OpenPharma: farma-geld spekt Belgische universiteiten

Nog los van wetenschappelijk onderzoek kregen Belgische universiteiten en universitaire ziekenhuizen in vier jaar tijd 70 miljoen euro financiering van de farma- en medtech-industrie, zo blijkt uit een analyse van het Transparantieregister door Knack, De Tijd, Le Soir en Médor. De KU Leuven is de grootste slokop van het farmageld.

In het onderzoeksproject OpenPharma berichtten we al dat farmabedrijven en fabrikanten van medische hulpmiddelen tussen 2017 en 202 liefst 875 miljoen euro overmaakten aan artsen, ziekenhuizen en andere spelers uit de Belgische gezondheidszorgsector.

Liefst 60 procent van dat bedrag ging naar wetenschappelijk onderzoek. Daarvan maakt het Transparantieregister niet bekend wie het ontvangt. Voor de rest van de financiering geldt dat wel – zoals schenkingen en toelagen, bijdragen in de kosten van wetenschappelijke congressen, en honoraria voor consultancy. En wat blijkt? In vier jaar tijd kregen Belgische universiteiten zo’n 40,5 miljoen euro van farma- en medtech-bedrijven, terwijl universitaire ziekenhuizen om en bij de 29,5 miljoen euro ontvingen.

(1) KU Leuven en UZ Leuven

De KU Leuven – met inbegrip van het UZ Leuven – ontving ruim 23 miljoen euro farma- en medtechgeld in vier jaar tijd. Daarmee staat de Leuvense alma mater met stip op 1 in de rangschikking van universiteiten en universitaire ziekenhuizen. Roche, MSD en Astrazeneca kwamen met de grootste bedragen over de brug.

Hoe slaagt de Leuvense universiteit erin zo veel geld aan te trekken? ‘De KU Leuven voert al sinds vele jaren een proactief beleid inzake professionele fondsenwerving en mecenaat naar het voorbeeld van gerenommeerde buitenlandse universiteiten’, zegt woordvoerster Sigrid Somers. ‘In dat kader ontvangen we financiële steun van particulieren maar ook van ondernemingen, onder meer via leerstoelen, waarrond we de voorbije decennia een sterke traditie hebben uitgebouwd.’ Van de 112 actieve leerstoelen aan de KU Leuven vallen er 70 onder geneeskunde. Somers: ‘Onder mecenaat valt ook financiële steun via schenkingen, sponsoring, unrestricted grants en legaten. De ontvangen gelden dienen, conform de wens van de mecenas, besteed te worden aan onderzoek, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening of patiëntenzorg.’

Somers wijst nog op een ander punt dat de KU Leuven aantrekkelijk maakt: ‘Zowel de faculteit, de departementen als het ziekenhuis zijn gesitueerd op de Health Sciences Campus Gasthuisberg, een van de grootste in zijn soort in West-Europa. Die concentratie van expertise, kennis en onderzoek op één plaats maakt van de campus een innovation community die uitstraalt op de omgeving.’

Farmabedrijven Janssen-Cilag en Roche wijzen ook op de uitstekende reputatie van de KU Leuven. ‘De KU Leuven is een van de belangrijkste onderzoeksinstituten van België, met talrijke wetenschappelijke departementen’, stelt Janssen-Cilac. ‘Het gaat om het grootste universitair centrum van België met ook een van de hoogste niveaus qua innovatie en onderzoek’, reageert Roche. Somers vult aan dat de grote meerderheid van alle klinische studies in België in universitaire ziekenhuizen gebeurt, ‘en de helft daarvan in het UZ Leuven’.

Hoe waakt de KU Leuven erover dat de farma-financiering geen impact heeft op pakweg het aankoopgedrag van het UZ? Somers stelt dat er binnen UZ Leuven een strikte scheiding bestaat tussen het verwerven van middelen en de aankoop van bijvoorbeeld medische materialen. ‘Het medisch farmaceutisch comité en het comité medische materialen beslissen onafhankelijk welke geneesmiddelen en medische materialen in het ziekenhuis gebruikt worden door de artsen kunnen.’

(2) Universiteit Gent en UZ Gent

In vier jaar ontving de Universiteit Gent ruim 4,3 miljoen euro van 103 farma- en medtechfirma’s, met Janssen-Cilag, Ferring en Gilead als grootste geldschieters.

