Overlast door megastallen: ‘In Vlaanderen mag het blijkbaar blijven stinken’

Megastallen voor koeien, varkens en kippen brengen veel overlast met zich mee voor de omwonenden. Steeds meer burgers worden expert in de milieuwetgeving en dienen bezwaarschriften in. ‘Politici herschrijven soms de wetgeving om boeren ter wille te zijn.’

In het Kempense Merksplas wil een agro-industrieel een vergunning voor een stal met bijna 1500 koeien en kalveren. In het Haspengouwse Halen wil een Nederlander een stal voor 3300 moedervarkens en hun biggen. In Oudenaarde beroert een stal met 150.000 kippen de gemoederen. Het concept van de megastal zit in de lift. De landbouwsector lijkt uit elkaar te vallen in grote agro-industriële projecten aan de ene kant en biolandbouw voor nichemarkten aan de andere. Landbouwers die daartussenin zitten, krijgen het moeilijk.

‘In januari werden er in Vlaanderen minstens tien aanvragen voor megastallen ingediend’, vertelt Ronald Jacobs, bezieler van de Facebookgroep ‘Geen Industriële Megastallen in Haspengouw’. ‘Daar zijn stallen bij voor 18.500 varkens, 152.000 slachtkuikens en 270.000 kippen. Ondanks de vele negatieve adviezen beslist de zorgdragende minister meestal anders en krijgen de aanvragers een vergunning. De lobbyisten halen dan hun slag thuis.’

Aan Jacobs zal het niet liggen. Hij is een gepensioneerde ‘retailer’ en al lang lid van Natuurpunt. Hij bijt zich vast in dossiers en bestookt de bevoegde administraties met goed gedocumenteerde vragen om inlichtingen – de ergernis van de ambtenaren is voelbaar in hun antwoorden. Zo focuste hij op een dossier rond een varkensstal in Halen, die een Nederlandse ondernemer wilde overnemen en ombouwen. Jacobs kon aantonen dat het grondwater rond de stal nu al erg vervuild is.

‘Intensieve veehouders zijn verplicht elke drie jaar grondwaterstalen te nemen en te laten onderzoeken’, legt Jacobs uit. ‘Ze moeten dat zelf doen – als garantie van objectiviteit kan dat tellen. Het gebeurt evenwel niet altijd, omdat er geen controle op is. In het onderzoek naar de betreffende stal bleken er stalen te bestaan, hoewel dat aanvankelijk ontkend werd. De resultaten waren namelijk verschrikkelijk. De milieu-inspectie oordeelde daarenboven dat er fouten bij de procedure waren gemaakt, hoewel de stalen door een erkend studiebureau waren genomen. Dat studiebureau had een rechtstreekse link met de exploitant. Wij krijgen soms met maffia-achtige toestanden te maken.’

Nederlandse boeren krijgen tot 500.000 euro om ermee te stoppen. Dat geld gebruiken sommigen voor een nieuwe investering in België. Bij ons zijn de milieunormen veel vager.

3200 bezwaarschriften

In dit dossier werden 3200 bezwaarschriften ingediend. De gemeentebesturen van Halen en de omliggende gemeenten waren tegen, maar de administratieve afhandeling van vergunningen voor grote stallen gebeurt door de provincies. De provinciale verantwoordelijken (gedeputeerden) voor landbouw komen allemaal uit de CD&V. Op één na (de provincie Antwerpen) hebben ze ook de bevoegdheid voor het vergunningenbeleid. De CD&V staat bekend als de partij die rijdt voor de boeren. Dat werd duidelijk uit het brokkenparcours van de tot voor kort bevoegde minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege, die moest aftreden na een desastreuze speech voor het Algemeen Boeren Syndicaat (ABS).

Voor de Vlaamse overheid bestaat het concept megastal niet. ‘Het begrip is niet eenduidig gedefinieerd en bijgevolg eerder subjectief en arbitrair’, laat het kabinet van Schauvlieges opvolger Koen Van den Heuvel weten. ‘Het is ook niet duidelijk of het doelt op één gebouw dan wel op meerdere gebouwen op één site. In de Europese en andere internationale regelgeving wordt het begrip evenmin gedefinieerd of gebruikt. In Vlaanderen werden tussen 1 januari 2018 en 25 februari 2019 vergunningen voor 485 stallen goedgekeurd. Negentien werden geweigerd.’

