‘Niet de vluchtelingen zijn het probleem, wel de Europese solidariteit’

‘De onverwachte Duitse maatregel om opnieuw grenscontroles in te voeren, wordt door rechtse doemdenkers aangehaald om hun grote gelijk te halen, met name dat Europa maar beter al die vluchtelingen aan haar poorten had laten staan’, schrijft Kathleen Van Brempt (SP.A). ‘Dat is niet enkel een inhumane, maar vooral ook erg naïeve gedachte.’

Nu Duitsland weer controles heeft ingevoerd aan de Oostenrijkse grens, is opnieuw een zweer van een zieke Unie opengebarsten. Het medicijn om de patiënt er weer bovenop te krijgen is nochtans bekend en wordt verkocht onder de merknaam Solidariteit.

De onverwachte Duitse maatregel wordt door rechtse doemdenkers aangehaald om hun grote gelijk te halen, met name dat Europa maar beter al die vluchtelingen aan haar poorten had laten staan. Dat is niet enkel een inhumane, maar vooral ook erg naïeve gedachte; alsof het herinvoeren van controles aan de binnengrenzen de vluchtelingenstromen uit Afrika en het Midden-Oosten zou doen opdrogen. De vluchtelingencrisis is ernstig, maar véél ernstiger is de manier waarop de lidstaten ermee omspringen.

Merkels maatregel is dan ook niet gericht tégen vluchtelingen, maar is een signaal naar onwillige lidstaten dat Europese problemen een Europese oplossing behoeven en dat het egoïsme van natiestaten de problemen niet oplost maar verergert. Duitsland zegt ‘voorlopig’ enkel de Oostenrijkse grens te zullen controleren, maar voegde daar fijntjes aan toe dat dit kan uitgebreid worden tot alle grenzen. Dat zijn er in totaal negen! De economische schade die Duitsland daarmee zou kunnen aanrichten, is overweldigend. Precies daarover gaat het dreigement. Duitsland speelt vandaag het chicken game.

Het Schengenakkoord, dat het vrij verkeer van personen en goederen in de Unie en enkele buurlanden al enkele decennia regelt, was in eerste instantie een economisch akkoord dat één markt moest creëren. De effecten waren uiterst gunstig. De waarde van de handel binnen de EU steeg van 800 miljard in 1992 naar 2.800 miljard in 2011. Inmiddels zijn 1 op de 10 jobs in de EU afhankelijk van de export. Schengen laat de kassa rinkelen en dat weet Merkel verduiveld goed.

Schengen heeft ook langzaam aan de Europese identiteit gebouwd. Niet enkel werken er meer Europeanen over de grens met een buurland, we maken met z’n allen jaarlijks 1,25 miljard toeristische reizen in de Unie. In de eurobarometer geven de Europeanen ook aan dat het vrije verkeer, na het bewaren van de vrede, het belangrijkste resultaat is van de Europese integratie.

Merkels boodschap moet dan ook in die zin worden begrepen: Wie solidariteit weigert in de zoektocht naar oplossingen voor het vluchtelingenprobleem, zou wel eens geconfronteerd kunnen worden met een indrukwekkende economische weerslag. Uiteraard is het erg wrang dat Duitsland dat enkel doet als het zelf in de problemen zit, want datzelfde pleidooi hoorde je Merkel niet maken toen de Grieken om een beetje solidariteit smeekten, toen ze een wurgend bezuinigingsproject opgedrongen kregen. Duitsland ondervindt nu aan den lijve wat de gevolgen zijn van natiestaten-egoïsme en gebruikt zijn gewicht om dat aan de andere lidstaten duidelijk te maken.

Zwakke constructie van de EU

De vluchtelingencrisis legt opnieuw de zwakke constructie van de EU bloot. Ondanks de grootspraak dat de EU een waardenunie is, gebaseerd op universele humanitaire rechten en vrijheden, wordt steeds weer duidelijk dat net dat niet in de Verdragen werd gebetonneerd. Europa is te veel een marktproject en te weinig een politiek en sociaal project. Ook die analyse is al veelvuldig gemaakt, maar zolang de leiders van lidstaten het laatste woord hebben in de Unie, zal eigenbelang het halen van een gemeenschappelijk Europees belang, of liever, van een Unie waarin de Europese burger centraal staat. De reacties van nationale politieke leiders zijn navenant.

Waar Juncker hen weer tracht samen te brengen, stuiven nationale leiders als angsthazen uit elkaar om te gaan timmeren aan nieuwe grensposten. Bizar toch hoe diezelfde lidstaten blijkbaar geld te veel hebben om de eigen grenzen weer te gaan bewaken, maar diezelfde inspanning niet konden leveren als ze moeten bijdragen aan een versterking van de Europese buitengrenzen of aan een humane opvang en een eerlijke spreiding van vluchtelingen.