‘We werken samen met de bedrijven om kennis en expertise uit te wisselen, wetenschappelijk talent te stimuleren en innovaties sneller te kunnen inbedden in de maatschappij’, reageert de Universiteit Gent. ‘Wat Janssen betreft, hebben we de afgelopen jaren in specifieke domeinen een nauwe samenwerking uitgebouwd, zoals big data, klinische studies, kankeronderzoek, nanomedicijnen en slimme productiemethoden. Ferring financiert dan weer een leerstoel. En Gilead ondersteunt studies naar onder andere hiv, en levert een bijdrage aan wetenschappelijke events om hiv-studies te ondersteunen.’

Voor de UGent is het ‘niet alleen normaal maar ook zeer wenselijk’ dat de universiteit samenwerking opzet met farmaceutische bedrijven.

Het UZ Gent haalde in dezelfde periode 5,9 miljoen euro binnen, afkomstig van 152 bedrijven. ‘Die inkomsten vertegenwoordigen een bijzonder klein aandeel in onze werkingsmiddelen’, reageert het UZ Gent. ‘Ten opzichte van de totale bedrijfskosten gaat het om zowat een kwart procent.’ Med El, Medtronic en Swedish Oprhan Biovitrum gaven de hoogste bedragen.

‘Het gaat onder meer om bijdragen aan de kosten van wetenschappelijke events. Zonder die bijdragen is het bijna onmogelijk om zulke events te organiseren – tenzij ook de overheid daartoe zou bijdragen. Verder gaat het om compensaties voor diensten die verleend worden, zoals advies of ondersteuning bij interne opleidingen.’

Het UZ Gent wijst erop dat de samenwerking tussen industrie en ziekenhuizen/zorgverstrekkers het voorbije decennium aan steeds strengere regelgeving is onderworpen.

‘Op dit ogenblik slaat de slinger zelfs door in die richting (strengere regulering, nvdr). Het beperkt het wetenschappelijk onderzoek en de verspreiding van de resultaten. Die gap wordt vooralsnog niet ingevuld door een bijdrage van de overheid. Mocht de overheid meer investeren in academische ziekenhuizen voor het onderzoeksluik, dan zouden we de financiële bijdragen van bedrijven wellicht niet nodig hebben.’

(3) Universiteit Antwerpen en UZ Antwerpen

Op de derde plaats volgen de Universiteit Antwerpen (4,4 miljoen euro ‘farmageld’ afkomstig van 41 bedrijven, waaronder GSK en MSD) en het UZ Antwerpen (4,3 miljoen euro van 137 bedrijven).

‘Het aandeel financiering van de farmaceutische industrie bedraagt minder dan 1 procent van de totale onderzoeksfinanciering per jaar’, reageert de UAntwerpen. ‘De financiering is aangewend voor wetenschappelijk onderzoek, leerstoelen en platformwerking zoals de Viral Hepatitis Prevention Board. Die bestaat uit internationale experts die werken rond virale hepatitis en wordt ondersteund door GSK. Het bedrijf maakt ook diverse klinische vaccincatiestudies mogelijk. Ook de financiering van MSD Belgium betrof vaccinatiestudies.’

Het UZ Antwerpen reageert dat de research grants worden aangewend voor klinisch wetenschappelijk onderzoek. ‘We zetten die middelen in om wetenschappelijk onderzoek in “speerpunten” te voeren, zoals gehooroplossingen, cardiogenetisch onderzoek en hooggespecialiseerde hemofiliezorg bij kinderen.

(4) Vrije Universiteit Brussel en UZ Brussel

In de periode 2017-2020 ontving de VUB – met inbegrip van het UZ Brussel – financiering van 139 farma- en medische hulpmiddelenbedrijven, goed voor in totaal 5,2 miljoen euro. Volgens gegevens van het Transparantieplatform waren MSD, Ferring en Medtronic de grootste geldschieters.

‘De contracten met MSD, Medtronic en Ferring zijn bestemd voor preklinische en klinische studieactiviteiten uitgevoerd in het UZ Brussel’, reageert Sicco Wittermans, woordvoerder van de VUB. ‘Gekwalificeerd personeel en werking in het studieobject worden ermee vergoed of bekostigd over een langere periode.’

Volgens Wittermans vinden de VUB en het UZ Brussel samenwerking met private bedrijven van groot belang. ‘Omdat het de maatschappij en de gezondheid van de mensen vooruithelpt. Regulering en transparantie zijn daarvoor vereist, want dat maakt dat het algemeen belang in het oog wordt gehouden. De bestaande uitgebreide regulering wordt aan universiteiten en in hun academische ziekenhuizen streng bewaakt, en ook de ethische aspecten worden daarbij nauwgezet onderzocht.’