Het kabinet benadrukt dat het vergunningenbeleid sturen op basis van bedrijfsgrootte of dierenaantallen ‘onlogisch en juridisch onverdedigbaar’ is. ‘Een veehouder met meer kippen in een nieuw stalsysteem zal minder hinder veroorzaken dan een collega met minder dieren in een oudere stal. Dierenwelzijnsnormen zijn identiek, ongeacht het soort stal waarin de dieren zijn gehuisvest. De beheersing van de feitelijke impact van een stal op zijn omgeving primeert.’

Veruit de meeste vergunningsaanvragen voor nieuwe stallen worden dus goedgekeurd. In Halen haalden de bezorgde burgers wel hun slag thuis. Minister Van den Heuvel weigerde de vergunning. Dat wil niet zeggen dat Ronald Jacobs nu op zijn lauweren gaat rusten. ‘In Nederland is er een warme sanering in de landbouw aan de gang en krijgen boeren tot 500.000 euro om te stoppen. Dat geld gebruiken sommigen voor een nieuwe investering in België. Bij ons zijn de milieunormen veel vager en mag er naar hartenlust vervuild worden. In Nederland verstrengen ze de normen voor geurhinder en de uitstoot van fijnstof, in Vlaanderen mag het blijkbaar blijven stinken.’

Secretaresse bij de VN

Dat laatste element speelt sterk in het dossier rond een kippenstal in Oudenaarde. Een bedrijf met 150.000 leghennen wil nog uitbreiden, maar stuit op verzet van omwonenden die nu al kampen met zware geurhinder. Een van hen is Hilde Derudder, secretaresse bij het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties in Brussel én expert in de Vlaamse milieuwetgeving en bijbehorende politieke manoeuvres. Ze stond bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in Oudenaarde op de lijst van Groen en laat via Vlaams Parlementslid Elisabeth Meuleman geregeld parlementaire vragen stellen.

‘De vrouw in het kippenbedrijf is de zus van Bart Dochy, Vlaams Parlementslid voor CD&V en burgemeester van Ledegem, sinds kort bekend als de gemeente met de meest vervuilde beek van Europa’, zegt Derudder. ‘Wat de CD&V-connectie in dit dossier heeft klaargespeeld, tart de verbeelding. Schauvliege negeerde wetenschappelijke adviezen en wilde zelfs artikels aan de milieuwetgeving toevoegen die wel geschreven leken door de Boerenbond. Het dossier over de strijd tegen geurhinder door kippenkwekerijen stinkt langs alle kanten.’

Om een lang en ingewikkeld verhaal kort te maken: Schauvliege weigerde eind 2017 de vergunning voor de uitbreiding van het bedrijf, omdat het een stal met een ander type mestverwerker bouwde dan dat waarvoor het een vergunning had. Het bedrijf wordt gerechtelijk vervolgd voor het niet naleven van de milieurichtlijnen en van de algemene ‘zorgvuldigheidsplicht’ inzake het milieu – veertien omwonenden stelden zich burgerlijke partij. Maar eind 2018 stelde Schauvliege voor om de milieuregels zo aan te passen dat het bedrijf met zijn specifieke geurwassers en andere mestinstallaties toch in orde zou zijn. ‘Dat is wetgeving smeden à la tête du client’, fulmineert Derudder.

Daarenboven toverde Schauvliege in één moeite door een bizar konijn uit haar hoed: de proefstal. ‘Het is een verraderlijk, zelfs pervers voorstel’, legt Derudder uit. ‘Een bedrijf zou zelf een nieuw stalsysteem mogen uitproberen om de hinder voor de omgeving te beperken. En als het niet werkt, geen nood: de proefstal mag dan blijven bestaan, want anders zou hij de boer veel geld kosten. Hebben wij geen onderzoeksinstellingen om nieuwigheden te onderzoeken? Maar er wordt zo zwaar gelobbyd voor het concept van de proefstal, ook door studiebureaus voor wie het een zegen zou zijn, dat we vrezen dat het er gaat komen.’

