Klimaattop van Katowice: is het nog niet te laat?

In de aanloop naar de wereldwijde klimaatconferentie van Katowice, die vandaag van start gaat, drukten belangrijke klimaatrapporten ons opnieuw met de neus op de feiten. Zal de klimaattop het tij nog kunnen keren?

2018 was onomwonden het jaar waarin we de klimaatverandering zoals nooit tevoren voor onze ogen hebben zien afspelen. Een ongeziene droogte in eigen land, apocalyptische regenval en overstromingen in de rest van Europa en de zwaarste bosbranden ooit in de Verenigde Staten. Welkom in een wereld die nu al gemiddeld 1 graad Celsius warmer is dan het pre-industriële tijdperk.

De tikkende klimaatklok zal meer dan ooit hoorbaar zijn op de 24ste sessie (COP24) van de conferentie over de klimaatverandering van de Verenigde Naties in het Poolse Katowice van 2 tot 14 december.

1. Wat is het doel van de klimaattop van Katowice?

De belangrijkste taak van de klimaattop in Katowice is om de engagementen die opgesteld zijn tijdens de historische Klimaatconferentie van Parijs in december 2015, die in 2020 in werking treden, op een eerlijke en rechtvaardige manier maatschappelijk operationeel te laten worden in een zogenaamde Rulebook. Met andere woorden, Katowice moet een praktische invulling aan het akkoord van Parijs geven.

Concreet gaat het over een drastische vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en steun aan ontwikkelingslanden door technologische en financiële steun.

Een ander doel van Katowice zijn de klimaatambities op te krikken en sneller in te voeren dan 2020. Dat komt er op vraag van Fiji dat de effecten van de klimaatverandering sneller dan andere landen ziet gebeuren.

2. Is het nog niet te laat?

Wetenschappers benadrukken steeds dat het nog niet te laat is, maar de tijd dringt. Niet alleen de natuur zelf komt (letterlijk) in opstand, ook allerlei klimaatrapporten laten steeds duidelijker de alarmbel klinken. We zijn immers verre van goed bezig.

Het meest recente rapport van het VN-klimaatpanel (IPCC) schrijft dat de wereld nog maar minder dan 12 jaar heeft om zijn zaakjes op orde te stellen wat betreft de reductie van de uitstoot van CO2 om onder een opwarming van 1,5 graden Celsius te blijven tegen 2100. We kunnen wel nog de 2 graden halen, maar dan moeten de inspanningen verdrievoudigd worden, voor 1,5 graad is dat al vervijfvoudigd. Het ambitieniveau van Parijs is volgens het VN-klimaatpanel slechts haalbaar als er tegen 2050 wereldwijd geen netto-uitstoot meer is. Doen we dat niet, dan zijn we op weg naar een opwarming van 3 tot zelfs 4 graden Celsius tegen het einde van deze eeuw.

Dat we niet goed bezig zijn, blijkt ook uit het feit dat de CO2 in 2017 voor het eerst in vier jaar opnieuw gestegen te zijn. Daarnaast namen vorig jaar ook de concentraties methaan (CH4) en stikstofdioxide (N20) toe. Oorzaak is de economische groei, terwijl de nationale inspanningen om de CO2-uitstoot te beperken gefaald hebben. Voorts blijkt met CFC-11 ook een van de industriële CFK’s (chloorfluorkoolstofverbindingen) opnieuw aan een opmars bezig, ondanks een internationaal moratorium op de productie ervan. Voorlopig is er nog geen duidelijke verklaring voor de toename. De meest waarschijnlijke uitleg is dat de stof, die ook schadelijk is voor de ozonlaag, nog altijd geproduceerd wordt in het oosten van Azië.

En last but not least blijkt uit een rapport van het World Wide Fund (WWF) dat er tussen 1970 en 2014 een globale daling is van 60 procent van de populatie van wilde dieren.

Als deze rapporten niet voldoende zijn als wake-upcall, dan zal het binnenkort misschien écht te laat zijn.

3. Hoe zijn de slaagkansen?

De onderhandelingen in de aanloop naar de klimaattop zien er niet veelbelovend uit. De ontwikkelde landen tonen weinig bezorgdheid voor de ontwikkelingslanden, hoewel de financiële hulp aan die landen een van de speerpunten van deze klimaattop is. Er wordt nu vooral met de vinger gewezen naar snel ontwikkelende landen zoals China, Indië en Brazilië om hun uitstoot naar beneden te halen.

Ook plaatsen critici vraagtekens bij het Poolse voorzitterschap van de klimaattop. Polen is nog steeds voor het overgrote deel afhankelijk van steenkool, de goedkoopste en meest vervuilende fossiele brandstof. In 2015 haalde het land 81 procent van zijn elektriciteit uit steenkool, en de industrie heeft een sterke invloed in de politiek. Het is ook ironisch dat een nationalistische partij als Recht en Rechtvaardigheid een internationaal akkoord moet proberen te bereiken. Ook elders in de wereld neemt het populisme en het nationalisme toe.

