‘Oprichting islamitische school in Genk: onderwijs mag segregatie niet verder in de hand werken’

‘Mensen moeten bij elkaar gehouden worden en het onderwijs moet op zijn manier bijdragen aan die samenleving waar mensen bij elkaar willen blijven’, schrijft François Levrau naar aanleiding van de discussie over de plannen voor een nieuwe islamitische school in Genk.

Laten we beginnen met te benadrukken dat binnen het grondwettelijk kader moslimscholen perfect mogelijk zijn. De vraag of het wenselijk is dat er moslimscholen worden opgericht is betwijfelbaar. De oprichting ervan wijst in twee richtingen.

Islamscholen: prima idee

Ten eerste, moslims voelen zich dermate benadeeld in het – laten we het zo noemen – reguliere onderwijs dat ze de vlucht vooruit kiezen. ‘Wat we zelf doen, doen we beter’, zo zouden we het kunnen samenvatten. Moslims nemen dan het heft in eigen handen en trekken zich collectief uit het Vlaamse onderwijsmoeras. Men houdt zich omzeggens even in de eigen gemeenschap op, om daarna als versterkte, goed opgeleide burgers naar die Vlaamse samenleving terug te keren.

Oprichting islamitische school in Genk: onderwijs mag segregatie niet verder in de hand werken.

Wie de moslimscholen op die wijze begrijpt – en er bestaat inderdaad empirisch onderzoek dat aangeeft dat moslimscholen kwalitatief sterk onderwijs kunnen leveren, moslims beter in de samenleving doen integreren en dus opwaartse mobiliteit bewerkstelligen – die kan dus opgetogen zijn met het bericht dat er in Genk een islamschool zou komen. De idee dat moslims eigen scholen oprichten, is een mooi bewijs van integratie en ambitie. Mensen als Michael Merry en Orhan Agirdag verklanken deze positieve opvatting. Agirdag schrijft op vrtnws bijvoorbeeld: ‘Als ik burgemeester Bart Somers of Wim Dries was, zou ik me vooral haasten om de eerste Vlaamse islamitische school binnen te halen en daarmee geschiedenis te schrijven.’

Het moet gezegd en beklemtoond, moslims zijn in het onderwijs de facto vaak al gesegregeerd. Op middelbare scholen belanden ze vaker in het TSO en BSO, en bijgevolg zijn ze ook veel minder terug te vinden in het universitair onderwijs. Bovendien drijft de huidige samenleving mensen ook uit elkaar door de vrije schoolkeuze van ‘autochtone’ ouders. Deze ouders zoeken de segregatie vaak zelf actief op.

Dit en het feit dat de islam al een paar decennia kop van jut is, kan een negatieve invloed hebben op het zelfvertrouwen van jonge moslims, en dat zelfvertrouwen is nochtans een basis om een gezonde en positieve identiteit te ontwikkelen. Moslims die zich dan in een eigen gemeenschap terugtrekken om daar te horen en te zien dat de islam niet iets is om je voor te schamen, kunnen een boost krijgen. Mogelijks kan het ook als een dam tegen gewelddadige vormen van radicalisering dienen. Waarom nog gefrustreerd zijn om wie je bent, als je eigen identiteit nu in een positief daglicht komt te staan?

Islamscholen: een bedenkelijk idee

Voor moslims die zich niet voldoende gebonden voelen aan de Vlaamse samenleving kunnen de islamitische scholen ervoor zorgen dat zij meer op zichzelf terug zullen plooien. Zo beschouwd zijn moslimscholen geen middel om moslimjongeren als feniksen weer naar de Vlaamse samenleving te doen terugkeren. Eerder dan dat vormen ze een middel in de oprichting van een eigen, gesegregeerde islamitische zuil. De Vlaamse seculiere samenleving zou te weinig aan de islamidealen beantwoorden en daarom moeten jongeren zich in meerdere mate van die samenleving distantiëren zodat ze werkelijk kunnen opgroeien in een parallelle gemeenschap die voorziet in een aanbod van eigen instellingen, waaronder dus een eigen moslimschool.

De vraag is of een cohesieve Vlaamse samenleving is gebaat met een gemeenschap die beslist om zich terug te trekken. Islamscholen en de versterkte beklemtoning van de islamidentiteit – als die identiteit op een erg conservatieve leest wordt geschoeid, dan moeten kinderen hoofddoeken dragen, en kan veel van wat in de westerse samenleving zo vanzelfsprekend is worden afgewezen – kunnen het de jonge moslims moeilijker maken om op succesvolle wijze een stap in de Vlaamse samenleving te zetten. In die zin komen die scholen de integratie van moslims dus niet ten goede.

Men kan aangeven dat geen enkele moslim verplicht is zijn kind naar die school te sturen en dat het idee van een eigen zuil wat overroepen is. Dat is mogelijk, maar wij achten de kans toch reëel dat er binnen de moslimgemeenschap een vorm van druk kan ontstaan die maakt dat moslims hun kinderen naar de moslimschool moeten sturen. Er zou dan een strijd kunnen worden gevoerd omwille van het behoud van de ‘schone ziel van ’t moslimkind’.

