‘Niet voor alle vrouwen in onze steden is het stemrecht een verworven recht’

‘Het afschaffen van de stemplicht heeft een groep vrouwen de kans ontnomen om hun stem in het stemhokje te laten horen’, schrijft Khatera Shamal aan de vooravond van de lokale verkiezingen.

Stemrecht, een verworven recht voor alle vrouwen in Antwerpen?

Vrouwen konden in België voor het eerst gaan stemmen voor het nationale parlement op 26 juni 1949.

Het is onder andere door het verkrijgen van die politieke rechten dat de juridische positie van de gehuwde vrouw ook stilaan zou veranderen. De maritale macht werd afgeschaft en het principe van gelijkheid tussen beide echtgenoten werd ingevoerd.

Wat men echter vaak vergeet, is dat vrouwen in België al een kwarteeuw eerder, in 1920, stemrecht kregen voor de gemeenteraadsverkiezingen. En vanaf 1921 mochten ze zich zelfs kandidaat stellen, zij het nog wel met toestemming van hun man. Een eervolle vermelding gaat hier naar de genaamde Amelia Brocken (1871-1939), die tot eerste vrouwelijke burgemeester werd verkozen in het stadje Emblem. Andere vrouwelijke verkozenen volgden, en kregen eveneens de kans om de burgemeesterssjerp te omgorden, vaak dankzij hun achtergrond en connecties. Je kan hier heel stout zijn en zeggen dat er op dat vlak eigenlijk niet zoveel veranderd is. Wie toen nog nièt mochten gaan stemmen waren prostituees en overspelige vrouwen. Zij werden als vrouwen van bedenkelijke moraal beschouwd. Hun mannelijke ‘partners’ daarentegen, die net zo betrokken waren, werden – vanzelfsprekend – ongemoeid gelaten.

Je zou kunnen zeggen dat een vrouw sinds 1949 in dit land op elk niveau zelf kan beslissen of ze wil stemmen en voor wie ze wil stemmen. Hoera, driewerf hoera, want daar is héél veel en héél hard voor gestreden. Eind goed, al goed?

Fast forward. Op 13 oktober 2024 vinden er opnieuw gemeenteraadsverkiezingen plaats, waarbij we allemaal onze stem kunnen en mogen uitbrengen. De keuze ligt nu volledig bij het individu, aangezien er geen stem of opkomstplicht meer is. Maar klopt dat wel? Kan ieder individu nu werkelijk zelf beslissen of hij/zij gaat stemmen en voor wie?

Het antwoord is helaas: neen.

Uit verschillende ontmoetingen en gesprekken is me immers duidelijk geworden dat er een groep is voor wie het recht om te gaan stemmen niet vanzelfsprekend is. Jammer genoeg toont de huidige realiteit anno 2024 dat er in een moderne stad als Antwerpen vrouwen zijn die, ondanks hun recht, niet mogen gaan stemmen. Dat is een pijnlijke realiteit.

Vele vrouwen met wie ik gesproken heb zijn vrouwen die nog niet heel lang in België verblijven. Vrouwen die in land van herkomst nooit gestimuleerd werden om te stemmen. Erger nog , politiek wordt in deze gezinnen niet gezien als een vrouwenonderwerp, want wat zou een vrouw toch aan een man te vertellen hebben? Het zijn vrouwen die in gezinnen wonen waar de mannen al meermaals gezegd hebben en ik citeer  ‘Wij stemmen niet op een vrouw’. Vrouwen die niet altijd voldoende informatie hebben over hun rechten hier. Vrouwen die wij als beleidsmakers en of middenveld niet tot bij ons krijgen.  

Het afschaffen van de stemplicht heeft deze vrouwen de kans ontnomen om hun stem in het stemhokje te laten horen. Ik ben me er zeker van bewust dat zelfs toen de stemplicht bestond, sommige vrouwen niet konden of mochten stemmen, maar voor velen diende het mogelijk krijgen van een boete toch als een stok achter de deur.

Door de stemplicht mochten/moesten deze vrouwen om de vijf of zes jaar naar het stemhokje. Elke vijf of zes jaar werd hun, en alle andere burgers, duidelijk gemaakt dat ze mee konden en moesten beslissen over wie, welke partij(en) aan het bewind kwamen en hoé het land, de provincie, de gemeente of het district bestuurd moesten worden. Ze waren volwaardige burgers van dit land.

Hier en daar zal wellicht worden opgeworpen: is dat zo fundamenteel? Uiteindelijk hebben toch veel mensen met verschillende achtergronden al duidelijk gemaakt dat zij op 13 oktober niet zullen gaan stemmen. Sommigen omdat ze het geloof in de politiek en in politici verloren zijn. Dat is, laten we hopen, een weloverwogen keuze. Hun vrije keuze. Echter, wanneer men gedemotiveerd of zelfs verhinderd wordt om te gaan stemmen, dan is dat niets anders dan het ontzeggen van een mensenrecht. Dan is er geen sprake meer van een vrije keuze.

Het gaat hier overigens niet alleen over het stemmen an sich. Het recht om te stemmen is meer dan alleen politieke participatie; het gaat ook over het recht om zelfstandig beslissingen te nemen en een actieve burger te zijn. Het ontzeggen van dit recht houdt in dat deze vrouwen geen volwaardige deelnemers kunnen zijn aan de samenleving.

Wanneer vrouwen ontmoedigd worden of, erger nog, door mannen uit hun eigen gezin – zoals echtgenoten, vaders of broers – worden verhinderd om te stemmen, heeft dat specifieke en complexe gevolgen. Deze situatie wijst niet zelden op diepgewortelde patriarchale structuren binnenin het gezin, met desastreuze gevolgen voor deze kwetsbare vrouwen. Dat zorgt er voor dat vrouwen sociaal en politiek gemarginaliseerd worden, wat de kans op uitsluiting van initiatieven voor gendergelijkheid en sociale vooruitgang verder verhoogt. In het ergste geval kan dit leiden tot een stagnatie van gendergelijkheid, niet alleen binnen het gezin, maar ook binnen de gemeenschap als geheel.

Hebben alle vrouwen in België stemrecht? Ja, iedereen die aan de voorwaarden voldoet, krijgt een uitnodiging om te komen stemmen. Maar hebben wij door het afschaffen van de stemplicht er niet ook voor gezorgd dat het stemrecht anno 2024  een recht wordt dat niet iedereen verworven heeft? Heeft de afschaffing er niet voor gezorgd dat de meest kwetsbaren in onze stad nog meer in een hoekje gedwongen worden? Degenen wiens stem juist gehoord moet worden, voor wie op hun maat beleid gemaakt dient te worden, horen we niet meer. Misschien gaat het hier over een heel kleine groepje. Misschien alleen om degenen die ik persoonlijk heb gesproken. Misschien. Maar wat ik wel zeker weet, is dat door bepaalde verplichtingen te behouden, we ervoor kunnen zorgen dat een grotere, en soms vergeten, groep ook de kans krijgt om hun stem te laten horen.

Khatera Shamal werkt als beleidsadviseur op het stadhuis van Antwerpen.