‘Onze overheid verwacht van mensen in armoede dat ze van vandaag op morgen modelburgers worden’

‘Wordt het geen tijd om onze opgestoken vinger en het dogma van de ‘hardwerkende Vlaming’ een beetje aan te vullen met medemenselijkheid’, schrijft Mario Van Essche van de HVV.

Onlangs besliste het Departement Onderwijs van de stad Gent om een nieuwe leverancier te nemen voor schoolmaaltijden. Resultaat: de maaltijden werden 15% duurder voor de ouders.

Een peulschil zult u denken, maar het probleem is dat alles duurder wordt: nutsvoorzieningen, internet dat veel duurder is dan in andere landen, enz. Bovendien worden er veel meer sancties opgelegd voor allerlei regeltjes die vroeger niet bestonden: niet-betalen van zorgverzekering of ziekenhuisfacturen, parkeerretributies, GAS-boetes, enz.

‘Ho maar!’, hoor ik u al zeggen. ‘Dat is toch omdat de mensen fouten hebben gemaakt en dan moeten ze de gevolgen maar dragen’.

Misschien wel, maar ook wat dat betreft wordt onze maatschappij veel minder verdraagzaam. Het aantal handelingen die aanleiding kunnen geven tot sancties is exponentieel gestegen. Leven wordt duurder, ook omdat het complexer wordt. Gsm, computer, internet, … het zijn allemaal kosten die men vroeger niet hoefde te dragen. Nu kun je niet meer zonder. Zelfs overheden rekenen meer aan voor dezelfde prestatie als je via het loket gaat, dan wanneer je dezelfde bestelling plaatst via een e-loket. Van andere diensten kun je simpelweg niet meer genieten zonder internet. Het uitgavenpatroon wordt complexer en de incassolobby is genadeloos. Ze komen achter je aan als je het even niet meer haalt en de kosten stijgen exponentieel. Een parkeerretributie van 25 euro die iets te lang blijft liggen, wordt al gauw meer dan 600 euro en dan raken mensen volledig geblokkeerd. Ziekenhuisfacturen dreigen zelfs soms te verduizendvoudigen. De sanctie op niet kunnen betalen is … nog meer betalen.

Het water staat veel mensen aan de lippen en eens ze kopje onder gaan, houdt het hele incassomechanisme je helemaal onder water.

Meer dan 90.000 families zitten momenteel in een collectieve schuldenregeling en waarschijnlijk hebben nog eens zoveel gezinnen afbetalingsproblemen. Dat zijn epidemische proporties.

Onze maatschappij, die tegenwoordig compleet verslaafd is aan een drang tot culpabilisering, trekt haar neus op voor mensen die sukkelen met betalingsproblemen. Het lijkt wel een groter misdrijf de rekeningen niet meer te kunnen betalen dan een handtas te stelen. (De sancties die strafrechtbanken daar op zetten, zijn trouwens doorgaans veel lager dan wanneer je in een schuldspiraal terecht komt).

Mensen in armoede moeten van vandaag op morgen modelburgers worden. Er is geen enkele ondernemer die de eindeloze toevloed van administratieve verplichtingen nog perfect de baas kan, maar individuen die in schulden verzeild raken moeten de beste secretaresse worden van hun (vaak onverstaanbare) papierberg, die perfect beheren, strikte afbetalingsplannen aanhouden, de juiste vermeldingen in het juiste vakje plaatsen, proactief onderhandelen met de meest gewiekste professionals over hun schulden, de wetten perfect begrijpen en hard werken om er doorheen te geraken. Dit terwijl het dogma van het ‘harde werken’ overigens implodeert van zodra een voltijds maandloon niet meer volstaat om dat allemaal de baas te kunnen.

50 euro per week

En daar waar privéschuldeisers vaak opbotsen tegen collectieve schuldenregelingen of voorrangsregels van diezelfde overheid, stelt de overheid zelf zich meer en meer vrij, met alsmaar nieuwe regelgeving, en eist zowel volledige betaling als voorrang in elke afbetaling. Maar zelf slaagt ze er ook niet altijd in om te voldoen aan haar eigen betalingsplichten.

Bedrijven hebben de mogelijkheid de boeken neer te leggen en hun zaakvoerders kunnen dan met een blanco blad opnieuw beginnen. Eenmansbedrijven kunnen aanspraak maken op de verschoonbaarheid. De curator verkoopt wat er te verkopen is en betaalt af wat hij kan en de zaak is afgesloten. Privépersonen moeten minstens vijf jaar zien rond te komen met het allerminste, soms wel 50 euro per week.

Dit natuurlijk met uitzondering van rijke privépersonen, want zij die met hun zwart geld naar het buitenland zijn getrokken, hebben dankbaar gebruik kunnen maken van bevrijdende eenmalige aangiften en fiscale amnestieregelingen. En geen van hen heeft het duizendvoud moeten betalen van wat de zieke sukkelaar moest betalen omdat hij zijn ziekenhuisfactuur niet meer meester was.

Ik pleit er niet voor om dat allemaal zomaar door de vingers te zien. Schulden niet kunnen innen is eveneens lastig voor de schuldeisers. Maar een maatschappij die mensen met betalingsproblemen zo behandelt, zal straks geconfronteerd worden met het feit dat diezelfde mensen die maatschappij de rug toe keren en dat gebeurt niet alleen in het stemhokje.

Complex en verstikkend

Is het zo moeilijk om onze maatschappij, ook voor diegenen die het wat moeilijker hebben, iets minder complex en verstikkend te maken? Het moet toch bijvoorbeeld mogelijk zijn om een systeem uit te dokteren waarbij schulden gegroepeerd worden en mensen iets meer assistentie krijgen om er terug bovenop te geraken, in plaats van het huidige systeem te blijven hanteren waarbij elke schuld exponentieel stijgt met intresten, boetes, schadebedingen en kosten van beslag? Bedrijven hebben recht op een faillissement. Zwartspaarders hebben recht op amnestie. Voor particulieren bestaat alleen het systeem van de collectieve schuldenregeling en die duurt doorgaans vijf lange jaren …

De hele wereld staat op zijn kop als Donald Trump de wacht waarneemt in het Witte Huis en allemaal stellen we ons de vraag hoe het zover is kunnen komen dat mensen de maatschappij op een dergelijke confronterende manier de rug toekeren. Maar niemand vraagt zich af of we met al onze regels niet verkeerd waren om de mensen uit te sluiten van die maatschappij.

Zou het niet stilaan tijd worden om onze opgestoken vinger en het dogma van de ‘hardwerkende Vlaming’ een beetje aan te vullen met medemenselijkheid en mensen nog wat ruimte te laten om mens te zijn? Zelfs als ze al eens een factuur laten liggen?

Mario Van Essche, voorzitter Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging vzw