‘Patiënten moeten beter beschermd worden tegen de ‘stille pandemie’ van gevaarlijke chemicaliën’

‘Alle betrokken partijen moeten de handen in elkaar slaan om de blootstelling door (ongeboren) kinderen aan gevaarlijke stoffen te beperken’, schrijft Danielle Van Kalmthout van de Gezinsbond.

Af en toe schrikken we even op door een nieuwsbericht over gevaarlijke chemicaliën of hormoonverstoorders. Een heel klein stormpje in een glas dat gevuld is met de zeeën van informatie die we dagelijks te verwerken krijgen. Een technisch onderwerp dat moeilijk in een catchy oneliner te vangen is en om meer uitleg vraagt.

Een toenemend aantal (internationale) organisaties, experten en wetenschappers vraagt aandacht voor deze onzichtbare crisis veroorzaakt door gevaarlijke chemicaliën, waaronder hormoonverstoorders, die de volksgezondheid op grote schaal bedreigen. Deze ‘stille pandemie’ treft miljoenen mensen wereldwijd in hun kindertijd en mogelijk later in hun leven. Doemdenken lost niets op maar de Gezinsbond vindt het broodnodig om van een ogenschijnlijk onzichtbaar probleem een prioritair maatschappelijk debat te maken. De onderstaande feiten en uitspraken spreken voor zich. Oplossingen zijn nodig om (ongeboren) kinderen in een gifvrije omgeving te laten opgroeien.

Volgens een recente schatting van de Wereldgezondheidsorganisatie stierven in 2012 12,6 miljoen mensen als gevolg van wonen en werken in een ongezonde omgeving, wat gelijk staat aan 1 op de 4 mensen. Hiervan is 26% kinderen onder de vijf jaar. Deze 1.700.000 hele jonge kinderen vormen slechts het topje van de ijsberg. Naast blootstelling aan chemicaliën zijn ook luchtvervuiling, water- en bodemvervuiling, klimaatsverandering en ultraviolete straling verantwoordelijk voor meer dan 100 ziektes en letsels, aldus de WHO.

Vandaag zijn de niet-overdraagbare ziekten, waaronder astma, kanker, longaandoeningen en cognitieve stoornissen en verstoorde hersenontwikkeling, uitgedrukt in een percentage van 65% het grootste probleem. Kanker behoort nu tot een van de belangrijkste morbiditeits- en mortaliteitsoorzaken wereldwijd, met naar schatting 14 miljoen nieuwe kankerpatiënten per jaar en 8,2 miljoen kanker gerelateerde doden in 2012, aldus het rapport.

De Internationale Federatie van Gynaecologen en Verloskundigen (FIGO) drukte zich als volgt uit: “De prijs die we zullen betalen voor onze reproductieve gezondheid is beangstigend en geeft reden tot ernstige bezorgdheid. De reproductieve gezondheidszorg is getuige van de toename van het aantal gezondheidsproblemen van hun patiënten, en het voorkomen van de blootstelling aan giftige chemische stoffen kunnen deze gezondheidslasten verminderen voor vrouwen, kinderen en families over de hele wereld. Blootstelling aan giftige chemische stoffen tijdens de zwangerschap of borstvoeding is alomtegenwoordig”.

FIGO stelt dat artsen meer moeten doen dan hun patiënten enkel adviseren over mogelijke risico’s. Ze moeten ook effectief pleiten voor een beleid dat patiënten beschermt tegen de onvrijwillige blootstelling aan toxische chemicaliën. De overgrote meerderheid van de tussen de 70.000 en 100.000 chemicaliën die in de wereld verhandeld worden, zijn niet getest terwijl de productie van deze industriële chemicaliën alleen maar zal toenemen aldus de gynaecologen.

Chemicaliën die het hormonaal stelsel verstoren

In een uitzending van Panorama vorig jaar gaf milieutoxicoloog Greet Schoeters van de Universiteit van Antwerpen al aan dat baby’s met 300 chemische stoffen in hun lichaam geboren worden. In die uitzending trok de Deense milieu-en gezondheidsexpert Philippe Grandjean (Universiteit Harvard) ook aan de alarmbel: “We spelen met de toekomst van onze kinderen als het gaat om hormoonverstoorders, dat is onethisch”. Als deze stoffen op het verkeerde moment bij een baby terechtkomen, kan dat later kanker, obesitas of problemen met de voortplanting veroorzaken.

Steeds meer elementen wijzen erop dat zogenaamde hormoonontregelaars (endocrine disrupting chemicalsof afgekort EDC’s) hier een rol in spelen. Zij worden in verband gebracht met toenemende onvruchtbaarheid, stoornissen in het immuunsysteem, vroegtijdige borstontwikkeling bij meisjes, borst-, prostaat-en andere kankers, obesitas en diabetes. Typisch voor EDC’s is dat ze op een heel bijzondere manier schadelijk zijn tijdens specifieke fasen van de menselijke ontwikkeling, voornamelijk wanneer de meeste weefsels zich nog aan het vormen zijn.

Dit betekent dat kinderen in de baarmoeder, jonge kinderenen pubers bijzonder kwetsbaar zijn voor de impact van EDC’s. Vandaag de dag treffen we heel wat hormoonontregelaars aan in onze omgeving en in alledaagse producten, zoals voedselverpakkingen, speelgoed, tandpasta, elektronica en verzorgingsproducten. Tot dusver werden hormoonontregelende eigenschappen aangetroffen bij zo’n 800 chemische stoffen.

Professor Grandjean heeft ook aangetoond hoe bepaalde industriële chemicaliën het ontwikkelende brein van kinderen kan aantasten, hetgeen hij omschrijft als een ‘stille pandemie’ of de ‘chemische brain drain’. Neurologische stoornissen, met inbegrip van autisme, ADHD, dyslexie en andere cognitieve stoornissen, treffen miljoenen kinderen over de hele wereld, en een aantal diagnoses lijken steeds vaker voor te komen. Er is zelfs een verband gelegd met een verminderd IQ.

Zeer kleine veranderingen in de hersenen kunnen al een invloed hebben op de toekomstige hersenfunctie. Gegevens over blootstelling aan lood, kwik en pesticiden wijzen erop, aldus Grandjean, dat de verliezen voor de samenleving honderden miljarden dollars per jaar bedragen. En dat terwijl deze berekening is uitsluitend gebaseerd op het verlies van inkomen. Aangezien er maar één kans is voor de ontwikkeling van het brein en beschadiging een levenslang effect kan hebben is het, volgens de Deense professor, de verantwoordelijkheid van de samenleving om ons tegen deze ‘brain drainers’ te beschermen. Ongeteste chemische stoffen mogen niet worden verondersteld veilig te zijn tot het tegendeel is bewezen.

Harde economische motieven

Het World Economic Forum spreekt ook van een stille pandemie die de wereldeconomie bedreigt. Om deze dreiging in perspectief te plaatsen maken ze de volgende vergelijking: de cumulatieve directe en indirecte kosten van niet-overdraagbare ziekten in de komende 15 jaar zal ongeveer vijf keer de kosten zijn veroorzaakt door de wereldwijde financiële crisis in de 15 jaar na 2008.

Volgens een studie gepubliceerd in Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism is blootstelling alleen al aan hormoonverstoorders verantwoordelijk voor 157 miljard euro aan gezondheidskosten of 1,23 % van het Europese BBP. Volgens de onderzoekers worden de grootste kosten veroorzaakt door het IQ-verlies en verstandelijke handicaps te wijten aan prenatale blootstelling aan organofosfaten gebruikt in pesticiden. De studie schat de kosten hiervan op ongeveer 46,8 en 195 miljard euro.

Een maatschappelijk debat is nodig om de blootstelling door (ongeboren) kinderen aan gevaarlijke stoffen te beperken. Ouders, scholen, kinderopvang, medici, wetenschappers, overheden, middenveldorganisaties, jongeren en de privésector kunnen dat samen doen.

Danielle Van Kalmthout werkt op de studiedienst van de Gezinsbond vooral rond Duurzame ontwikkeling, energie en leefmilieu.