Politieke schandalen zijn van alle tijden en partijen. Hoe groot is de schade van de affaire rond Sihame El Kaouakibi voor de Open VLD? ‘De schade wordt zelden veroorzaakt door het schandaal zelf, maar wel door de manier waarop de partij reageert’, zegt Noël Slangen.
Het voorbije jaar bracht Sihame El Kaouakibi, onderneemster en Vlaams Parlementslid voor de Open VLD, haar partij in verlegenheid omdat ze verdacht wordt van fraude met subsidies. Ze zou ruim een miljoen euro voor zichzelf en een resem privébedrijfjes misbruikt hebben. Noël Slangen, politiek columnist van Het Laatste Nieuws, was tot 2013 communicatieadviseur, ook van verschillende politieke partijen. Zo leerde hij de interne keukens goed kennen. De gevolgen van een schandaal hangen volgens hem sterk af van welke partij met welk soort schandaal te maken krijgt. ‘Een seksschandaal, bijvoorbeeld, zou voor de CD&V heel andere gevolgen hebben dan voor Vlaams Belang of de Open VLD. De situatie waarin het zich afspeelt, is ook belangrijk. De subsidies voor El Kaouakibi zijn van een andere orde dan bijvoorbeeld postbodes die zwartwerk doen aan de villa van een politicus (Slangen doelt op een schandaal in de jaren negentig met CD&V’er Leo Delcroix, nvdr).’
De politiek heeft sinds mensenheugenis een dusdanig slechte reputatie dat kiezers niet meer schrikken van een zoveelste schandaal.
Elke partij vermijdt het best een bepaald soort schandaal?
Noël Slangen: Socialisten moeten van geld afblijven, christendemocraten van vrouwen en liberalen moeten aan beide zitten. (lacht) Maar die oude grap klopt enigszins. De zaak zou een ander effect gehad hebben als El Kaouakibi een politica van Groen was geweest. De groene achterban zou dat bekijken als een financieel schandaal. Liberale kiezers zullen eerder zeggen: ‘Zie je wat er gebeurt als je de partij aan witte konijnen uitverkoopt?’
Ook de persoon zelf speelt een rol. Kiezers van een partij die negatief staat tegenover mensen met een migratieachtergrond reageren anders. Voor een Open VLD-kiezer kan het een verschil maken als het schandaal niet over El Kaouakibi, maar over Mieke Janssens ging.
Kan de N-VA schade ondervinden, want ook uit die hoek kreeg El Kaouakibi veel subsidies?
Slangen: Zullen partijen schade ondervinden of veeleer verenigingen die met migrantenjongeren werken? Ik denk dat de schade voor het gesubsidieerde middenveld groter is dan voor politici. Ook het draagvlak voor diversiteit in de samenleving wordt er door aangetast. De schade van een schandaal gaat vaak breder dan een partij of enkele politici. De obussenaffaire in de jaren tachtig of de Agusta-zaak in de jaren negentig hebben de manier beïnvloed waarop mensen naar legeraankopen kijken.
Beïnvloedt het visaschandaal met Melikan Kucam hoe kiezers over vluchtelingen denken?
Slangen: Ook daar is de schade voor mensen met een migratieachtergrond wellicht groter en is er weinig schade voor de N-VA, de partij van Kucam.
Bij Vlaams Belang duiken geregeld uitgesproken connecties met neonazi’s op, maar kiezers lijkt de partij daardoor niet te verliezen.
Slangen: Soms wordt zo iemand als VB-partijlid geschrapt en daar houdt het op. Soms komen diezelfde mensen nadien door de achterdeur weer binnen of raken ze zelfs verkozen. Een partij waar een schandaal losbarst, moet vooral snel en zo volledig mogelijk reageren. Eerst moet je vlug de nieuwswaarde uit het verhaal halen door alle details bekend te maken. Want als een affaire hoog op de agenda staat, is elk nieuw detail nieuws. Daarom is het belangrijk dat je alle informatie zo snel mogelijk verzamelt en er uitgebreid over communiceert.
Het probleem is dat een partij niet altijd meteen weet wie waarvan op de hoogte was of wie welke rol speelde. Een affaire in schijfjes, met dag na dag nieuwe onthullingen, dat is het ergste. En dat was zo met El Kaouakibi. Haar politieke doodsstrijd werd in de Open VLD heel lang gerekt. Egbert Lachaert kreeg als partijvoorzitter maar geen controle over het verhaal, ook omdat El Kaouakibi haar eigen gang bleef gaan. VB-voorzitter Tom Van Grieken heeft blijkbaar wel dat soort controle en in die visa-affaire had Theo Francken het geluk dat Kucam en niet hij als staatssecretaris centraal stond in de communicatie. Politici maken het zichzelf ook moeilijk.