Men kan ook aanvoeren dat een moslimschool niet uitsluit dat er niet-moslimleerkrachten en niet-moslimleerlingen aanwezig zijn. Dat is correct, maar het valt te bezien of niet-moslims zich werkelijk zullen thuis voelen op een school waar de Islam de toon bepaalt en waar misschien impliciet – het verborgen curriculum – wordt diets gemaakt dat niet-moslims uiteindelijk toch maar inferieur zijn.

Alle eindtermen en inspecties ten spijt, maar het lijkt ons niet evident om bijvoorbeeld als leerkracht in de les biologie Darwins evolutieleer te moeten uitleggen. Een andere riposte zou kunnen zijn dat thans in de katholieke scholen ook niet-katholiek-geïnspireerde mensen aanwezig zijn. Als dat zo is, waarom zouden er niet ook niet-islam-geïnspireerde mensen naar islamscholen kunnen gaan?

Laten we hier niet naïef zijn. Katholieke scholen zijn vandaag vooral in naam katholiek, maar in de praktijk hebben ze die identiteit al lang afgezwakt. De mix van kinderen in het katholieke onderwijs is het gevolg van pragmatische redenen (vb. nabijheid van de school). Het lijkt ons sterk dat niet-moslim kinderen om diezelfde pragmatische redenen gaan kiezen voor een school die veel nadrukkelijker haar islamitische identiteit wil/zal centraliseren. Jonge meisjes zullen zich in dat geval bijvoorbeeld ook zedig moeten kleden, om maar iets te zeggen (en nog los van wat ‘zedig’ in dat geval precies betekent). Ik weet niet of de autochtone Vlaamse jeugd daar zit op te wachten.

Verwijzen naar Nederland waar er wel moslimscholen bestaan met een divers publiek (en bovendien prima bestuurd door niet-moslims!) toont aan dat de gewenste mix wel degelijk kan; maar die verwijzing ontkracht vanzelfsprekend niet de mogelijkheid dat de mix ook kan uitblijven (vb. afhankelijk van de locatie waar de school precies wordt opgericht, de pedagogische aanpak, de vijandige sfeer die Islam onpopulair maakt, het strenge islambeleid dat maakt dat er voor ‘diversiteit’ eigenlijk toch maar weinig plaats is, etc.).

Tussen ‘recht hebben op’ en ‘wenselijk zijn’

De beide mogelijkheden – moslimscholen als opstap naar integratie en moslimscholen als opstap naar segregatie – wijzen erop dat de huidige multiculturele samenleving er niet is in geslaagd om moslims naadloos in het maatschappelijk weefsel te integreren. De Vlaamse samenleving is de facto al een gesegregeerde samenleving. Door de eerder aangehaalde omstandigheden zijn islamitische rolmodellen nog steeds te zeldzaam. Daarnaast zijn er in de grote steden wijken waar vooral mensen met een islamitsche achtergrond wonen. Dat er dan ook in Vlaanderen ooit islamitische scholen zouden komen, is bijna de evidentie zelve (zeker ook omdat het een grondrecht is om vanuit een eigen inspiratie scholen op te richten). De consternatie die er nu is, is eigenlijk misplaatst. Het is gewoon de volgende stap in een evolutie die al bezig was.

De vaak trage integratie en de aanwezige segregatie wijst op een systeemfout. Het onderwijs kan en mag niet toestaan dat groepen uit elkaar worden gedreven of dat bepaalde groepen worden bevoordeeld ten nadele van vele andere groepen. Wat we nu zien is dat het Vlaamse onderwijs teveel nog onderwijs is dat bedoeld is voor die Vlamingen zonder immigratieachtergrond. De toenemende superdiversiteit zal dit echter steeds moeilijker maken.

Als Vlaanderen demografisch danig is veranderd, dan moeten ook de instellingen substantieel veranderen in functie van die gewijzigde demografie. Met ‘redelijke accommodaties’ en met een intelligent uitgevoerd multicultureel beleid – curricula voldoende openstellen voor andere culturen, een gezonde sociale mix bevorderen, open staan voor de dilemma’s waarmee etnisch-culturele groepen worstelen, etc. – kan men bekomen dat erkenning de integratie bevordert. Dat is de zogenaamde ‘integratie-erkenningsparadox’. Integratie met respect voor verschil houdt in dat mensen niet zomaar alles van hun identiteit hoeven af te gooien om toch maar in Vlaanderen enig succes te kunnen kennen.

Een goed werkende multiculturele samenleving veronderstelt interculturele burgers die elkaar ontmoeten en respecteren zodat integratie, solidariteit en cohesie niet omkantelen naar separatie, onbegrip en agressie. Mensen moeten bij elkaar gehouden worden en het onderwijs moet op haar manier bijdragen aan die samenleving waar mensen bij elkaar willen blijven omdat een samenleving – wat anders – een ‘samen leven’ is, dat net door de getoonde vormen van solidariteit enigerlei morele progressie kan maken.