Hilde Derudder heeft Ronald Jacobs uit Haspengouw al over de vloer gehad om haar te helpen. In februari hebben ze samen vergaderd op de hoofdzetel van de Bond Beter Leefmilieu (BBL) in Brussel. Er waren een twintigtal aanwezigen die zich willen verenigen in een Burgerplatform Minder Beesten – de strijd tegen de overproductie van vlees is een van de beweegredenen. Het platform wil mensen ook helpen met het indienen van bezwaarschriften.

Bij een aantal politici groeit de wrevel over de mondigheid en zelfs macht van geëngageerde burgers. In de speech voor het ABS die tot haar ontslag zou leiden, klopte Schauvliege zich nog trots op de borst dat ze wettelijke maatregelen had genomen om de impact van burgers op het vergunningenbeleid aan banden te leggen. Helaas voor haar vernietigde het Grondwettelijk Hof, op verzoek van alerte milieuorganisaties, de betrokken regelgeving.

Manager van Helmut Lotti

Wie eveneens aanwezig was op de meeting in Brussel, is Stan Geysen, een gepensioneerde bankdirecteur die lid is van Natuurpunt. Hij volgt zaken op in de Kempen, meer bepaald de grensstreek met Nederland. Daar gebeuren vreemde dingen, niet zelden met Nederlanders in de hoofdrol. Zo was er een Nederlandse boer in het Vlaamse Poppel die zo veel grensoverschrijdende milieuoverlast veroorzaakte dat de Nederlandse staat zelf een klacht tegen hem indiende. Er is de Nederlandse Belg Piet Roelen, manager van onder meer zanger Helmut Lotti, die wil investeren om van een grote kippenstal tegen de grens in Weelde een grote koeienstal te maken (de aanvraag geldt voor 2496 stuks vee – vanaf 2500 stuks is een milieueffectrapport verplicht).

Als we Geysen treffen, is hij bezig om voor omwonenden een bezwaarschrift op te stellen tegen de plannen voor een megastal in het gehucht Zondereigen van de gemeente Baarle-Hertog, pal op de grens met Nederland. ‘Net over de grens ligt het Nederlandse moederbedrijf van de nieuwe onderneming, maar je voelt aan je water dat er iets niet in de haak is. Een ander Kempisch veebedrijf heeft eerder voor hetzelfde domein een vergunning voor extra mestbassins aangevraagd, maar die is toen geweigerd. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er een manoeuvre bezig is om dat plan toch te realiseren. In de nieuwe aanvraag zijn de mestbassins wel gemuteerd tot “luchtkanalen”. We zullen zien.’

Geysen speelde een belangrijke rol in de strijd tegen misschien wel hét symbooldossier in het megastalverhaal: de aanvraag van de familie Quirijnen voor een megastal in het overstromingsgebied van de rivier de Mark in Merksplas (zie interview onder). Ondanks de bezwaarschriften en de negatieve adviezen van allerlei instanties, onder meer wegens de negatieve impact op het landschappelijk waardevol agrarisch gebied en zijn waterhuishouding, keurde Schauvliege de vergunning eind vorig jaar goed. De gemeente Merksplas heeft bij de raad voor vergunningsbetwistingen beroep aangetekend tegen de beslissing.

‘We zijn weer verplicht dure advocaten in te schakelen om de provincie en de minister te counteren’, zucht burgemeester Frank Wilrycx van Merksplas, die ook Kamerlid is voor Open VLD. ‘Voor de eerste keer in de negentien jaar dat ik hier burgemeester ben, gaf de landbouwraad een negatief advies rond een landbouwproject. Veel lokale boeren zijn bang dat ze uit de markt worden geconcurreerd door de zogenaamde agro-industriëlen, onder meer omdat de grond zoveel duurder wordt. De familie Quirijnen doet goede dingen, maar waarom ze per se een megastal wil in de Markvallei begrijp ik niet. Megastallen zijn geen landbouw op maat van de Kempen.’