederland dacht aan een registratiesysteem dat de klant op voorhand zou moeten checken.
Het Nederlands model, dat bordelen gelegaliseerd heeft sinds 2000, heeft ook de problematische prostitutie niet uit de wereld geholpen?
Vermeulen: Het is zeker niet perfect. Een eerste fout was dat men in het begin alleen als zelfstandige en niet als werknemer kon werken. Wie naar de legale kant overstak – en dus sowieso al een veel hogere bedrijfskost heeft – werd ook nog eens bestookt met controles door de politie, de fiscus, enz. Niet bepaald een positieve stimulans. De tweede fout is dat men het vergunningenbeleid aan de gemeenten toekende. Die konden daar willekeurig over beslissen. Sommige gemeenten opteerden voor een nulbeleid. In de Amsterdamse Wallen werd een derde van de zaken gesloten. Dat is nu recent bijgestuurd en nationale bevoegdheid geworden. En de derde moeilijkheid was dat men een legaal kader creëerde, maar alleen voor mensen met papieren of uit de Europese Unie. Illegale sekswerkers kwamen helemaal in de verdomhoek en kregen het slechter dan vroeger, toen er een gedoogbeleid was.
Het probleem was ook dat de Nederlandse prostituees geen belasting wilden gaan betalen.
Vermeulen: Een moeilijk punt. Niemand betaalt graag belasting, en zeker niet als je vroeger nooit iets moeten betalen hebt. Enkele jaren geleden heeft de Nederlandse fiscus het opting-in systeem gelanceerd. Als je voor dat model kiest, ben je officieel in loondienst, maar je werkgever moet minder patronale lasten betalen dan voor gewone werknemers. Wij doen in feite hetzelfde met de dienstencheques.
Ik ijver niet voor het recht op seks, laat staan voor een oversekste maatschappij, maar juist tegen de uitwassen die het gevolg zijn van de criminalisering van de hele sector.
Dus sekscheques?
Vermeulen: Dat heb ik niet gezegd. Maar een systeem zoals die opting-in is het onderzoeken waard, want het maakt arbeid legaal en uitbuiting onmogelijk.
België zit met zijn gedoogbeleid tussen het Nederlandse en het Zweedse model. Ik las onlangs dat er ruim 23.000 prostituees zijn, waarvan 10 à 15 procent gedwongen zou zijn.
Vermeulen: Dat is zeker overdreven. Ik heb dat ook in een interview gelezen, op basis van politiegegevens, en ik heb nagevraagd waarop die cijfers gebaseerd zijn. Op niets, zo blijkt. Dat is leugenachtige informatie. Het Belgische systeem heeft één groot voordeel: prostitutie zelf is legaal. Er is een grote tolerantie voor sekswerk. Maar toch is het hypocriet om iedereen strafbaar te stellen die met de organisatie ervan te maken heeft. Een goede organisatie laat juist toe de uitwassen te bestrijden. En dat doe je door een strikte scheiding tussen de bonafide en de malafide markt. Ik ken hier ondernemers genoeg die correct willen werken in de seksindustrie.
U stelt voor om hen een keurmerk toe te kennen: ISO 69?
Vermeulen: Grapje. ISO soixante-neuf bestaat niet. Maar een certificering zou inderdaad een voordeel zijn voor de prostituée, de uitbater én de klant. Iedereen zou weten waar zich aan te houden. Grosso modo heb je drie soorten certificering. Mensen met een bepaald beroep die hun diploma aan de muur hangen: ik voldoe aan de professionele eisen. Mensen die zich verenigen in een koepelvereniging, zoals de keurslagers…
Met een stempel op het vlees?
Vermeulen: Met een stempel op het vlees en een keurmerk op de vitrine. Maar ik ben nog meer gewonnen voor de derde soort: een keurmerk dat afgeleverd wordt door een onafhankelijke, professionele certificeringsinstantie. Zoals Vinçotte voor de liften, bijvoorbeeld. Of het BeCommerce label. En regelmatig wordt er gecontroleerd of je nog aan alle voorwaarden voldoet.
U somt een zeer gedetailleerde lijst van voorwaarden op: sekswerk moet vrijwillig zijn, enkel door volwassenen, enkel met all-in huurprijzen, een nette en veilige werkomgeving, de nodige verzekeringen, het recht op beschermde seks, terugbetaalde medische controle, zelfbeslissingsrecht tijdens menstruatie, het recht klanten te weigeren wanneer ze een SOA hebben…
Ik denk dat dat systeem kan werken. Werken met kwaliteitslabels is een vorm van zelfregulering en efficiënter dan het theoretische debat over legalisering. Het zal klanten oriënteren naar gecertificeerde seksbedrijven.
Twintig klanten per dag over je heen krijgen, zelfs al is het vrijwillig, lijkt toch niet erg gezond?
Vermeulen: Ik heb daar nog geen onderzoek naar gezien, maar twintig lijkt mij problematisch. Bij mijn normen staat ook: geen excessieve werkdagen. Als een werknemer verplicht wordt twintig uur per dag te werken, is dat ook een inbreuk.
Op gespecialiseerde websites worden individuele prostituées nu al gekeurd zoals restaurants: ze krijgen punten of sterren.
Vermeulen: Ik ben daar absoluut niet voor. Maar moeten wij daarom sekswerk verbieden om morele of paternalistische redenen? Dan is dit interview overbodig. Nogmaals: ik ijver niet voor het recht op seks, laat staan voor een oversekste maatschappij, maar juist tegen de uitwassen die het gevolg zijn van de criminalisering van de hele sector.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
