Over de Energiedeal: ‘Het is inderdaad een pijnstiller: het is schadelijk en het lost niets op’

Waar zit de economische, ecologische en sociale logica achter de Energiedeal, het steunpakket van bijna 3 miljard euro voor fossiele brandstoffen? ‘Ik kan me niet inbeelden dat het kabinet-Van der Straeten hier zelf heel gelukkig mee was.’

‘We gaan weg van fossiel en sluiten ons aan bij de koplopers van Europa.’ Aldus Groen in zijn persbericht uit oktober 2020, na de goedkeuring van het Vivaldi-regeerakkoord. Groen mocht met Tinne Van der Straeten de minister van Energie leveren voor die nieuwe federale regering van Alexander De Croo (Open VLD), die ambitieuze klimaatdoelstellingen had.

Vorige week keurde de regering-De Croo plots miljardensteun voor fossiele brandstoffen goed: de accijnzen op diesel en benzine worden met 17,5 cent per liter verlaagd, de btw op gas daalt van 21 naar 6 procent en de stookolietank vullen wordt 200 euro goedkoper. Samen met de verwarmingspremie en de btw-verlaging op elektriciteit – wat ook deels opgewekt wordt door fossiele brandstoffen – van februari betekent dat 3 miljard euro steun.

De nieuwe subsidies komen boven op de al bestaande steun aan fossiele brandstoffen. FOD Financiën berekende dat de federale overheid in 2019 fossiele brandstoffen voor maar liefst 11,2 miljard rechtstreeks subsidieerde.

Pijnstiller

Minister Van der Straeten verdedigde die deal als ‘een pijnstiller voor gezinnen en bedrijven tegen de gevolgen van 20 jaar energiebeleid zonder visie’. André Decoster, hoogleraar overheidsfinanciën (KU Leuven), vindt dat een goede metafoor: ‘Pijnstillers kunnen op lange termijn schadelijk zijn en lossen het onderliggende probleem niet op.’

Het regeerakkoord beloofde te ‘vertrekken vanuit het principe van de vervuiler betaalt, waarbij we het gebruik van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk willen ontmoedigen’. Maar de nieuwe energiedeal doet precies het omgekeerde, want bij accijns- en btw-verlagingen zijn de besparingen het grootst voor de consument met het grootste verbruik van fossiele brandstoffen.

Was het dan niet beter om elke burger een vaste som uit te keren ter compensatie van het koopkrachtverlies? Iedereen krijgt dan evenveel en er blijft een stimulans om minder te verbruiken. Jonas Dutordoir, woordvoerder van het kabinet-Van der Straeten: ‘Dat klopt, maar je moet ook naar de andere maatregelen kijken. Het sociaal energietarief wordt uitgebreid en de prijzen van de NMBS stijgen niet.’

De burger betaalt

Ook de financiering – het gaat om een directe kostprijs van 3 miljard euro – roept vragen op. ‘De prijsstijgingen zorgen voor meerontvangsten van de overheid’, horen we op het kabinet van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V). ‘Die meerontvangsten zullen we niet innen en geven we terug aan de mensen.’

Maar zo simpel is het niet. Bij een stijging van de olieprijzen komt een negatieve impact op de overheidsfinanciën, zo berekende econoom Gert Peersman (UGent) op basis van historische cijfers voor België. Gaat de olieprijs met 10 procent omhoog, dan stijgt het begrotingstekort het jaar nadien met 0,3 procent van het bbp. Want wanneer mensen meer geld verliezen aan energie, hebben ze minder geld te besteden aan andere goederen, waarop ook btw betaald wordt. Peersmans Leuvense collega Decoster is het daarmee eens: ‘In reële termen kán er geen winst zijn. Vergeet ook niet dat de overheid zelf hogere prijzen moet betalen voor de goederen die ze inkoopt voor haar eigen werking.’

Zelfs in de – zeer optimistische – visie van de regering moet de overheid 600 miljoen euro uit de algemene middelen bijleggen. Hoe zal ze dat tekort bijpassen? ‘Het financieringsvraagstuk is nog niet gevoerd’, klinkt het bij Van Peteghem.

Hernieuwbare energie

Maar we mogen niet alleen kijken naar de subsidiëring voor fossiele brandstoffen, want op 18 maart werden ook beslissingen genomen over investeringen in hernieuwbare energie, zo benadrukt woordvoerder Dutordoir. Daarvoor had minister Van der Straeten een uitgewerkt plan op tafel gelegd waarin ze haar coalitiepartners 8 miljard euro aan investeringen in duurzame energie vroeg. Uiteindelijk wordt er 1,2 miljard euro vrijgemaakt voor die investeringen, verspreid over drie jaar. Dat komt neer op 0,4 miljard euro per jaar.

‘Ik vind het fout om voor 3 miljard fossiele brandstoffen ondersteunen’, reageert een lokale Groen-mandataris. ‘Zeker omdat er in ruil van de andere partijen maar 1,2 miljard voor energieonafhankelijkheid kwam. Ik kan me niet inbeelden dat ons kabinet hier zelf heel gelukkig mee was.’ Ook de klimaatjongeren van Youth For Climate betreuren de steun aan fossiele brandstoffen en vragen om die zo snel mogelijk ‘om te zetten in subsidies voor hernieuwbare energie’.

Joeri Thijs, woordvoerder Greenpeace Belgium, ziet het met lede ogen aan: ‘Alle traditionele partijen hadden het de afgelopen maanden over de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en dat die nu moet worden afgebouwd. Dat is niet alleen een verantwoordelijkheid van de groenen. Ziet dan echt niemand dat er net vandaag een enorm momentum is?’