Wat weten de politie en de overheid over uw handel en wandel, drie jaar na de aanslagen in Brussel? ‘Het is jammer dat een mensenrechtenvriendelijke stad zoals Gent domweg het voorbeeld van Antwerpen is gevolgd’, zegt privacyexpert Paul De Hert.
Op 22 maart zal het drie jaar geleden zijn dat ons land werd opgeschrikt door terroristische aanslagen in Zaventem en het metrostation Maalbeek. Ons denken over veiligheid en privacy is sindsdien sterk veranderd. ‘Europa gaat volwassener om met zulke aanslagen dan de Verenigde Staten’, vertelt professor Paul De Hert, expert in privacy, strafrecht en mensenrechten (VUB). ‘Dat land is na 9/11 in een kramp geschoten.’ Toch is ook bij ons, zo zegt hij, een aantal ‘weinig zinvolle’ voorstellen wet geworden. Hij verwijst om te beginnen naar onze identiteitskaarten: die krijgen vanaf volgende maand vingerafdrukken, ondanks negatieve adviezen van de Gegevensbeschermingsautoriteit.
De Belgische politie en magistratuur zijn fundamenteel lui. Ze willen alleen maar zo veel mogelijk data.
Paul De Hert: We hebben ons laten rollen, wellicht in de eerste plaats omdat we Jan Jambon (N-VA), die als minister van Binnenlandse Zaken bevoegd was voor de wetswijziging, zo sympathiek vonden.
Wat zijn uw bezwaren?
De Hert: Mijn eerste bezwaar is symbolisch. Vingerafdrukken nemen is iets stigmatiserends, iets dat je met criminelen en verdachten doet. Een hele bevolking ertoe verplichten is niet onschuldig. Het is alsof je elke burger als een potentiële crimineel beschouwt.
Minister Jambon wilde naar eigen zeggen de identiteitsfraude terugdringen.
De Hert: Op onze identiteitskaart stáát al een foto, een biometrisch element waarmee je iemands identiteit almaar accurater kunt controleren. Daar nog een tweede element aan toevoegen is typisch politiedenken: haar natte droom is een zo volledig mogelijke databank, zonder veel wettelijke beperkingen. Er zijn ook fundamentele technische bezwaren: niets garandeert dat fraudeurs je vingerafdrukken niet zullen kunnen uitlezen. Identiteitsfraude wordt door deze wetswijziging dus nog gemakkelijker gemaakt.
De vingerafdrukken worden niet in een databank bewaard, klinkt het.
De Hert: Ik hecht meer geloof aan een bekend spreekwoord: je moet de kat niet bij de melk zetten.
Onder Michel I werd ook een nieuwe camerawet aangenomen. Dankzij die wet mag de politie gebruikmaken van bodycams, drones met camera’s en vooral een cameraschild, gevormd door meer dan 1000 ANPR-camera’s die nummerplaten kunnen lezen.
De Hert: Ook die wet is een kwalijke zaak. Ik zie ze als een sluitstuk van een evolutie die al veel langer gaande is. De politieke weerstand is twintig jaar geleden voor het eerst gebroken toen Louis Tobback (SP.A) Leuven vol camera’s ging hangen. Voor de volgende mijlpaal was Bart Somers (Open VLD) verantwoordelijk, de Mechelse burgemeester die zich een ANPR-pionier mag noemen. Als een liberaal zijn stad omtovert tot een surveillance society, wordt het voor een liberale staatssecretaris voor Privacy (Philippe De Backer, nvdr) bijzonder moeilijk om zich te verzetten tegen een wet die het hele land aan dat systeem onderwerpt. Somers en zijn korpschef Yves Bogaerts zijn verantwoordelijk voor de wildgroei van ANPR-camera’s in dit land. Het gevolg is dat de politie over een systeem beschikt dat op elk moment weet waar ik ben.
Staat er in de camerawet één bepaling die de vrijheid van de politie inperkt? Die wet is onleesbaar, ik kan het dus niet met zekerheid zeggen. Wél is heel duidelijk dat ze dronegebruik versoepelt, het ANPR-systeem centraliseert en de mogelijkheid creëert om daar artificiële intelligentie op los te laten. De massasurveillance wordt vandaag uitgerold in ons land, en wij worden gesust met de belofte dat de politie onze data alleen doelgericht zal gebruiken.
U gelooft dat niet?
De Hert: Er is reden tot wantrouwen. Als dit systeem alleen wordt gebruikt om terrorisme en zware criminaliteit te bestrijden, heb ik er geen probleem mee. Maar de grenzen worden natuurlijk alleen maar opgerekt. Waarom zou je er geen wegbelastingen mee innen of drugsgebruikers mee opsporen? Wees maar zeker dat de politie zich niet zal inhouden. In de praktijk beheert zij het systeem, en niet de overheid. Ik zou willen dat bijvoorbeeld de stad Antwerpen beheerder was van de ANPR-camera’s. Dat zou burgerorganisaties in staat stellen om over het cameragebruik te overleggen.
In principe vraagt Europa onze overheid ook om erover te waken dat bij de ontwikkeling van zulke technologie onze gegevens worden beschermd – de zogenoemde privacy by design. Dat is echt essentieel. Maar denkt u dat er al één drone is opgestegen met waarborgen voor onze privacy?
Waarom houdt de overheid daar geen rekening mee?
De Hert: Ze denkt veel te veel vanuit het perspectief van de politie. En die is niet geïnteresseerd in de balans tussen veiligheid en privacy of in democratisch beheerde surveillance. Bovendien, de Belgische politie en magistratuur zijn fundamenteel lui. Ze willen alleen maar zo veel mogelijk data. Om hen op hun wenken te bedienen hebben we een infrastructuur gecreëerd die hun luiheid alleen maar verder aanwakkert, en die een aanslag is op onze privacy.
We hebben een schoneluchtproject aangegrepen om de privacy van de burgers af te bouwen.
Het lijkt me een goed idee om politie en justitie niet te betrekken bij projecten rond de zogenoemde ‘ smart city‘, gezien alle digitale sporen die met zo’n stad gepaard gaan. Binnen de kortste keren zou je zo een ‘ big brother city‘ krijgen. Dat mechanisme zie je nu al in de praktijk. Kijk naar de lage-emissiezones. In Parijs houden ze auto’s die niet aan de uitstootnormen beantwoorden buiten door een sticker te verplichten. Bij ons hebben ze, met een verdachte gretigheid, overal APNR-camera’s gehangen. We hebben een schoneluchtproject aangegrepen om de privacy van de burgers af te bouwen. Het is jammer dat een mensenrechtenvriendelijke stad zoals Gent domweg het voorbeeld van Antwerpen is gevolgd.
In de VS wordt al volop gebruikgemaakt van predictive policing, een technologie die op basis van algoritmes voorspelt wie waar criminele feiten zal plegen. Vindt die technologie ook bij ons ingang?
De Hert: Ja. De theorie is natuurlijk bijzonder aantrekkelijk, omdat predictive policing tot een enorme rationalisering van politie-inspanningen zou kunnen leiden. Maar in de praktijk moet je er erg mee opletten.
Ik zat ooit in een debat van het VRT-programma Volt. Daar werd getoond hoe de politie in een Vlaams stadje omging met ANPR-camera’s. In het filmpje zag je twee agenten die frieten aan het eten waren in hun auto, tot ze plots ‘biep’ hoorden. Het systeem gaf aan dat de auto van iemand met een strafblad voorbijkwam. De agenten veegden de mayonaise van hun mond en reden erachteraan, zonder enige concrete aanleiding. Je moet een goede reden hebben voor je als agent mag handelen: reasonable cause heet dat. Dat hele idee dreigen we nu te verliezen.
LIGA VOOR MENSENRECHTEN LANCEERT PRIVACYAPP
‘Rij je regelmatig met de wagen?’, ‘Heb je een smartphone?’, ‘Hangen er camera’s bij jou op school of op het werk?’ Aan de hand van zulke vragen geeft een nieuwe app van de Liga voor Mensenrechten, die vandaag wordt gelanceerd, meer inzicht in wat de overheid en de politie over de burger weten.
Meer info: privacyapp.mensenrechten.be.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
