Peter Mertens: ‘Dat VOKA ze afwijst, versterkt net de overtuiging dat mijn ideeën wél juist zijn’

PVDA-voorzitter Peter Mertens heeft samen met een aantal partijgenoten een boek geschreven met ideeën die de samenleving vooruit moeten helpen. Wie beweert dat ze niet altijd even realistisch zijn, krijgt de bal teruggekaatst. ‘Er was een tijd dat de 40-urenweek ook ondenkbaar leek.’

Lees hier een voorpublicatie uit De miljonairstaks en zeven andere briljante ideeën om de samenleving te veranderen.

Peter Mertens schreef in 2011 ‘Hoe durven ze’. Een boek over de crisis die begon in 2008, en waarmee de PVDA-voorzitter op zijn minst een snaar wist te raken. Nu is er ‘De miljonairstaks en zeven andere briljante ideeën om de samenleving te veranderen.

‘Dit is een heel ander boek geworden’, steekt Peter Mertens van wal. ‘Nu reiken we een aantal praktische oplossingen aan. Dat zijn ideeën die buiten de lijntjes kleuren. Dat zijn dingen die passen binnen de groeiende vernieuwingsgolf waarin ik ook Syriza, Podemos, Piketty, Rutger Bregman en Naomi Klein zou plaatsen. Allemaal nieuwe denkers die zich niet laten wegzetten met het afgezaagde There is no alternative’. In plaats van te schrijven hoe slecht het allemaal gaat, moeten we zelf een aantal oplossingen aanreiken, dat doen we in dit boek.’

Die ideeën zijn nogal hoog gegrepen. Onrealistisch, zullen critici meteen zeggen. Hoe haalbaar acht u bijvoorbeeld een miljonairstaks?

‘Het klopt dat het ideeën zijn die niet alledaags overkomen, en wellicht dat ze daardoor niet alledaags overkomen. Maar dat is altijd zo geweest met vernieuwende ideeën. Dat was ook het geval bij de 40-urenweek. Bij de eerste 1 mei vieringen op het einde van de 19^e eeuw werd de acht-acht-acht-indeling (acht uur werken, acht uur vrije tijd, en acht uur nacht, red.) die we nu kennen, ook als onrealistisch aangevoeld ook als onrealistisch aangevoeld.’

‘Nog twee voorbeelden: klimaatneutrale steden zijn in Vlaanderen nog toekomstmuziek. In Kopenhagen lukt het wel. In Vlaanderen formuleren we maar geen antwoord op de wooncrisis, in Wenen zet men in op sociale woningbouw. Alle ideeën in het boek zijn ook niet radicaal omdat ze ergens worden toegepast. Dit is acht keer een gevoerd beleid van ergens in de westerse wereld. Het zijn geen academische ideeën of wiskundige formules maar zaken die breed gedragen worden door maatschappelijke bewegingen.’

Wat de miljonairstaks betreft, die past perfect in het debat over een faire tax shift, en is dus superactueel. Het is ook het idee dat het meest tot in detail is uitgewerkt en bij implementatie de grootste win-winsituatie kan opleveren. Maar dat wordt om politieke redenen tegengehouden. Deze federale regering en Vlaamse regering plooien voor de wensen van Voka, van KBC, van de rijkste 1%. En daarom moet men nu valse tax shifts gaan uitvinden.’

In Frankrijk is president Hollande wel moeten terugkomen op zijn rijkentaks.

‘Voor alle duidelijkheid, wij pleiten niet voor de rijkentaks. Dat die is afgevoerd, is een goede zaak. Het gaat om de Impôt de solidarité sur les fortunes. Die brengt jaarlijks vier miljard op. En uit alle onderzoek blijkt dat slechts anderhalf percent van die vermogens vertrekken uit Frankrijk. Die worden gemediatiseerd, maar het grootste deel blijft gewoon in Frankrijk. Heel die mythe dat het kapitaal meteen naar het buitenland verhuist, Frankrijk bewijst dat dat niet klopt.’

Veel van de kritiek heeft te maken dat een klein land als België gevoeliger zou zijn voor kapitaalvlucht.

‘De 25 rijkste families in ons land zijn wel verankerd in België. Dat gaat dan niet alleen over hun roerend kapitaal, maar ook over de onroerende goederen. Daarnaast zijn er ook hun politieke connecties, hun netwerk en de voordelen zoals hoogopgeleide arbeiders en een goede gezondheidszorg.’

En eerlijk: als het gaat over een fortuin van een paar miljard euro, als je daar 122.000 euro op betaalt, dat is dan 0,5%. Zelfs de allerrijksten zullen moeten toegeven dat ze dat eigenlijk niet voelen. Wie slim speculeert laat zijn kapitaal sneller aangroeien dan dat hij die miljonairstaks zal voelen. Dat is dus niet de reden dat mensen hun kapitaal zouden verplaatsen. Men probeert het voor te stellen als een inbeslagname, maar dat is het dus niet.’

Daanaast pleit u ook voor een 30-urenweek. Hoe haalbaar is dat?

‘Karel Van Eetveltvan Unizo heeft al gezegd dat dat een idee van een andere planeet is, en ook Voka vindt het een slecht voorstel. Wel, daar ben ik blij om. Dat sterkt mij in mijn overtuiging dat dat een idee is voor een duurzame samenleving van morgen.’

‘Want het kan toch niet dat door de robotisering steeds meer jobs overbodig worden gemaakt, maar tegelijk mensen steeds meer en harder moeten werken, en door hun smartphone continu met hun werk bezig zijn.’

‘Het is echt geen toeval dat zo veel vrouwenorganisaties vragende partij zijn voor een beter arbeidsspreiding. We moeten naar een andere indeling van verloonde en niet-verloonde arbeid.’

De rode draad door de ideeën is dat ze van onderuit groeien. Is dat de richting die radicaal links moet uitgaan?

‘Ik denk dat de vernieuwing de komende jaren zal ontstaan vanuit bewegingen die van onderuit werken. De energiewende in Duitsland is er gekomen door burgers die samen de dingen in handen nemen. Dichter bij ons zien we Ringland en Ademloos in Antwerpen. Op grotere schaal zie je Podemos in Spanje en Syriza in Griekenland.’

‘Ik denk dat het antwoord op het neoliberalisme niet ligt in een terugkeer naar de jaren 60 en 70, naar de periode voor Thatcher. Ik pleit niet voor een terugkeer naar de RTT en de ASLK. Daar was weinig inspraak en veel te weinig transparantie. Maar ik geloof wel dat we goede elementen daarvan kunnen behouden, en aanvullen met burgerparticipatie. En in dat verhaal moet de overheid natuurlijk wel een sturende rol hebben. Onderwijs en wonen, dat kan je niet alleen bottom-up realiseren.’

Krijgen dergelijke vernieuwende ideeën de wind in de zeilen als er een rechts beleid gevoerd wordt?

‘Dat is dan het voordeel van het nadeel. Het Thaterianisme dat we in Vlaanderen voeren is het nadeel, maar het voordeel is dat er een sociale tegenbeweging ontstaat die werkt aan die vernieuwing. Het voordeel is dat er meer over politiek wordt gepraat door die rechtse regering. De 40-urenweek is ook in een heel rechts klimaat van onderuit ontstaan.

Hoe optimistisch bent u voor de toekomst?

‘Op termijn van vijf à tien jaar ben ik optmistisch. De korte termijn, twee à drie jaar, die is moeilijk. Het is vooral belangrijk dat de vernieuwing van onderuit komt. Bovendien mag je het politieke klimaat wat de partijen betreft, niet gelijkschakelen met de ideeën die leven in een samenleving. In december was er 85% van de mensen die in een Knack-peiling aangaf voor een vermogensbelasting te zijn. Dat is een idee dat zich nergens partijpolitiek heeft vertaald. Ik denk dan ook dat er voor het merendeel van onze ideeën meer draagvlak is dan uit de electorale uitslag kan worden afgeleid.’