‘Niet de Belgische staatsstructuur faalt, maar wel deze N-VA-regeringen’

‘Het probleem vandaag is niet de versnippering maar de middelmatigheid van de huidige beleidsmakers in een context van intense politieke instabiliteit’, schrijft Jan Cornillie (SP.A) naar aanleiding van de discussie over België als ‘failed state‘.

Het is bon ton om in de analyses over de ‘failed state Belgium’ de complexiteit van onze staatsstructuur in te roepen. Zo ook Johnny Thijs in zijn cri de coeur vorige week: ‘Door de opeenvolgende staatshervormingen zijn de bevoegdheden zo versnipperd dat iedereen bevoegd is, maar niemand nog verantwoordelijkheid draagt’. Mooi gezegd. Maar het klopt voor geen meter. Het is niet de Belgische staatsstructuur die faalt, het zijn deze N-VA-regeringen die falen.

Laat mij beginnen met een voorbeeld wat wel heeft gewerkt ondanks de complexiteit. Nog geen twee maanden geleden is de kilometerheffing voor vrachtwagens in werking getreden. Dat heeft formeel 170 beslissingen door vier regeringen, een wijziging van de financieringswet en de uittrede uit een Europees verdrag gevergd. Van idee tot implementatie heeft de kilometerheffing 7,5 jaar geduurd. Yves Desmet zei ooit: ‘Politiek is het onvermijdelijke mogelijk maken’. Wel, de kilometerheffing voor vrachtwagens is daar een schoolvoorbeeld van. Het was een idee waarvan de tijd gekomen was.

Politiek doorzettingsvermogen

Op een moment dat meer en meer grote Belgische transporteurs onder Oost-Europese vlag rijden, goedkoper diesel tanken dan om het even wie en de infrastructuur- en milieukost van wegtransport oploopt, is het evident om dat transport te beprijzen per kilometer. Maar daardoor is de kilometerheffing nog niet ingevoerd. Daarvoor is meer nodig.

Ten eerste, politiek doorzettingsvermogen. Toenmalig minister-president Yves Leterme beloofde tijdens een bezoek aan zijn Nederlandse ambtsgenoot Jan Peter Balkenende doodleuk dat het wegenvignet er niet zou komen. Waarvan akte, zei sp.a – dat toen deel uitmaakte van de Vlaamse regering – bij monde van mobiliteitsminister Kathleen Van Brempt. ‘Maar dan gaan we wel een kilometerheffing voor vrachtwagens invoeren’. Zonder Van Brempts doorzettingsvermogen en die van haar opvolgers was er geen kilometerheffing.

Ten tweede, Vlaamse bestuurskracht in actie. In een mum van tijd had de ambtelijke commissie kilometerheffing een roadmap klaar. Deskundig voorzitterschap van een ervaren topambtenaar gekoppeld aan berekeningen van het Steunpunt Beleidsrelevant Onderzoek maakten het verschil. Met cijfers in de hand werden verschillende partijen en belangengroepen meteen gehoord in de pas opgerichte Mobiliteitsraad. Met andere woorden, het ging snel vooruit en het werkte. Intussen zijn we in 2016 en is de ervaren topambtenaar nu vervangen door een cabinetard, de steunpunten weggesaneerd en overlegmomenten helaas meer en meer een formaliteit.

De tegenstelling met het debat over de kilometerheffing voor personenwagens, waarnaar Johnny Thijs verwijst in zijn open brief, kan niet groter zijn. Dat wordt meer en meer een politieke gimmick: leuk om te zeggen dat je voor bent, zonder duidelijkheid te scheppen waar het precies over gaat noch enig serieus plan om het ook waar te maken. Het probleem is in dit geval dan ook niet de versnippering of de structuren, maar wel een gebrek aan serieuze beleidsmakers met visie én bestuurskracht.

Want wat bevoegdheden betreft, zijn één voor één glashelder. Neem veiligheid en terrorisme bijvoorbeeld. Versnippering is daar inderdaad een probleem, maar dan wel binnen het federale veiligheidsapparaat zelf. Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) kan die morgen centraliseren als hij dat wil en zou dat ook beter doen. In de plaats daarvan maakt de regering lijstjes met maatregelen die ze ofwel niet kan uitvoeren, of die ze heeft uitgevoerd maar waarvan de relevantie al bij al beperkt is. En om de aandacht van dat debacle af te leiden, wordt de onderzoekscommissie gevraagd om naar radicalisering als oorzaak van terrorisme te kijken.

Precies wat het Vlaams Parlement een jaar geleden al heeft gedaan, over meerderheid en oppositie heen. Mét opdrachten voor de federale en de Vlaamse regering. Er waren tijden dat een Vlaamsgezinde partij als N-VA meteen een belangenconflict inriep wanneer men federaal iets deed wat Vlaams diende te gebeuren. Nu organiseert die partij bestuurlijke verwarring om haar eigen bestuursfalen in te dekken.

Het probleem is dus niet versnippering maar de middelmatigheid van de huidige beleidsmakers in een context van intense politieke instabiliteit. “In de jaren 60 was het volk geagiteerd, maar de politiek sereen. Nu is het volk sereen, maar de politiek geagiteerd”, liet Luc Huyse ooit optekenen. De opkomst van de N-VA heeft het veld grondig hertekend, maar dat had ook nefaste gevolgen voor de bestuurskracht in dit land. Ten eerste aanvaarden de andere rechtse partijen het marktleiderschap van de N-VA niet zomaar. N-VA aanvaardt bovendien zelf de ongeschreven regel van het Belgische bestuur niet dat de grootste partij het verst moet gaan in compromis.

Zo sluipt instabiliteit in de Vlaamse regering die ze zelf leidt en de federale regering die ze domineert. CEO’s kunnen dat betreuren, maar ze gaan beter moeten doen dan leuren met argumenten als versnippering en complexiteit. Die argumenten pleiten de huidige beleidsmakers juist vrij van verantwoordelijkheid. En dat is toch precies het omgekeerde van wat de CEO’s willen, niet?