Hoezo?
Slangen: Politici hebben de neiging om eindeloos uitleg te blijven geven, én om intern over het schandaal te blijven kibbelen omdat persoonlijke profilering en ambities meespelen. Een partijvoorzitter moet zorgen dat alle neuzen in dezelfde richting staan, want dat interne spektakel en gespin veroorzaakt veel schade. De schade wordt dus zelden veroorzaakt door het schandaal zelf, maar wel door de manier waarop de partij reageert.
Zowat elke partij kreeg al af te rekenen met schandalen, alleen bij de groenen gebeurt dat opvallend weinig of niet. Groen kwam alleen zijdelings negatief in beeld na klachten over seksueel misbruik door pater Luc Versteylen, stichter van Agalev, voorganger van Groen.
Slangen: Schandalen hebben vaak te maken met machtsmisbruik. En om macht te misbruiken moet je ze eerst hebben. De groenen waren nog niet zo vaak of lang aan de macht. De Volksunie, de voorloper van de N-VA, werd vroeger ook niet door grote schandalen geplaagd, omdat ze bijna altijd in de oppositie zat en lang een kleine partij bleef. Hoe groter een partij, hoe sneller ze met schandalen af te rekenen kan krijgen.
Het verrast me bijvoorbeeld dat er geen MeToo-verhalen opduiken in de politiek.
Schandalen zijn ideaal voer voor oppositiepartijen?
Slangen: Het biedt oppositiepartijen de kans om zich te profileren. Ze scoren als ze daarmee de tegenstander uit evenwicht brengen. Maar de politiek heeft sinds mensenheugenis een dusdanig slechte reputatie dat kiezers niet meer schrikken van een zoveelste schandaal. De kiezer gaat ervan uit dat er meer schandalen zijn bij een partij waar hij zelf tegen is. Als de partij waar hij achter staat in een schandaal betrokken raakt, zal die kiezer vinden dat zijn partij harder wordt aangepakt dan nodig of dat het leugens zijn. Dat soort reactie zag je bijvoorbeeld bij de N-VA-achterban in de zaak-Kucam. Maar vervelende kwesties vind je in alle partijen. Het verrast me bijvoorbeeld dat er geen MeToo-verhalen opduiken in de politiek. Ik kan me niet voorstellen dat er in dat milieu nooit problemen waren.
Er was de affaire met Pol Van Den Driessche, die zowel voor de VU, de CD&V als de N-VA politieke mandaten had.
Slangen: Het stof rond die zaak is vrij snel gaan liggen zodra hij geen publiek zichtbare rol meer speelde voor de N-VA. (Van Den Driessche is vandaag diplomatiek adviseur van minister-president Jan Jambon, nvdr). Ik denk niet dat hij daar nog vaak op wordt aangesproken.
Speelt soms het omgekeerde effect? Oud-premier Elio Di Rupo (PS) werd ooit vals beschuldigd en zijn waardige reactie leverde hem wellicht meer krediet dan schade op.
Slangen: Niemand wil zoiets meemaken, want het hardnekkige en onware cliché is dat waar rook is, ook vuur moet zijn. Bij alle politieke schandalen wordt veel rook verspreid. Als je kiezers vraagt waarom ze tegen een bepaalde partij zijn, zullen ze vooral schandalen aanhalen om hun eigen keuze te rationaliseren. Het effect van een schandaal zal ook totaal anders zijn als het twee jaar of twee weken voor de verkiezingen opduikt. Je kunt het bijna afmeten aan het aantal vakantieperiodes tussen schandaal en verkiezingen. Vakanties hebben een groot effect op het geheugen en de attitude van kiezers.
De zaak-El Kaouakibi zal dus weinig electorale gevolgen hebben voor de Open VLD bij de verkiezingen in 2024?
Slangen: Ik denk dat MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez voor de Open VLD electoraal schadelijker is dan El Kaouakibi . (lacht) Met zijn communicatiestijl lijkt hij constant te willen aantonen dat Open VLD’ers geen echte liberalen zijn.
Dit is het Jaaroverzicht van Knack 2021
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier