Oosterweel: kiezel in de Antwerpse schoen van N-VA en CD&V?

In Antwerpen stad strandde CD&V 11,7 procent. N-VA zakte er van 37,7 naar 32,2 procent. Groen, Open VLD en PVDA+ groeiden er. Het begin van een trend, vraagt Manu Claeys (stRaten Generaal) zich af. En in hoeverre speelde de houding tegenover de Oosterweelverbinding mee?

Op zondagavond 25 mei, meteen nadat de verkiezingsresultaten bekend waren gemaakt, gaf voormalig minister-president Kris Peeters (CD&V) aan dat wat hem betreft de Oosterweelbeslissing van de vorige Vlaamse regering niet opgeschort zou worden, ondanks de expliciete vraag daartoe door twee mogelijke onderhandelingspartners voor een nieuwe Vlaamse regering, namelijk Open VLD en Groen.

Was dat politiek verstandig, die houding op dat moment? In de stad Antwerpen had zijn partij 11,7% van de stemmen gehaald, de helft van wat CD&V elders in Vlaanderen oogstte. De vasthoudendheid van Kris Peeters aan zijn Oosterweelbeslissing kan, gelet op dat Antwerpse stemmenpercentage en op de lokale weerstand tegen de Oosterweelverbinding, geïnterpreteerd worden als een signaal dat CD&V Antwerpen electoraal opgeeft.

De partij doet het niet goed in Antwerpen en andere grote steden. Thematisch richt ze zich eerder tot de kleinere gemeenten, de voorsteden, de buitengebieden. Maar wie de grote steden politiek opgeeft, zet zich niet alleen opzij van belangrijke maatschappelijke debatten en trends, maar veroordeelt zich op termijn ook tot electorale krimp. Want het zijn de stedelijke gebieden die groeien en in de steden, met Antwerpen op kop, bevinden zich de politieke laboratoria van oude en nieuwe partijen.

Of zoals CD&V-kopstuk Jean-Luc Dehaene het verwoordde in Er is leven na de 16: ‘De CVP staat voorlopig nog sterk in landelijke gebieden, maar die zullen met vertraging evolueren zoals de steden. Het is in de steden dat het nieuwe democratische weefsel moet groeien.’ Na zijn recente overlijden werd Dehaene door de CD&V-top geprezen om zijn kunde bij het zoeken naar politieke compromissen. Zelf was hij echter de eerste om vast te stellen dat ‘zijn’ methode vandaag niet meer werkt en dat de democratie aan vernieuwing toe is. De CD&V-omgang met het Oosterweeldossier toont aan dat te weinig mensen binnen zijn partij dit samen met hem beseffen. Een nieuw democratisch weefsel in de stad? Het is niet aan de CD&V besteed. Ooit was de katholieke partij een grote partij in Antwerpen, die tijd is veraf en het lijkt alsof de CD&V zich daarbij neerlegt.

Open VLD lijkt dat niet te willen doen. Ook de liberalen hadden ooit een stevig stemmenpotentieel in de metropool en ook zij zagen dat potentieel de voorbije dertig jaar stelselmatig verdampen, tot hun Antwerpse stemmenteller in oktober 2012 een historisch dieptepunt van 5,5 % bereikte, net boven de kiesdrempel. Tijd om de knop om te draaien, besliste de Open VLD-top, te beginnen met een herpositionering in een van de heftigste stedelijke debatten van de voorbije jaren, over een snelweg door Vlaanderens grootste stad. Zondag haalde Open VLD weer 8,5% van de stemmen in Antwerpen. De verkiezingsuitslag kan gelezen worden als een voorzichtige beloning voor de keuze om actief te ijveren voor een kwaliteitsvol stadsleven.

Ter linkerzijde speelt zich een gelijkaardig politiek debat af. De SP.A leverde decennialang de burgemeester in Antwerpen, zondag 25 mei haalde de partij er nog amper 16% van de stemmen. Top-down hoofddoeken verbieden en een nieuwe snelweg door woonwijken promoten, blijken niet de recepten te zijn om zich populair te maken bij uiteenlopende stedelijke bevolkingsgroepen.

De partijen Groen en PvdA+ houden hier beter de vinger aan de pols. De kiesdrempel fnuikte de parlementaire ambities van de PvdA+, maar de Antwerpse verkiezingsresultaten waren sterk voor een buitenparlementaire nieuwkomer: 7,7% voor het Vlaamse parlement, 8,8% voor de Kamer. De Antwerpse Groenen stootten door van 7,9% in 2012 naar 14,2%. Zoals in veel andere steden wordt de partij er bijna zo groot als de SP.A.

Quid N-VA in deze? In Gazet van Antwerpen zag Lex Moolenaar een ‘opmerkelijk resultaat’: vergeleken met 2012 levert de N-VA in de stad Antwerpen een aantal procenten in, de partij zakt van 37,7% naar 32,2%. Is dit het prille begin van een nieuwe trend, vroeg hij zich af. De partij scoort hoog in de steden en erbuiten, maar is de piek in de steden al voorbij? En speelt Oosterweel daarin een rol?

Antwerpen is de stad waar de twee N-VA-kopstukken Bart De Wever en Liesbeth Homans wonen. Het maakt de terugval in stemmenpercentage nog intrigerender. Met deze Antwerpse verkiezingsuitslag in het hoofd of niet, burgemeester De Wever reageerde alvast voorzichtiger op de vragen van Open VLD en Groen over Oosterweel. Moolenaar noteerde deze uitspraak van hem: ‘Er ligt een ruime baan om tot een oplossing te komen. Tenzij iemand fundamenteel vasthoudt aan zijn oplossing. Dan gaat het niet.’

Peeters hield op verkiezingszondag fundamenteel vast aan zijn Oosterweelbeslissing. Dit is nochtans hét politieke moment – ook voor zijn CD&V – om het BAM-tracé minstens mentaal los te laten en andere opties ernstig te nemen. Op een congres over grote infrastructuurprojecten zei ex-burgemeester van Antwerpen Patrick Janssens (SP.A) me onlangs dat er pas ruimte zal komen voor een alternatieve benadering van het mobiliteitsdossier in Antwerpen, wanneer politieke meerderheden eerst het BAM-tracé durven los te laten. Hij is ervaringsdeskundige. Zelf was hij daartoe bereid in 2010, maar anderen binnen zijn partij niet.

Dat is inmiddels alweer vier jaar geleden. Benieuwd of we over nog eens vier jaar, bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen, zullen kunnen vaststellen dat de ruimte – waar zowel de vorige als de huidige burgemeester van Antwerpen naar verwijzen – er intussen kwam. Aan de nieuwe Vlaamse regering om die ruimte te creëren. Het alternatief is: nog maar eens een legislatuur lang ter plaatse blijven trappelen en zichzelf uiteindelijk politiek weer tegenkomen in dit dossier.