Pleidooi voor cultuurbeleid als politieke prioriteit

Op weg naar 25 mei moet cultuur terug promoveren naar de top van de prioriteiten, weg uit de schaduw van de bescheidenheid, schrijft Bert Anciaux (SP.A).

Er blijven weinig superlatieven over om het belang van de komende verkiezingen te beklemtonen. Daarbij defileert de economie als tragische heldentenor op het voorplan. De hegemonie van het structurele crisisdenken laat weinig plaats voor andere acteurs. Die vind je hoogstens in het koor, als decorstuk of als ondergeschikte intrige. Begrijpelijk. Meer dan ooit gaat de liefde van de mens via z’n portemonnee. Een koppig bewijs van Marx’ grote gelijk, ook al steunt zijn leer op een analyse van de 19^de eeuw en is die nog in weinig vergelijkbaar met onze samenleving, nu een decennia gevorderd in de 21^ste eeuw. Toch geven zelfs economen toe dat het materiële nooit ontsnapt aan meer vluchtige dimensies. Die noemen ze dan psychologisch of sociologisch, als onvatbare determinanten. Laat me in deze tribune juist daarvoor aandacht en zelfs prioriteit vragen. Niet om het sociaaleconomische te miskennen, eerder in tegendeel. Juist om meer slagkracht te geven aan hard klinkende materiële doelstellingen die streven naar meer gelijke kansen, eerlijke verdeling en een bewuste solidariteit. Daarvoor klopt nu eenmaal mijn hart.

In hun cultuur vinden mensen en gemeenschappen hun essentie, nl. zichzelf. Steeds opnieuw, de voeten in het verleden, het hart en verstand voor het nu en straks. Deze stelling dreigt meteen met een instrumentalisering: het herleiden van de kunsten, het sociaal-cultureel werk en het erfgoed, tot nuttige en creatieve drivers voor meer welzijn. Zeker, cultuur draagt deze bruikbaarheid in grote mate, ook in economische dimensies, maar overstijgt con brio zijn waarde als middel tot beter. Het behoeft geen microscoop om deze bindende en scheppende kracht te ontwaren. De praktijk bewijst voortdurend hoe activerend en enthousiasmerend cultuur zich ontwikkelt op podia, in galerijen en musea, boeken en films, als sociaal-artistieke speler in buurten, educatieve trajecten, in het bloeiende verenigingsleven en zijn vele sociaal-culturele en amateurkunstenplekken. Het swingt in honderden cultuurhuizen, cultuurcentra en bibliotheken als pleisterplaats en de dynamiek van erfgoedprojecten. Vlaanderen leeft, veel meer dan deze slogan ooit verhoopte.

Mogen politiek en beleid zich hierbij op de borst roffelen? Ja, ondanks de bescheidenheid van overheidsbemoeienissen, verdient de Vlaamse aanpak heel duidelijk erkentelijkheid. Het jarenlang creëren van voorwaarden, de stimuli voor inhoudelijke en methodische vernieuwing, het hameren op het belang van brede en diverse kwaliteit verbonden aan een dito participatie en zoveel meer. Ze legden meer dan een humuslaag waar vele burgers zich heerlijk konden ontwikkelen, als makers en smakers, in wisselende intensiteit en zeer gedifferentieerde praktijken.

De Vlaamse overheid maakte zich vaak sterk om deze immateriële doelstellingen met kracht te poneren en om te zetten in beleid en centen. Met spijt observeerde ik de voorbije jaren hierover veel terughoudendheid, meer dan kan worden verklaard door een financiële recessie. Blijkbaar moest de cultuurbegroting boeten omwille van een eerdere inhaaloperatie? Te weinig hoorde ik Vlaamse beleidsmakers, ongeacht hun politieke kleur, met overtuiging en zelfzekerheid pleiten voor meer centen, meer aandacht en vooral meer betrokkenheid. Cultuur belandde op de achterbank of in de EHBO-trommel; weliswaar noodzakelijk maar zonder veel dagelijkse aandacht, laat staan affectie.

Cultuur lijdt onder een stiefmoederlijk regime. Het verkrampt en stokt. De sector toonde zich amper militant, de schaarste fnuikte blijkbaar de balorigheid en vrankheid. Angst om te verliezen overstemde een krachtdadig protest. Zo leek het of de voorbije jaren hoogstens een frons veroorzaakten, terwijl de zorgvuldig opgebouwde inhaaloperatie systematisch smolt als de noordelijke ijskap.

Met deze tribune roep ik mijn politieke collega’s op tot een tegenbeweging. Op weg naar 25 mei moet cultuur terug promoveren naar de top van de prioriteiten, weg uit de schaduw van de bescheidenheid. Geen tegengewicht voor de sociaaleconomische mantra, wel een noodzakelijke en zelfs voorwaardelijke aanvulling ervan. Cultuur, in zijn volle breedte en diepte, in zijn vele dimensies en vooral zijn hoopvolle kracht, verdient deze promotie. Onze samenleving noodt ze.

Geef dat levendige maar soms frêle werkveld, in al z’n maten en gewichten, terug de zuurstof om volop te bewegen, te kleuren binnen en buiten de lijntjes en het heerlijk bont te maken. Daarvoor zijn uiteraard meer middelen nodig, ook al drommen er donkere besparingswolken. Een visionaire overheid gebruikt deze domper niet om cultuur te versmoren, want zo fnuiken vitaliteit, veerkracht en creativiteit van een hele samenleving.

Maak van die Vlaamse steden terug vrijplaatsen waar kunstenaars in volle vrijheid hun ding kunnen doen, waar ateliers ter beschikking worden gesteld van beeldende kunst en dans. Laat in elke wijk van Vlaanderen een sociaal-artistiek project mensen verenigen en de kracht geven vol overtuiging hun buurt weer levendig te maken. Geef de federaties de nodige ondersteuning om de duizend schone lokale zelforganisaties op basis van etnisch-culturele identiteit nieuwe impulsen te geven voor meer respect en samenwerking. Laat die tientallen circusgezelschappen de mensen terug een glimlach geven en veel goesting in creativiteit. Toon respect voor de duizenden sociaal-culturele verenigingen die schitterende bouwwerken smeden met menselijk cement. Ondersteun de honderdduizenden vrijwilligers binnen erfgoed, die de mooie verhalen van vroeger kneden naar toekomstdromen vol perspectief.

Eén euro binnen cultuur kan zoveel meer in beweging brengen dan duizend euro binnen openbare werken of economie. Een euro voor kunsten of erfgoed zorgt voor een veelvoud aan vrije kracht en ontvoogding dan honderd euro binnen zwaar gestructureerde sectoren. De opgewekte joy de vivre kan zoveel engagement doen ontstaan. Zeker wanneer de middelen schaars zijn, zorgt cultuur voor een enorme meerwaarde.

Meer middelen zullen echter niet volstaan. Als straks de winnaars zich verzamelen voor het smeden van een regeerakkoord, dan hoop ik dat cultuur een brandpunt wordt voor de Vlaamse regering, met gedurfde keuzes, een groot hart en veel respect voor wat leeft, beeft en beweegt in die prachtige sector. Ze zijn als krokussen, die ook in barre koude koppig drummen om zich in volle glorie te tonen, herauten van de lente.