‘Participatie knaagt aan oude politieke cultuur’

‘Democratische legitimiteit reikt vandaag verder dan partijpolitiek en persoonlijke voorkeursstemmen’, schrijft Bart Derwael. ‘Dat betekent dus ook dat politici en hun entourage zich niet langer als almachtige supermannen en -vrouwen moeten gedragen maar als medeburgers die toevallig in de cockpit zitten.’

Aanhangers van de oude politieke cultuur beschouwen transparante procedures en openbaarheid van bestuur nog steeds als een aantasting van hun macht. Het niet durven loslaten van controle en de angst voor publieke oppositie verlammen hun geloof in de maatschappelijke winst die de stem van de burger toevoegt in concrete dossiers, los van zijn ideologisch stemgedrag in het kieshokje of zijn consumptiegewoonte .

Onwetendheid

Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz breekt in De Morgen (11/03) terecht een lans voor nieuwe vormen van burgerinspraak. Zijn oproep hoeft niet te verbazen. Bestaande inspraakorganen zoals formele (lokale) adviesraden vertonen slijtage. En tegelijk onderstrepen onze volksvertegenwoordigers en ministers in haast elke beleidsnota en nieuw decreet het belang van een participatieve aanpak. Maar tussen droom en daad staan naast praktische helaas ook veel principiële bezwaren die vooral getuigen van een gebrek aan inzicht over hoe nieuwe vormen van participatie tijd, geld, een grotere maatschappelijke gedragenheid én een positieve beeldvorming kunnen opleveren.

Er zijn vele redenen waarom ondanks al de mogelijke voordelen, politici en ondernemers een haat-liefde verhouding hebben met inspraak en burgerparticipatie. De (beperkte) investeringen van tijd en middelen om een participatieproces op te starten, zijn zelden het grootste obstakel. Twee andere oorzaken hebben een veel grotere impact. De meest onschuldige van beide is ‘onwetendheid’. Meestal ontbreekt het beleidsmensen en ondernemers eenvoudigweg aan inzicht en kennis over hoe een participatief proces in de praktijk werkt. Ze worstelen met de vraag hoe ze hun burgers, klanten, personeelsleden of andere actoren volwaardig deel kunnen laten zijn van hun beslissingsprocessen.

Expertise

Nochtans is er de voorbije jaren door zowel een aantal gespecialiseerde organisaties als door communicatie- en studiebureaus veel expertise opgebouwd op het domein van participatie en inspraak. Het slagen of falen van hun aanpak is helaas slechts onderwerp van gesprek bij grotere infrastructuurwerken. Maar in heel wat steden en gemeenten en in tal van organisaties maakt een participatieve werkwijze (gespreksgroepen, trajecten, acties, campagnes en andere creatieve methodieken, …) wel degelijk een verschil bij de besluitvorming.

Op heel wat beleidsdomeinen (jeugd, welzijn, ruimtelijke ordening, …) en vaak op relatief kleine schaal, zonder veel media-aandacht. Zoals in de gemeente Hamont-Achel waar het Huis van het Kind samen met de burgers vorm krijgt of bij Pleegzorg Vlaanderen waar begeleiders gestimuleerd worden om kritisch na te denken over inspraak binnen hun organisatie.

Controle loslaten

De andere hoofdoorzaak voor de argwaan voor participatieve besluitvorming is minder onschuldig omdat ze getuigt van een achterhaald en vertekend maatschappijbeeld. Aanhangers van de oude politieke cultuur – zowel politici als ondernemers – beschouwen transparante procedures en openbaarheid van bestuur nog steeds als een aantasting van hun macht. Het niet durven loslaten van controle en de angst voor publieke oppositie verlammen hun geloof in de maatschappelijke winst die de stem van de burger toevoegt in concrete dossiers, los van zijn ideologisch stemgedrag in het kieshokje of zijn consumptiegewoonte.

Maar democratische legitimiteit reikt vandaag eenmaal verder dan partijpolitiek en persoonlijke voorkeursstemmen bij verkiezingen of zelfs commercieel succes. Participatief werken is geen doos van Pandora maar een voortschrijdende oefening in kwetsbaarheid, luisterbereidheid en het in vraag stellen van het eigen gelijk. Reculer pour mieux sauter.

Lastige klanten

Deze intrinsieke oorzaken – een gebrek aan kennis of aan goede wil – die politici en ondernemers ervan weerhouden massaal te vallen voor de participatieve aanpak, worden geruggesteund door de vaak negatieve beeldvorming rond actiegroepen en eindeloze juridische procedures. Burgers worden weggezet als lastige Not In My Backyard klanten die enkel hun eigenbelang dienen of als spreekbuizen voor politieke of commerciële belangen van anderen. Maar wie dagelijks in de weer is met participatief werken zal deze wijdverspreide maar hopeloos simplistische voorstelling tegenspreken. Burgers tonen wel degelijk massaal engagement dat hun eigen profijt overstijgt.

Participatief werken die naam waardig, is altijd maat- en mensenwerk, vraagt eerlijkheid en openheid en de wil om op basis van argumenten beslissingen bij te sturen. Wederkerigheid en dialoog zijn sleutelwoorden. Dat betekent dus ook dat politici en hun entourage zich niet langer als almachtige supermannen en -vrouwen moeten gedragen maar als medeburgers die toevallig in de cockpit zitten. Een weloverwogen participatieve aanpak getuigt niet van besluiteloosheid maar van modern democratisch inzicht.