In het nieuwe IPCC-rapport over de impact van klimaatverandering op de oceanen wordt gewaarschuwd voor verschillende kantelpunten die grote gevolgen kunnen hebben voor de aarde. Professor Nathan Bindoff neemt de waarschuwingen door: ‘Deze processen kunnen mogelijk nooit meer ongedaan gemaakt worden.’
De stilte is ongemakkelijk. De blikken van de wetenschappers zijn vastberaden. De kernleden van het klimaatpanel IPCC presenteerden woensdag het laatste deel van hun drieluik. Na het onthutsende 1,5 graden-rapport en het rapport over de impact van klimaatverandering op land, waren nu de oceanen en bevroren delen van de wereld aan de beurt.
Het Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate (SROCC) laat er geen twijfel over groeien: de oceanen zijn in gevaar. Het kantelpunt is bereikt. Maar wat betekent dat? Knack vroeg het aan prof. Nathan Bindoff, University of Tasmania and CSIRO, Australië.
‘Kantelpunten zijn momenten waarop een bepaalde staat overgaat in een andere staat,’ begint Bindoff. Zoals wanneer het smelten van het poolijs is ingezet, of wanneer de oceanen dermate opwarmen dat het koraal sterft. ‘Het probleem met kantelpunten,’ gaat Bindoff verder, ‘is dat ze vaak onomkeerbaar zijn.’
‘Een voorbeeld is de verzuring van de oceanen. We zien nu een sterke daling van de pH-waarde van de oceanen. (Doordat oceanen CO2 absorberen, verzuren ze, nvdr.). Zo zijn we van een stabiele zuurtegraad in het water verschoven naar een veranderende zuurtegraad. Die verschuiving is één kantelpunt.’
‘Als je een koraal of een schelpdier bent, verloopt je groei vanaf nu fragieler. In plaats van dik, sterk koraal, krijgen we nu dun en fragiel koraal. Bovendien lost het afgestorven koraal sneller op dan voordien.’
Verwarming
Bovendien vangen oceanen niet alleen CO2 op, tot hiertoe hebben oceanen ook 90% van de opwarming van de aarde opgenomen. ‘Oceanen kunnen enorme hoeveelheden hitte opvangen,’ verduidelijk Bindoff de veerkracht van de oceanen, ‘Ze kunnen zelfs 5 tot 7 keer meer warmte opnemen dan ze tot hiertoe al gedaan hebben.’
Maar door deze hitteopslag zijn de oceanen verbonden aan opwarming voor een lange tijd. ‘Het zal 200 jaar duren voordat de oceanen weer van die hitte af geraken en de temperatuur hersteld is.’
We hebben het oude patroon verlaten en verruild voor een nieuw patroon. Onderwater hittegolven komen nu dubbel zo vaak voor.’
Bovendien bereiken we ook hier een kantelpunt doordat het aantal onderwaterhittegolven verdubbeld is, wat onder andere resulteert in verbleking en afsterven van koraal. ‘We hebben het oude patroon verlaten en verruild voor een nieuw patroon,’ bevestigt Bindoff, ‘Onderwater hittegolven komen nu dubbel zo vaak voor.’
Die veranderingen in de oceaan laten hun sporen na op de oceaanbewoners. Een derde kantelpunt zien we bij de vispopulatie. ‘Vissen beginnen anders te bewegen,’ licht Bindoff toe, ‘Vissen zijn beginnen te migreren van de tropische regio’s weg naar de polen toe. Een dramatische verandering.’
Vismigratie leidt tot minder visvangst, en vooral in die gemeenschappen die het al economisch moeilijk hebben te overleven. Minder visvangst leidt tot honger, alsook tot conflict, en beiden leiden tot migratie die ook op de deur klopt van landen die niet meteen aan de oceanen gelegen zijn.
Stijgende zeespiegel
Een ander dramatisch kantelpunt waarop we nu staan heeft te maken met instabiliteit van de ijsplaten op zee, met een enorme impact op de toekomstige zeespiegel. ‘Denk aan Groenland of Antarctica,’ zegt Bindoff. De opwarmende oceanen doen Antarctica smelten. ‘En Antarctica is zodanig gevormd dat eens het begint te smelten, de dooi zich voor lange tijd kan doorzetten. Wat de zeespiegel zal doen stijgen.’
Tegen 2100 zal de zeespiegel met 1 meter stijgen, en tegen 2300 met meer dan 5 meter. Zelfs bij een beperking van de broeikasgasuitstoot en opwarming van de aarde tot 2 graden, zal de zeespiegel nog steeds 30 tot 60 cm stijgen tegen 2100.
Als je weet dat er bijna 2 miljard mensen aan de kust wonen wereldwijd, zal het je niet verbazen deze stijging miljoenen mensen op de vlucht zal drijven en triljoenen dollars aan schade zal veroorzaken.
Maar dat is niet alles. Het grote gevaar in dit kantelpunt schuilt hem in de onzekerheid. ‘Het heikele van deze situatie is dat we niet weten of we eigenlijk al op dit kantelmoment zijn aangekomen. We kunnen onszelf dus de vraag stellen of we eigenlijk al zijn aanbeland op het moment waarop we ons hebben verbonden aan deze mate van stijgende zeespiegels,’ zegt Bindoff. ‘Als dat zo is, is er weinig wat we kunnen doen om het tegen te gaan.’
Paradigmashift
De impact van het smeltende zee-ijs is zelfs groter dan de wetenschappers gedacht hadden. ‘We dachten dat de stijgende zeespiegels voornamelijk veroorzaakt werden door de opwarming van de oceanen. (Warmer water zet uit, waardoor de zeespiegel stijgt, nvdr.). Maar nu denken we dat meer dan de helft van de stijging van de zeespiegel veroorzaakt is door het smelten van ijs, zoals zee-ijs en gletsjers. Ook dat is een kantelpunt, maar dan in ons denken,’ zegt Bindoff. ‘Bovendien verloopt het smelten van Antarctica steeds sneller.’
Het heikele van deze situatie is dat we niet weten of we eigenlijk al op dit kantelmoment zijn aangekomen.
Ook andere processen schakelen een tandje bij. ‘Al de processen die ik hierboven vermeld, neigen agressief van de ene status in de andere over te gaan. Ze versnellen. En erger, het probleem met kantelpunten is dat ze onomkeerbaar zijn.’
Terug naar het zee-ijs van Antarctica. ‘Het Arctische zee-ijs is snel aan het krimpen,’ gaat Bindoff verder, ‘We zullen een punt bereiken waarop er tijdens de zomer geen zee-ijs meer is in Antarctica.’ Al is dit proces volgens de wetenschapper wel omkeerbaar. ‘Zodra de planeet en de oceanen koelen, kan er terug zee-ijs gevormd worden.’ Al blijft de vraag wanneer de aarde weer gaat koelen, aangezien we jaar na jaar hitterecords breken, en de globale broeikasgastuitstoot blijft stijgen.
Geen weg terug
Blijven er de andere processen over die onder geen enkel beding om te keren zijn. ‘Eens we de kantelpunten bereikt hebben van de opwarming en verzuring van de aarde, alsook van het smelten van Antarctica, is er mogelijks geen weg terug,’ zegt Bindoff. ‘Zelfs in de toekomst waar we de uitstoot van broeikasgassen hebben teruggedrongen en de samenstelling van de atmosfeer hebben gestabiliseerd, kunnen deze processen mogelijks nooit meer ongedaan gemaakt worden.’
Er zijn twee manieren om deze kantelpunten niet te bereiken of op z’n minst de gevolgen ervan te beperken. ‘Je kan klimaatverandering behandelen door het probleem achteraf te herstellen, of door een andere keuze te maken in onze emissies,’ zegt Bindoff.
Met het eerste verwijst hij naar geo-engineering. Zo zijn er wetenschappers die pleiten om de aarde kunstmatig te koelen. ‘Je zou spiegels in de ruimte kunnen plaatsen die het zonlicht weerkaatsen en zo de planeet koelen,’ zegt Bindoff, ‘maar daarmee los je het probleem van verzuring nog niet op. Bovendien zijn het ingrijpende interventies in de natuur, met risicovolle neveneffecten, een hoge kost, en die veel tijd en inspanning zullen kosten.’
Vandaar dat het rapport pleit voor het reduceren van emissies, hoewel de wereld afstevent op het hoge-emissiescenario zoals beschreven in het rapport. ‘Maar als we kiezen voor het lage-emissiescenario, kunnen we de negatieve gevolgen verminderen,’ besluit Bindoff.
De BLUE COP
De kop is eraf, de klimaatverandering in de oceanen is ingezet. Het IPCC pleit voor een drastische terugdringing van de uitstoot van broeikasgassen om alsnog de ergste schade in te perken. Als wetenschappers leveren ze bewijs en oplossingen; nu is het aan de politici. Al bevestigt Bindoff dat we hiervoor meer succesvol beleid nodig hebben.
De hoop is gericht op de klimaatconferentie COP25 in Chili, die BLUE COP wordt genoemd omdat daar de oceanen op de voorgrond moeten worden gezet. Al wringt daar mogelijk het schoentje. Vorig jaar werd de COP24 in Polen ook voorafgegaan door een onthutsend rapport van het IPCC waarin de gevolgen van een 1,5 graden opwarming nauwkeurig werden uiteengezet. Het rapport ging naar de toenmalige COP als een schreeuw om verandering. Een oproep tot meer ambitie en daadkracht.
Helaas, de invloed van enkele olieproducerende landen heeft het 1,5 graden-rapport toen gereduceerd tot een voetnoot in de COP24 notities. Een aanbeveling in plaats van een aanmaning.
Ook dit jaar was Saoedi-Arabië volgens AFP eropuit om het rapport te dwarsbomen. Na 3 dagen beraadslagen van het IPCC bleef de grootste olie-exporteur van de wereld de wetenschappelijkheid van het document in twijfel trekken. Na uren gebakkelei konden andere landen uiteindelijk de druk opvoeren zodat wij 25 september alsnog het nieuwe IPCC-rapport ontvingen. Of dit kunstje op de COP25 herhaald zal worden, en of de ambities van de BLUE COP zich zullen kunnen waarmaken, valt dus nog te bezien.
Ondanks de ingezette veranderingen en de bereikte kantelpunten blijf Bindoff hoopvol. ‘Ik hoop dat we veranderingen kunnen teweegbrengen die de negatieve impact (van klimaatverandering op de oceanen, nvdr.) zal verminderen. Als burger, als individu, heb ik nog steeds hoop’, besluit hij met een zachte lach.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