Dat de Amerikaanse president Donald Trump besloten heeft de VS uit het Klimaatverdrag terug te trekken, is evenmin een goede zaak. Misschien willen andere landen zijn voorbeeld volgen.

4. Wat zijn de knelpunten?

Het grootste knelpunt is geld. Het zogenaamde ‘Loss and Damage mechanism’ (waarbij rijke landen ontwikkelingslanden compenseren voor schade) en de 100 miljard dollar voor hulp aan ontwikkelingslanden om zich aan te passen aan de klimaatverandering vormen momenteel de belangrijkste discussiepunten.

Een ander pijnpunt is hoe de ‘nationaal bepaalde bijdragen’ (NDC’s) van individuele landen moet worden gemeten en wie erop moet toezien. Dat belangrijke element werd opzettelijk vaag gehouden om in 2015 spoediger tot een akkoord te kunnen komen. Het gevolg is dat elk land andere referentiejaren en deadlines hanteert voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Die elementen moeten nu verder besproken worden in Katowice.

5. Wat zijn de volgende stappen in de wereldwijde strijd tegen klimaatverandering?

In Parijs werd een tijdschema opgesteld voor verdere stappen, maar alles wijst erop dat dat vertraging oploopt. In 2020 moeten er ambitieuzere NDC’s liggen en tegen 2023 een systematische scoreberekening om te meten in hoeverre het doel al bereikt is. In 2025 moeten nieuwe NDC’s worden opgesteld en twee jaar later geëvalueerd.

6. Wat doet Europa?

De Europese Unie belooft tegen 2050 klimaatneutraal te zijn en dus netto geen broeikasgassen meer uit te stoten. Netto betekent dat wat alsnog in de atmosfeer wordt uitgestoten, er ook wordt uitgehaald en bijvoorbeeld opgeslagen wordt.

Volgens commissaris voor Klimaatactie en Energie Miguel Arias Cañete is klimaatneutraal worden voor de EU noodzakelijk, haalbaar en in haar eigen belang. ‘Het is noodzakelijk voor het behalen van de temperatuurdoelstellingen op lange termijn van de Overeenkomst van Parijs. Het is haalbaar met de huidige en de opkomende technologieën. En het is in het belang van Europa om minder geld uit te geven aan de invoer van fossiele brandstof en in plaats daarvan in zinvolle verbeteringen van het dagelijks leven van alle Europeanen te investeren.’

Maar, benadrukt de Europese Commissie, die blijkbaar geluisterd heeft naar het protest van de ‘gele hesjes’, het terugdringen van de emissies mag niet ten koste gaan van de bestaansmiddelen van de burgers. De transitie moet met andere woorden sociaal rechtvaardig zijn. Alleen dan zal het draagvlak groeien om klimaatneutraliteit te bereiken in 2050.

7. Wat doet België?

De Vlaamse regering bereikte afgelopen zomer een akkoord over een Vlaams klimaat- en energieplan. Dat plan bevat een waslijst aan ingrepen die ervoor moeten zorgen dat Vlaanderen een pak energie-efficiënter wordt, meer hernieuwbare energie gebruikt en dat de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 daalt met 35 procent. Maar de Europese ambities tegen 2050 gaan dus nog een stap verder. (zie boven)

Volgens verschillende academici talmt België met het nemen van de dringende beslissingen die nodig zijn om de weg naar een koolstofarme samenleving in te slaan en zijn Europese en internationale verbintenissen na te komen. Dat komt onder meer omdat zowel de gewesten als de federale regering bevoegd zijn voor de verschillende aspecten die van belang zijn om een goed klimaatbeleid op te stellen.

8. Wat doen de Verenigde Staten?

Een jaar na het akkoord van Parijs trok Donald Trump de VS terug. Officieel wordt de terugtrekking pas van kracht in 2020. Tot dan blijven de VS gewoon mee onderhandelen in Katowice, maar dan vooral om hun eigen belangen te verdedigen en niet dat van de planeet.

Het National Climate Assessment van de Amerikaanse overheid, waaraan meer dan driehonderd wetenschappers hebben meegewerkt, stelt nochtans dat de verandering van het klimaat nu al een effect heeft op de Amerikaanse en mondiale economie. ‘Van nu af aan tot eind deze eeuw kunnen de verliezen die de VS lijden aan klimaatverandering honderden miljarden dollar belopen.’ De negatieve effecten zullen enkel erger worden indien er geen drastische maatregelen komen om de uitstoot van broeikasgassen terug te schroeven. ‘De gevolgen van klimaatverandering buiten onze grenzen zullen meer en meer een weerslag hebben op onze handel en onze economie, in het bijzonder de prijzen van de import en de bevoorradingskanalen in het buitenland’, waarschuwt de tekst nog.

‘Ik geloof er niet in’, was de reactie van Trump op het rapport.