‘Ook als Marokkaanse Belg is dit een week van rouw’

‘In deze week van dodenherdenking belt de weemoed bij mij, als Marokkaanse Belg, twee keer aan. Op 1 november is het namelijk Allerheiligen, maar ook voor moslims is dit een week van rouw en herdenking van de doden’, schrijft Mostafa Benkerroum.

In deze week van dodenherdenking belt de weemoed bij mij, als Marokkaanse Belg, twee keer aan. Op 1 november is het namelijk Allerheiligen, maar ook voor moslims is dit een week van rouw en herdenking van de doden. Op 3 november is het namelijk Ashura, de tiende dag van het nieuwe jaar. De sjiieten herdenken op deze dag de martelaar Hoessein, kleinzoon van de profeet, terwijl de soennieten de redding van de joden uit Egypte door Mozes herdenken. Het is hoe dan ook de dag waarop moslims stilstaan bij hun overleden dierbaren.

Mijn gedachten gaan naar mijn vader, die ver van mij in Marokko begraven ligt. Ik kom terug uit bij de dag van zijn begrafenis, toen ik me in mijn land van herkomst tegelijk verwelkomd en vreemd voelde. En op deze dagen van herdenking voel ik me van mijn familie verwijderd.

Gezangen

In Marokko komen vele religies en tradities samen en daarom neemt Ashura in Marokko een speciale plaats in. De eerste moslims in Marokko waren sjiieten die in de loop van de eeuwen soenniet zijn geworden. Daarnaast had je in Marokko een van de grootste joodse gemeenschappen van de Arabische wereld. Ashura is daarom zowel een feest als een herdenking. Deze dag gaat gepaard met vreugdevuren en waterpret en de kinderen krijgen speelgoed, maar ook worden de doden herdacht.

Op de vooravond van Ashura worden de graven van nabestaanden wit geverfd en de planten verzorgd. Er worden processies gehouden en heel de nacht weerklinken gebeden en soufi-gezangen in de moskeeën. De vrouwen maken speciale gerechten en nuttigen die samen thuis waarna ze ook lofliederen aan God bezingen. De ochtend van Ashura gaan de familieleden naar de begraafplaats om te bidden voor de overledenen en wordt er gedroogd fruit uitgedeeld aan de voorbijgangers. Daarna krijgen de kinderen speelgoed en gedroogd fruit. ’s Avonds volgen weer verschillende speciaal bereide maaltijden en gezangen.

Geen einde, maar overgang

Aangezien we als moslims in België geen dierbaren begraven, wordt Ashura hier minder gevierd. Het feest is hier herleid tot het kopen van speelgoed voor de kinderen. Wel wordt er naar Marokko gebeld met de opdracht om in onze naam aalmoezen te geven en aan de graven te bidden.

Moslims zien de dood niet als een einde maar eerder als een overgang, daarom zijn de rituelen altijd geënt op de overledene. Wanneer iemand sterft, hoort die onmiddellijk ritueel gewassen, geparfumeerd en in een lijkwade te worden begraven. Soms wordt de begrafenis een paar dagen uitgesteld om de familie in het buitenland de kans te geven die bij te wonen.

Het is op deze momenten dat je de band met Marokko en de familie ginds heel sterk aanvoelt. Je wilt bij hen zijn, samen rouwen en verwerken. Je voelt onmacht omdat je niet mee kunt deelnemen aan de rituelen en gebruiken, omdat je niet op een deftige manier volgens je religie en cultuur afscheid kunt nemen. Je hebt het gevoel dat je losgerukt bent van de rest daar, ver weg van iedereen. Daarom nemen we ook de telefoon bij de hand, om toch maar de stemmen van de familie te horen. Je wilt iedereen spreken, elk familielid, en de gebeden op de achtergrond horen. Even het gevoel krijgen dat je erbij bent, totdat je de hoorn weer neerlegt om meteen iemand anders te bellen.

Begraven in land van herkomst

Toen mijn vader hier in België stierf, liep ons huis onmiddellijk vol mensen. Ondanks dat wij thuis al meer dan 30 jaar geen contact meer met hem hadden, kwamen zowel vrienden en vreemden, als mensen die hem gekend hadden, langs. Het rouwen verliep zo’n beetje als in Marokko, alleen veel kleiner en soberder. Hier geen rouwstoet en de Koran-recitaties door ‘Tolba’, mannen die hiervoor worden ingehuurd, worden herleid tot één in plaats van drie dagen. We beredderen ons verder met een cd-speler.

Alhoewel we hier islamitische begraafplaatsen hebben, wou mijn vader begraven worden in een dorp in Oost-Marokko, waarvan zijn moeder afkomstig was. De meesten, zeker de eerste en tweede generatie willen in hun land van herkomst begraven worden, omdat ze dichtbij hun overleden familieleden willen liggen of volgens de religieuze en culturele waarden van hun land van herkomst willen begraven worden. Of gewoonweg omdat het hun geboortegrond is. Daarom sluiten de meesten een repatrieringsverzekering. Voor mensen die geen verzekering hebben, wordt geld ingezameld door familie, vrienden en kennissen en in moskeeën.

Het duurde vijf dagen vooraleer de nodige papieren en toelatingen in orde waren. Vijf dagen lang leefde zijn familie in onrust omdat de dode nog niet begraven lag.

Bij onze aankomst in Marokko was het voor familie daar alsof hij voor de tweede keer gestorven was. Iedereen stond rond de kist, maar die was gesloten, ze konden zijn gezicht niet meer zien. Zijn zus kon geen dadels op zijn ogen leggen opdat hij zijn weg naar het paradijs kon vinden. Het lijken kleine dingen maar voor de nabestaanden zijn ze heel belangrijk. Zeker in regio’s waar de gebruiken en rituelen weinig voor verandering vatbaar zijn en waar de mensen nog veel belang hechten aan deze rituelen en gebruiken, zeker als het om de dood gaat.

Religieuze liederen

Ik werd onthaald door vrouwen die bepaalde religieuze liederen zongen, allemaal in witte gewaden. De kleur van de rouw. Als zoon werd ik geacht om een witte djelaba aan te doen en mocht ik mij niet scheren. Iedereen bracht zijn condoleances over met ellelange zinnen waarop ik niet wist hoe te antwoorden. Ik werd geacht om mee te doen met de rituelen die mij vreemd waren. ’s Nachts weerklonken Koran-recitaties en soufi-liederen. Iedereen stond rond mij, iedereen wilde mij aanraken en met mij praten. Iedereen stond te trappelen om mij de rituelen uit te leggen zodat de uitvaart volgens het boekje zou verlopen. Ik was niet altijd mee, ik onderging gewoon.

Iedereen wilde me mijn vader leren kennen. Ik kreeg verhalen te horen over mijn vader tijdens het verzet tegen het kolonialisme, zijn vakbondsverleden na het kolonialisme, er werden me plekken getoond waar zijn winkel stond, het plein waar hij protestspeeches hield. En vooral wilde iedereen benadrukken hoe sterk ik op hem lijk, als twee druppels water. Ik was een vreemdeling tussen mijn eigen volk, mijn eigen familie.

Bij mijn thuiskomst ben ik als acteur beginnen schrijven. Ik moest alles een plaats geven, begrijpen en vooral verwerken. Ik had mijn vader voor de eerste keer leren kennen. Ik leerde de verborgen tradities, de schoonheid van rituelen die met de dood gepaard gaan. Ook al was ik niet altijd mee, ik had toch het gevoel dat dit ook een deel van me uitmaakt, een deel van mijn identiteit. En het was de eerste keer dat ik erbij stilstond dat wanneer ik zal sterven, ik ook in Marokko begraven wil worden, naast mijn voorouders, volgens de voorgeschreven rituelen.

Mostafa Benkerroum is acteur en verhalenverteller. Hij werkt aan een monoloog over zijn vader.