Poolse openbare omroep: schrikbeeld voor VRT?

Medewerkers van de VRT betogen donderdag tegen de Vlaamse regering en haar ‘afbraak’ en ‘offensief tegen de autonomie’ van de openbare omroep. Vaak wordt de Poolse openbare omroep TVP als nachtmerrie genoemd. Terecht?

‘Donald Tusk was een lafaard en blijft een lafaard. In 2014 liet hij zijn land in de steek om Europees president te worden, nu durft hij zich niet kandidaat te stellen voor de Poolse presidentsverkiezingen volgend jaar.’ Het is geen sneer uit een gefrustreerd opiniestuk of uit een obscuur pamflet, maar een citaat uit Wiadomosci, het journaal van de Poolse openbare omroep. Alsof Martine Tanghe of Wim De Vilder politici zouden uitschelden. Ondenkbaar in Vlaanderen, dagelijkse kost in Polen. Toen Tusk vorige week werd verkozen als voorzitter van de Europese Volkspartij, liet hij zich bitter ontvallen: ‘TVP heeft mijn publieke imago geruïneerd. En dat is één van de redenen waarom ik geen presidentskandidaat ben.”

Ze moeten beseffen dat wat zij brengen, niets met journalistiek te maken heeft.

Als journalistieke cheerleader voor de nationalistische regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ bereikt Wiadomosci dagelijks een miljoenenpubliek. De verwezenlijkingen van de regering worden breed uitgesmeerd, terwijl alles wat links of liberaal is verbaal gegeseld wordt. ‘Je kan niet anders dan zeggen dat TVP tot een propagandazender is verveld’, zegt professor Journalistiek Lukasz Szurminski van de universiteit van Warschau. Szurminski doet al langer onderzoek naar TVP en vooral naar het vlaggenschip Wiadomosci. Hij staaft zijn harde oordeel met een rist criteria: ‘Een selectie van onderwerpen die gunstig uitvallen voor de regering, veel meer tijd en positieve aandacht voor de regeringspartij dan voor de oppositie, eindeloze herhaling van citaten die de oppositie in een slecht daglicht stellen, het gebruik van een bipolair ‘wij versus zij’-verhaal.’

Eigen volk eerst

In de aanloop naar de verkiezingen van oktober 2019 was partijleider Jaroslaw Kaczynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ niet van het scherm weg te branden. Elk mogelijk onderwerp werd met een citaat uit een verkiezingstoespraak van Kaczynski opgesmukt. Professor Szurminski heeft geturfd: ‘Van alle oppositiepartijen samen werden 214 kandidaten opgevoerd, ‘Recht en Rechtvaardigheid’ kwam 450 keer aan het woord.’

Ook op de selectie van geïnterviewde specialisten heeft Wiadomosci een geheel eigen visie. Niet de gerenommeerde namen van de universiteit van Warschau geven duiding, maar vooral onbekende docenten uit kleinere instellingen in provinciesteden. De kleppers uit Warschau staan immers te boek als veelal links of liberaal. ‘Bovendien weigeren veel collega’s legitimiteit te geven aan de propaganda’, vult Szurminski aan. Ook journalisten van regeringskritische media zijn voor Wiadomosci geen spek voor de bek. Een steekproef van de geïnterviewden in de eerste week van februari leverde volgens het onderzoek van Szurminski ‘een staalkaart op van 31 geïnterviewden. Van hen behoorden er 21 tot regeringsvriendelijke media. De overige tien waren neutrale waarnemers. Niet één regeringskritische journalist kwam aan bod.’

Wij versus zij

Polen is geen dictatuur, verre van. Het land is een schoolvoorbeeld van een succesvolle vrije markteconomie in een stabiele democratie met een ruime waaier aan politieke partijen en media van alle gezindte. Pikant voorbeeld: Gazeta Wyborcza, de grootste kwaliteitskrant van het land en bijzonder kritisch tegenover de regering, wordt geleid door Jaroslaw Kurski, de broer van Jacek Kurski die voorzitter is van TVP. De broederstrijd is symptomatisch voor een Polen dat radicaal gepolariseerd is.

De openbare omroep doet weinig moeite om die polarisering tegen te gaan, integendeel. Grote chef Jacek Kurski zei in een interview: ‘Kijkend naar die vreselijke oppositietaal in veruit de meeste media, naar dat dagelijkse inhakken op ‘Recht en Rechtvaardigheid’, kriebelt het om dat toch een béétje te compenseren.’ Volgens professor Szurminski is dat een regelrechte inbreuk op de omroepwet die TVP verplicht tot ‘pluralistisch, objectief, onafhankelijk, innovatief en kwaliteitsvol nieuws.’

Bijwijlen wordt het wij-zij akelig concreet. Neem de moord op Pawel Adamowicz, burgemeester van Gdansk, begin dit jaar. Tijdens een publieke bijeenkomst stak een messenzwaaier de burgemeester neer. Volgens de regeringsvriendelijke media was dat een daad van een geïsoleerde gek. Het liberale kamp echter wees Wiadomosci met de vinger omdat de niet aflatende laster over corruptie van Adamowicz het pad voor de moord kon effenen.

Ook de aanhangers van de oppositie zijn niet altijd doetjes. Zo belaagde begin februari een menigte de wagen van journaliste Magdalena Ogorek toen die van TVP huiswaarts wou rijden. De boze betogers verweten de journaliste dat ze enkel leugens vertelt. Haar wagen werd bespuwd en met stickers beplakt. Zoals te verwachten viel, nam Wiadomosci het daags erna in alle heftigheid op voor ‘de persvrijheid’ en de onfortuinlijke collega.

Succesvolle tv

De Poolse televisie komt van ver. Tijdens het communisme was het nieuwsbulletin Dziennik Telewizyjny een gortdroge opsomming van al dan niet correcte feiten, verstrekt door een humorloze presentatrice aan een grauwe lessenaar. Bij de val van het communisme in 1989 moest het nagelnieuwe Wiadomosci de Poolse journalistiek het nieuwe, vrije tijdperk binnenloodsen. En dat lukte best goed, tot nu, zegt professor Szurminski: ‘Er waren vroeger wel oprispingen van subjectieve journalistiek maar in de dertig jaar van publieke omroep was er nooit zo’n bevooroordeeld nieuws en evenmin zo’n keihard gevecht tegen de politieke oppositie als nu.’

‘Recht en Rechtvaardigheid’ is erin geslaagd TVP en Wiadomosci te onderwerpen. De oude rotten die niet mee wilden in de pro-nationalistische marsrichting, werden aan de deur gezet en vervangen door jonge, meer manipuleerbare krachten. Maar terwijl in Vlaanderen de socialistische vakbond ACOD en SP.A-politica Katia Segers dezer dagen de geplande besparingen zien als een ‘beleid van kortwieken van de VRT tot een kleine, irrelevante zender’, deed ‘Recht en Rechtvaardigheid’ net het omgekeerde. ‘De regering investeert massaal veel geld in TVP’, zegt Szurminski. De omroep voelt zich kiplekker en scoort prima. Polen zitten massaal aan de buis gekluisterd voor successeries van eigen bodem zoals ‘Klan’ (‘Familie’) of ‘Vader Mateusz’ (over een priester-detective) en ingevoerde succesformats zoals ‘The Voice’ of ‘Boer zoekt vrouw’.

Ook de nieuwsdienst zit ruim in de kleren. Reporters vliegen naar verre buitenlanden, her en der zit een vaste correspondent en in eigen land heeft TVP veel reporters ter plaatse. De presentatoren Michal Adamczyk, Danuta Holecka en Edyta Lewandowska zijn heuse sterren en verdienen naar verluidt bijna tienduizend euro per maand. Het is dan ook moeilijk bijten in de politieke hand die zo genereus voedt. Professor Szurminski is streng: ‘Ze moeten beseffen dat wat zij brengen, niets met journalistiek te maken heeft. Ze breken alle deontologische codes.’