318 keer gebruikte de politie vorig jaar pepperspray. Een verdubbeling tegenover 2018 en het hoogste aantal in jaren.
Alle politiediensten samen maakten vorig jaar melding van in totaal 415 spuit- en schietincidenten. Dat is het hoogste aantal in de laatste vijf jaar. In 2020 ging het nog om 360 incidenten, in 2018 om 231. Dat blijkt uit een antwoord van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) op een parlementaire vraag van Groen-Kamerlid Eva Platteau.
318 van die 415 meldingen slaan op het gebruik van pepperspray. De inzet van dat middel stijgt al enkele jaren. In 2020 ging het nog om 281 keer, in 2018 om 153, of ruim de helft minder dan vorig jaar.
De meldingen van schietincidenten met een dienstwapen zitten met drie stuks dan weer op het laagste niveau in de afgelopen vier jaar. Daartegenover staat het groeiende gebruik van de taser (6) en het FN 303-wapen (19), een zogenaamd minder dodelijk wapen dat rubberen kogels afvuurt.
Meldingsplicht
Bij de politie valt te horen dat het uitkijken is geblazen met analyses op basis van statistieken. Een woordvoerder zegt dat vorig jaar een interne brief werd rondgestuurd om de korpschefs te herinneren aan de meldingsplicht van het gebruik van geweld en wapens. ‘Een deel van de verklaring kan dus zijn dat het niet gaat om een feitelijke stijging van het aantal incidenten, maar om een stijging van het aantal meldingen.’
Niettemin zat het gebruik van pepperspray in de jaren vóór de herinneringsbrief al in de lift, zo blijkt uit de cijfers. Volgens Nils Duquet, directeur bij het Vlaams Vredesinstituut, kunnen we dus wel degelijk conclusies trekken. ‘Het lijkt erop dat de politie vaker naar niet-dodelijke wapens grijpt.’
Zou het politieoptreden tijdens de bijwijlen grimmige coronamarsen van vorig jaar meespelen? Ook die verklaring vormt slechts een deel van de puzzel. Slechts 22 procent van de meldingen kaderen binnen ordediensten tijdens manifestaties of voetbalwedstrijden, klinkt het bij de politie. ‘In het merendeel van de gemelde gevallen werd een spray dus gebruikt tijdens een niet-geplande tussenkomst.’
Volgens de politie zijn de richtlijnen voor het gebruik van pepperspray ongewijzigd gebleven. ‘Het uitgangspunt blijft dat het gebruik van geweld proportioneel moet zijn. De keuze voor het middel gebeurt steeds op basis van een ad hoc operationele risicoanalyse.’ Zo is de context belangrijk: in een afgesloten ruimte zoals een metrostel of vliegtuig is het gebruik van pepperspray niet aangewezen.
Is het dan geen goede zaak dat de politie steeds meer gebruikmaakt van niet-dodelijke wapens? ‘Uiteraard is dat beter’, zegt Nils Duquet. ‘Alleen moeten we oppassen dat agenten niet sneller een wapen gebruiken net omdát het niet dodelijk is.’
Het gebruik van dwang moet steeds proportioneel toegepast worden en moet het laatste redmiddel zijn.
Amper onderzoek
Het is in elk geval opmerkelijk dat de politie zelf wijst op een mogelijke onderrapportering in het verleden. Nochtans is er behoefte aan het strikt naleven van de meldingsplicht zodat elk gebruik van politiewapens nadien ook kan worden geëvalueerd, zegt Duquet.
Dat zegt ook professor criminologie Antoinette Verhage (UGent). ‘Internationaal onderzoek toont aan dat België niet goed scoort op het vlak van kwaliteitsvolle systematische informatieverzameling’, zegt ze. ‘Dat is uiterst problematisch voor een thema met zo’n belangrijke impact.’
Verhage zegt dat politiekorpsen tot nu toe veelal eigen invullingen geven aan het verplichte papierwerk. Dat blijkt ook uit het antwoord van minister Verlinden. ‘De algemene inspectie kan alleen maar vaststellen dat de fiches, verslagen en andere nota’s die haar bereiken verscheiden zijn: van een omstandige verklaring in het kader van een werkongeval tot een eenvoudige e-mail van enkele lijnen.’
Bovendien wijst Kamerlid Eva Platteau erop dat de algemene inspectie tot op heden één onderzoek opstartte naar aanleiding van een melding van een geweldincident. ‘Niet alleen lijkt het erop dat er te weinig wordt gemeld,’ zegt ze, ‘er wordt ook bijna niet onderzocht of het gebruik van geweld terecht was.’
Verlinden pleit alvast voor systematische meldingen van álle gebruik van dwangmiddelen. ‘Het gebruik van dwang moet steeds proportioneel toegepast worden en moet het laatste redmiddel zijn.’
Maar er is ook behoefte aan een bredere vorming, denkt Duquet. ‘Er moeten veel meer trainingen komen in het kader van geïntegreerde geweldbeheersing, waar agenten niet alleen leren schieten, maar ook leren nadenken over welke reactie optimaal is in welke situatie.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier