Wie misdadigers wil treffen, moet in hun portemonnee zitten. Maar nu de Belgische overheid de rekeningen van 276 terreurverdachten heeft bevroren, blijkt daar amper 91.000 euro op te staan. Een maat voor niets? En wat betekent dat juridisch?
De overheid heeft de Belgische bankrekeningen bevroren van 276 terroristen en terreurverdachten. Veel geld staat daar niet op: welgeteld 91.465,67 euro op 297 rekeningen, of gemiddeld 307 euro per rekening. Toch kan die blokkering een bijzonder grote impact hebben.
De opvallende cijfers komen van de Algemene Administratie van de Thesaurie die de lijst bijhoudt. Die Belgische lijst is wereldwijd de op een na langste. Alleen die van de Verenigde Staten is langer en bevat enkele duizenden namen. Ter vergelijking: de Britse overheid heeft de bankrekeningen bevroren van 19 burgers en 24 organisaties. De Franse lijst bestaat uit 136 personen, de Nederlandse 150. Duitsland heeft helemaal geen lijst.
Zonder bankrekeningen en zonder het recht op financiële verrichtingen verklaar je iemand financieel dood.
De Belgische rekeningen zijn dus wel ‘geblokkeerd’ maar niet in beslag genomen of verbeurdverklaard, want dat vergt juridische procedures en een rechterlijke uitspraak.
Voor de samenstelling van de lijst werkt de Thesaurie samen met de Nationale Veiligheidsraad en het OCAD, het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse. Die organisatie, onder leiding van Paul Van Tigchelt, is bij het publiek vooral bekend voor de bepaling van het dreigingsniveau.
De namenlijst wordt om de zes maanden aangepast. Op dit ogenblik telt ze 276 namen, bijna allemaal klinken ze Arabisch. Paul Van Tigchelt van het OCAD: ‘Wij doen op basis van onze informatie een voorstel aan de Nationale Veiligheidsraad om bankrekeningen van een vermoedelijke terrorist te bevriezen. Als de raad ons advies volgt, wordt de naam gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Op dit ogenblik gaat het vooral om Belgische IS-strijders die zich nog in de conflictzone Syrië-Irak bevinden, de zogenaamde Foreign Terrorist Fighters (FTF’s). Er staan ook enkele terroristen op met een andere nationaliteit, maar die hebben wel op een of andere manier een link met ons land. Bijvoorbeeld als ze hier een tijd gewoond hebben.’
Daartussen staan ook enkele Belgisch klinkende namen, vooral van vrouwen die zich bekeerd hebben tot de islam en hun echtgenoot volgden om strijd te gaan voeren bij een islamitische militie in Syrië. Een van de bekendste van hen is Nora Verhoeven. Zij vertrok meer dan zes jaar geleden naar Syrië, waar ze op dit ogenblik in een kamp verblijft in afwachting van een mogelijke terugkeer naar België. Ook Tatiana Wielandt, die een dwangsom eiste van de Belgische staat om haar kinderen te laten repatriëren, staat er sinds juli 2017 op. De jongste op de lijst is Younesse Abaaoud (19 jaar), de oudste is Ayachi Bassam (73 jaar). De langst genoteerde op de lijst is Nour-Eddine Abraïmi, die er sinds 30 mei 2016 op staat, de recentste notering is Nacera Boukebbous en dateert van 21 maart 2019.
Mensen belanden op de lijst omdat ze verdacht worden van banden met het terrorisme. ‘Een opname op de nationale lijst leidt tot bevriezing van al hun tegoeden en economische middelen zoals bankrekeningen’, legt Alexandre De Geest, administrateur-generaal van de Thesaurie, uit. ‘De namen worden in het Staatsblad gepubliceerd en naast die publicatie brengen we de betrokkene ook altijd op de hoogte van de bevriezing per aangetekende brief. Dat is dus open en transparant. Mijn naam staat op alle brieven en notulen. Men kan beroep aantekenen tegen vermelding op de lijst bij de Raad van State en daarvoor een schadevergoeding vragen. Dat is al een paar keer gebeurd, maar werd altijd verworpen.’
Zelfs als je naam nadien geschrapt wordt, zullen veel banken je niet meer willen als klant.
Paul Van Tigchelt zegt dat het de voorbije maanden een paar keer is gebeurd dat een naam van de lijst werd geschrapt en de bankrekeningen als het ware terug werden ontdooid. ‘Dat deden we voor drie personen: teruggekeerde IS-strijders die hier veroordeeld zijn voor hun daden en hun gevangenisstraf uitgezeten hebben. Omdat er signalen zijn van een positieve re-integratie zou het contraproductief en stigmatiserend zijn voor hen om hun geld te blijven bevriezen.’
Administratief dood
In de praktijk betekent de lijst dat banken en verzekeringsmaatschappijen geen nieuwe rekening meer mogen openen voor wie erop staat. Huiseigenaren mogen geen woning aan hen verhuren en het is verboden voor notarissen om hen een huis of appartement te verkopen. ‘Je kunt gerust stellen dat deze mensen administratief dood worden verklaard’, aldus De Geest.
Komt de maatregel niet bijna neer op de straf van de zogenaamde ‘burgerlijke dood’ van vóór 1830? Een mens bestond daardoor juridisch niet meer, zijn vermogen werd verdeeld onder erfgenamen, zijn huwelijk werd ontbonden en hij kon geen contracten meer afsluiten. Artikel 18 van de Grondwet van 1831 heeft ze als straf afgeschaft en stipuleert zelfs dat die nooit meer kan worden ingevoerd wegens té onmenselijk.
Alexandre De Geest erkent dat de lijst verregaande consequenties kan hebben: ‘Zelfs als je naam nadien geschrapt wordt, zullen veel banken je niet meer willen als klant. Ze voeren op dat vlak een beleid van nul risico. Voor een bank is het makkelijker om zo’n ooit verdachte klant te weigeren dan om een potentiële klant zelf nog eens te monitoren. We zien zelfs dat Belgen die alleen nog maar in een zogenaamd verdacht land wonen er steeds moeilijker in slagen om hier een Belgische bankrekening te openen. Het gaat ver.’ Maar de sanctie te zwaar noemen, wil De Geest niet: ‘Over de opportuniteit daarvan kan de Thesaurie zich niet uitspreken.’
Op dit ogenblik is ongeveer 91.000 euro bevroren op bijna 300 bankrekeningen. Dat is niet veel. ‘Als je naar Syrië vertrekt om daar te gaan vechten, zul je waarschijnlijk het meeste geld afhalen en cash meenemen’, aldus Paul Van Tigchelt. Alexandre De Geest van de Thesaurie voegt daaraan toe dat het meestal om jonge mensen gaat, en van hen is bekend dat ze meestal nog niet veel gespaard hebben.
‘Bovendien maken terroristen niet veel gebruik van ons reguliere financiële systeem. Zij verkiezen andere kanalen zoals het dark net, bitcoins enzovoort. Ook het systeem van hawala gebruiken ze.’ Hawala is een informeel banksysteem zonder rekeningen op naam, waarbij geld ‘in vertrouwen’ circuleert, vaak cash en in binnen- en buitenland. Het is vrijwel oncontroleerbaar en wordt vooral in de Arabische wereld gebruikt. Al-Qaeda gebruikte het massaal, wat in een aantal landen zelfs tot een wettelijk verbod op hawala leidde.
Dat gebeurt dus allemaal zonder dat er een rechter bij te pas komt. ‘Dat klinkt hard, maar we hebben hier te maken met terroristen’, benadrukt De Geest. ‘We moeten onze samenleving tegen hen beschermen, en dat vraagt bijzondere maatregelen. Door hen financieel droog te leggen, kunnen we mogelijke aanslagen in de toekomst mee helpen voorkomen. Als een IS-strijder is teruggekeerd naar ons land en hier wordt opgesloten, is het zelfs mogelijk om zijn kantinerekening in de gevangenis te blokkeren.’
Paul Van Tigchelt: ‘Het OCAD gaat in zijn voorstellen uiteraard niet over één nacht ijs. Het bevriezen van de financiële tegoeden is geen gerechtelijke maatregel, maar wel wat wij een “flankerende administratieve maatregel” noemen. We willen vooral verhinderen dat hun geld zou worden gebruikt voor terroristische doeleinden. Ik besef dat dit een zware straf is. Zonder bankrekeningen en zonder het recht op financiële verrichtingen verklaar je iemand financieel dood. Dus moeten we omzichtig omspringen met dat wapen, wat we ook doen, maar weet ook dat we hier te maken hebben met terroristen die onze samenleving schade willen toebrengen.’
De Belgische lijst is een uitvloeisel van de financiële sancties die de Verenigde Naties in 1990 aan Irak oplegden. Later volgden nog andere landen, zoals het voormalige Joegoslavië, Libië, Wit-Rusland, Afghanistan en recent Rusland na de bezetting van de Krim in Oekraïne. De sancties werden steeds meer verfijnd zodat ze niet een heel volk maar individuele personen en organisaties (politieke verenigingen, banken) in het betrokken land viseerden.
Ook de Europese Unie ontwikkelde een eigen beleid op dat vlak. De Thesaurie blokkeert bijvoorbeeld geen offshorerekeningen maar enkel Belgische rekeningen. ‘Maar als iemand bijvoorbeeld een rekening heeft in Nederland of Frankrijk, dan werken wij samen met onze buitenlandse collega’s. Er wordt zeker informatie uitgewisseld tussen Europese landen’, zegt De Geest.
Verschillende landen hanteren verschillende criteria om iemand op hun lijst te plaatsen. Internationale afspraken maken om dat te uniformiseren lukt voorlopig niet. De VS hebben een zeer uitgebreide lijst, waar je bij de minste verdenking makkelijk op terechtkomt maar zeer moeilijk af raakt. Het volstaat soms al dat je naam in een krantenartikel over terreur opduikt om al je rekeningen geblokkeerd te zien.
Deze bevriezingsmaatregel is noodzakelijk. Als je dat niet doet, kan dat geld voor terreur gebruikt worden.
Een opvallende afwezige op de Belgische lijst is Salah Abdeslam, die verdacht wordt van betrokkenheid bij de aanslagen in Parijs in november 2015 en de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016. Hij heeft de Franse nationaliteit en zit in een Franse gevangenis. Zijn naam staat echter wel op de Amerikaanse lijst.
De namen
Financiële instellingen zijn sowieso zeer beducht voor problemen met verdachte en al dan niet veroordeelde terroristen in hun klantenbestand en hanteren soms nog strengere criteria. ‘De meeste banken en financiële instellingen zullen zowat dagelijks hun cliëntenbestanden updaten met World-Check’, zegt De Geest. World-Check is een commerciële database van de bankenwereld waarin zogenaamde Politically Exposed Persons (PEP’s) – individuen en organisaties met een bepaald risicoprofiel – worden bijgehouden. Oorspronkelijk was het vooral een instrument tegen witwassen, financieel gesjoemel en verdachte transacties, maar nu dus ook voor terreurgeld.
Op die PEP-lijsten – die niet door de Thesaurie worden bijgehouden – staan bijvoorbeeld ook hoge ambtenaren, ambassadeurs, professoren, politici, zelfs ministers. ‘PEP-lijsten zijn niet publiek, maar er staan personen op die bijvoorbeeld gevoelig zijn voor corruptie of die potentieel chanteerbaar zijn. Die mensen zijn niet verdacht, maar werken in landen of regio’s met een niet al te beste reputatie op dat vlak.’
De blokkeerlijst van de Thesaurie, daarentegen, is nu zowat volledig gevuld met jihadi’s. Of er ook ander potentieel gevaarlijk ‘radicaal’ volk van het rechts-extremistische of links-extremistische spectrum op terechtkomt, kan de administrateur-generaal niet vertellen: ‘Daar kunnen we geen commentaar op geven. Wij voeren alleen uit wat de ministerraad heeft goedgekeurd, op voorstel van de Nationale Veiligheidsraad op advies van het OCAD.’
Jihadisme-expert Montasser AlDe’emeh (her)kent ruim de helft van alle namen op de lijst. ‘Een aantal is wellicht dood of doodverklaard, al weet je het nooit helemaal zeker. De dood van sommigen is bevestigd. Maar Olivier Calebout, bijvoorbeeld, wordt in België als extreem gevaarlijk beschouwd en niemand weet of hij nog leeft, zich schuilhoudt of misschien in een Koerdische cel zit.’ Nog zo iemand is Hicham Chaib: ‘Dat is de terrorist die namens de IS de aanslagen in België heeft opgeëist. Volgens zijn familie is hij gedood, maar dat wordt betwijfeld. Hafsa Sliti vertrok dan weer in 2015 naar Syrië en zit in een kamp met andere IS-vrouwen. Ze eist nu ook dwangsommen van de Belgische staat om haar samen met haar twee kinderen te repatriëren. Haar vader, Amor ben Mohamed, staat ook op de lijst en was eerst actief als Al-Qaeda-jihadist voor hij zich bij de IS aansloot.’
Verkijk u vooral niet op die bescheiden bedragen die geblokkeerd zijn. Veel geld heb je niet nodig om een aanslag te plegen.
AlDe’emeh sprak onlangs in Syrië met Adel Mezroui, die daar in de gevangenis zit. ‘Zijn twee broers, ook op de lijst, zouden gedood zijn. Lucas Van Hessche uit Kortrijk zou ook dood zijn, maar je weet het nooit honderd procent zeker. Soms sturen ze zelf hun doodsbericht de wereld in. Iliass Azaouaj, een Brusselse imam, zou dan weer onthoofd zijn in Syrië op verdenking van spionage. Tarik Jadaouin kreeg de doodstraf in Irak, maar het is niet zeker dat die werd uitgevoerd. Bouchra Abouallal zit in een Turkse gevangenis. Caner Cankurtaran zit gevangen bij de Syrische Democratische Strijdkrachten. Rahma Benmezian is terug in België en zit in de cel. Enzovoort. Het plaatje is wellicht onvolledig en valt nooit perfect te controleren.’
Dodelijke ravage
De voorlopige kostprijs voor het grote terreurproces volgend jaar in België wordt geschat op 20 miljoen euro. De schaderamingen van Belgische verzekeringsmaatschappijen na de aanslag in het metrostation Maalbeek lopen een stuk boven de 100 miljoen euro. De schade op de luchthaven van Zaventem is daar niet in meegerekend. Daar staat dan… 91.000 euro tegenover?
AlDe’emeh: ‘Verkijk u vooral niet op die bescheiden bedragen die geblokkeerd zijn. Veel geld heb je niet nodig om een aanslag te plegen. Met een paar duizend euro koop je al het materiaal voor een bom en wapens om een dodelijke ravage zoals in Zaventem aan te richten. Nee, deze bevriezingsmaatregel is noodzakelijk. Als je dat niet doet, kan dat geld voor terreur gebruikt worden.’
AlDe’emeh wijst zelfs op het risico om rekeningen niet direct te blokkeren zodra er aanwijzingen van radicalisering opduiken. ‘In het Verenigd Koninkrijk werd in 2016 de Belg Zakaria Boufassil veroordeeld voor terrorisme. Hij had de Belg Mohamed Abrini minstens 3000 pond bezorgd. Abrini staat op de Belgische lijst en was als de zogenaamde man-met-het-hoedje betrokken bij de aanslag op Zaventem. Het geld stond op de rekening van Anouar Haddouchi, een andere Belg die in Birmingham verbleef. Haddouchi was in 2015 als IS-strijder naar Syrië vertrokken, maar kreeg nog elke maand huursubsidie van de stad Birmingham op zijn rekening gestort. Die rekening hadden de Britten niet geblokkeerd en zo kwam zelfs overheidsgeld in handen van Abrini. Dat is toch te gek voor woorden? Andere landen kunnen beter een voorbeeld nemen aan België en direct rekeningen van jihadi’s en terreurverdachten bevriezen. Je redt er mensenlevens mee.’
Liga Voor Mensenrechten: ‘Wie deze lijst aanvecht, krijgt wellicht gelijk’
Advocate Kati Verstrepen, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten, is bijzonder kritisch voor de administratieve maatregel.
‘Ik zie meerdere problemen op het vlak van de mensenrechten. Het feit dat er geen rechter bij te pas komt, vind ik op zich al verontrustend want de gevolgen van die maatregel zijn zeer verstrekkend’, zegt Verstrepen. ‘Voor een huiszoeking of telefoontap heb je de toelating van een rechter nodig en voor bevriezing van een rekening helemaal niet? Dat klopt niet. De gevolgen van die administratieve beslissing kunnen zó verregaand zijn dat ze inderdaad neerkomen op burgerlijke dood. De samenleving is zo gedigitaliseerd dat je voor zowat alles een bankkaart en rekening nodig hebt. Hoe bestel je zonder bankkaart iets online? Hoe kun je nog een huis huren of wonen zonder bankrekening? De maatregel tast dus je recht op wonen aan. Het zogenaamde beroep bij de Raad van State is bovendien een logge procedure waar je een advocaat bij nodig hebt en meteen ook 200 euro rolrechten moet betalen. Hoe doe je dat zonder bankrekening? En welke bank zal je later nog een rekening laten openen als je ooit op die lijst hebt gestaan?’
De PEP-lijsten die banken gebruiken gaan volgens Verstrepen nog een stap verder: ‘Dat speelt zich compleet ongecontroleerd in de commerciële bankenwereld af, waar je als burger helemaal geen verweer tegen hebt.’
Verstrepen: ‘Ik vind het logisch dat men echte terroristen probeert tegen te houden en dus ook financieel wil droogleggen. Maar daar moet een rechter over oordelen, geen administratieve dienst. Geen enkele rechter zal beslissen om bepaalde rekeningen níét te blokkeren als daar grondige redenen voor bestaan. Terrorisme mag geen excuus zijn om de rechtsstaat opzij te schuiven. Wie die lijst aanvecht voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), krijgt wellicht gelijk.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
